Þjóðviljinn - 20.07.1986, Blaðsíða 7

Risahnúfubakur við kinnunginn. Til vinstri á myndinni má sjá sýnistöku-
skutulinn í þann mund að lenda í hvalnum.
sýndi dr. Einar Vigfússon erfða-
fræðingur mér grein, þar sem
litningamynstrum 2ja höfrunga-
tegunda var lýst. f>að sem mér
þótti athyglisverðast við þetta var
að litningafjöldinn var sá sami,
44, og að mynstrin virtust ná-
kvæmlega eins, en oft hafa mis-
munandi tegundir hver sitt ein-
kennandi litningamynstur.
Sama litninga-
mynstur
Ég kannaði strax hvað hafði
verið gert í sambandi við litning-
arannsóknir á hvölum og sá að
það var harla lítið og engir skíðis-
hvalir höfðu verið rannsakaðir.
Sumarið 1967 aflaði ég svo sýna
af langreyði í Hvalstöðinni í
Hvalfirði og ræktaði þessi sýni að
Keldum, en þar hef ég notið ein-
stakrar hjálpar alla tíð síðan. Það
kom á daginn að langreyðurinn
hafði einnig 44 litninga og að litn-
ingamynstrið var ákaflega líkt
mynstri höfrunganna. Af þessu
ályktaði ég að tannhvalir og skíð-
ishvalir hefðu sama uppruna og
að litningamynstur þeirra hefðu
varðveist svo til óbreytt, þær 40-
50 miljónir ára, sem liðið hafa
síðan þeir aðgreindust þróunaí-
lega. Litningamynstur 20-30
hvalategunda hafa nú verið at-
huguð og niðurstöðurnar hafa
rennt styrkum stoðum undir
kenningar mínar.
Biblía hvalasérfræðinga var
skrifuð 1936 af Hollendingnum
Slijper. Hann hélt því stíft fram,
að tannhvalir og skíðishvalir
hefðu þróast óháðir hvorir öðr-
um og það hefur tekið langan
tíma fyrir marga að sjá að þróun-
arkenningar hans voru rangar.
Nú hefur þú unnið við fleira en
hvali?
Já, doktorsritgerð mín, sem ég
varði vorið 1974 fjallaði einnig
um seldýr, þ.e.a.s. seli, rostung
og sæljón, litningamynstur þeirra
og þróun. Þennan efnivið fékk ég
aðallega hér við land, og við
Grænland, en þó einkum í Al-
aska, er ég vann þar veturinn
1970-1971.
Mér var það fljótlega ljóst þeg-
ar ég hafði lokið við dokt-
orsritgerðina, að það væri fremur
lítið, sem unnt væri að gera frekar
í sambandi við litningarannsókn-
ir á hvölum og seldýrum, þar sem
allar nærtækustu tegundirnar
höfðu verið rannsakaðar. Ég
sneri mér því smám saman að at-
hugunum á DNA (kjarnasýrum)
þessara dýra og dvaldi 1976-1977
í Edinborg, til að afla mér þekk-
ingar á þessu sviði. Við könnuð-
um aðallega svokallað margend-
urtekið DNA hjá reyðarhvölum.
Margendurtekið DNA er 30-
40% af DNA magni hverrar
frumu hjá spendýrum, en lítið er
vitað um hlutverk þess. Þær ein-
ingar sem mynda margendur-
tekið DNA geta verið ákaflega
margar og innan hvers hóps af
margendurteknu DNA eru ein-
ingarnar eins eða mjög svipaðar
að samsetningu.
Það hefur verið útbreidd
skoðun að margendurtekið DNA
þróaðist mjög hratt og að lítið
svipmót væri með margendur-
tekni DNA hjá mismunandi teg-
undum. Rannsóknir okkar á því
Veifað í kveðjuskyni. Það er háttur hnúfubaka að veifa sporðinum þegar þeir
fara í djúpt kaf. Sporðblöðkur mismunandi einsfaklinga eru ólíkar og má þannig
greina á mitli mismunandi hvala.
Bengt Widegren t.v. fylgist með þegar Úlfur gengur frá húðsýnum.
hafa sýnt að ýmsar margendur-
teknar einingar þróast hægt og
þetta gæti bent til þess að þær
hefðu ákveðna þýðingu. Dokt-
orsritgerð samstarfsmanns míns,
Bengt Widegren, sem hann varði
í vor, fjallaði einmitt um þetta
efni. Hjá tannhvölum og skíðis-
hvölum finnst samskonar marg-
endurtekið DNA, og þetta er því
óyggjandi sönnun fyrir því að
þeir hafa sama uppruna.
Af sama uppruna
Hefur þú einnig haldið áfram
rannsóknum á seldýrum?
Já, við höfum rannsakað marg-
endurtekið DNA hjá þeim til að
kanna þróunarlegan uppruna
þeirra. Það hefur verið almennt
álitið að selir hefðu þróast frá
marðardýrum og sæljón og rost-
ungar frá forfeðrum bjarndýra.
Niðurstöður okkar sýna að þetta
fær naumast staðist, þar sem at-
huganirnar benda eindregið til
þess að öll seldýr hafi þróast frá
marðardýrum.
Hvernig kemur þá húðsýna-
takan inní myndina?
Það magn af lifandi frumum,
sem við náum úr húðsýninu er
mjög takmarkað. Sýnin setjum
við þess vegna í ræktun og svo
framarlega sem ræktunin heppn-
ast, getum við fengið frumur í
nægjanlegu magni til ýmiskonar
rannsókna, til að mynda litning-
arannsókna og samanburðar á
DNA. Hnúfubakssýnin eru sér-
staklega þýðingarmikil íþessu til-
viki, þar sem við höfum hug á að
kanna skyldleika þeirra við
reyðarhvalina.
Og hvernig er útlitið með sýn-
in?
Það virðist nokkuð gott, þar
sem við höfum þegar séð að
frumur eru farnar að vaxa út frá
sumum sýnanna.
Hvað er nýtt framundan?
Við höfum áhuga á að kanna
hvort DNA það sem er í bruna-
kornum (mígokondríum) er not-
hæft til að aðgreina mismunandi
stofna sömu hvalategunda. Þetta
DNA þróast yfirleitt hratt og því
má vera að mismunandi hvala-
stofnar hafi sín sér einkenni.
- S.dór.
Sunnudagur 20. júlí 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7