Þjóðviljinn - 20.07.1986, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Um hermdar-
verkakonuna
góðu
Ný skáldsaga eftir Doris Lessing
Enn springa sprengjur hér og
þar í Evrópu og samtök sem
bera dularfull nöfn og kenna
sig einatt við rauða litinn eða
byltinguna hringja og segjast
bera ábyrgð á atburðum. Og
láta það um leið í Ijós, beint
eða óbeint, að þau voni, að sá
hvellur sem sprengjan veldur
(og það blóð sem kann að
renna í hennar slóð) sé mikii-
vægt framlag til sóknar
mannfélagsinstil betraog
frjálsaralífs...
Tíöindi af þessu tagi hafa orðið
rithöfundum og kvikmynda-
mönnum að viðfangsefni í vax-
andi mæli á undanförnum árum.
Margir hafa snúið sér að þeirri
hermdarverkastarfsemi sem
sprettur af baráttu þjóðernis-
sinna - hvort sem um er að ræða
IRA, sem vill sameina Ulster
írska lýðveldinu eða ETA, sem
vill aðskilnað Baskalanda frá
Spáni. En svo eru þeir sem fást
við þær „rauðar herdeildir" af
ýmsu tagi, sem láta á sér kræla,
ekki síst í Frakklandi og Ves-
tur-Þýskalandi.
Einn þeirra rithöfunda sem
snýr sér að þeirri byltingarvon í
ófæru, sem sprengjum kastar, er
Doris Lessing, sem hingað kom á
Listahátíð fyrir skemmstu og
menn ættu því að kannast sæmi-
lega við. Síðasta skáldsaga henn-
ar heitir einmitt „Góða hermdar-
verkakonan“ - The Good Terror-
ist, og kom út í fyrstu útgáfu í
fyrra.
Hvers konar fólk?
Doris Lessing hefur svo frá
sagt, að hugmyndina að skáld-
sögu þessari hafi hún fengið eftir
að sprengja sprakk við (eða í ?)
Harrods’-verslun í London - ein-
hver hafði hringt rétt áður og sagt
að þetta tilræði væri í þágu hins
frjáisa írlands. En IRA, írski lýð-
veldisherinn, lét sér fátt um finn-
ast, þeir menn tilkynntu að þessi
bjánalegu dráp á saklausu fólki
kæmu þeim ekkert við, og myndu
þeir „skjóta í sundur hnéskelj-
arnar“ á öllum þeim sem kæmu
þannig fram í leyfisleysi í nafni
IRA. Og þá, segir Doris Lessing,
skildi ég, að hér væri einhver
„áhugamannahópur" á ferð. Og
ég fór að velta því fyrir mér hvers-
konar manneskjur væru í slíkum
hópi.
Svarið er Hermdarverkakonan
góða, sem lýsir skrýtnum hópi
róttæklinga sem segjast vera óá-
nægðir með alla vinstriflokka og
hafa þeir stofnað sinn eigin flokk
og kalla hann CCU - Miðbanda-
lag kommúnista. Þeir ætla að
koma sér upp stefnu og kenningu
sem dugir til að steypa öllu svín-
aríinu. En fyrst og fremst lýsir
sagan Alísu, „hermdarverkakon-
unni góðu“ sem er jafnan stödd í
miðpunkti sögunnar, það er með
hennar augum að við sjáum at-
burðina og skoðum aðrar per-
sónur sem fá að stíga inn á vett-
vang sögunnar.
Byggja upp,
rífa niður
Doris Lessing hefur komist svo
að orði í viðtali, að „Alísa er að
nokkru leyti ég sjálf auðvitað“ -
en hvaða höfundur getur ekki
sagt eitthvað slíkt um sínar per-
sónur? Hún viðurkennir og að
hafa haft ákveðna fyrirmynd í
huga, konu sem hún þekki og
„hefur verið byltingarmanneskja
síðan hún var 15 ára og viljað
sprengja allt í loft upp, en það
sem hún hefur í rauninni gert alla
ævi, er að búa allskonar fólki
heimili. Og henni dettur það
aldrei í hug að það sé nein þver-
stæða í þessu - að vilja leggja í
ÁRNI
BERGMANN
rúst annarsvegar en í rauninni að
vera sífellt að hlúa að og varð-
veita.“
Satt er órðið - þessar þverstæð-
ur eru í Alísu sögunnar. Hún hat-
ar þjóðfélagið og velur því og
verjendum þess hin verstu nöfn
(„skíta-fasistar" er hennar eftir-
lætiseinkunn), og hún vílar ekki
fyrir sér að stela frá foreldrum
sínum eftir því sem henni þurfa
þykir - og fer því þó fjarri að
móðir hennar fráskilin sé aflögu-
fær svo um munar. En hún er um
leið sú fórnfúsa og ósérhlífna,
sem tekur að sér kommúnurnar,
sem eru að sökkva í skít í þeim
auðu niðurrifshúsum sem þær
setjast að í. Verulegur hluti sög-
unnar lýsir því einmitt hvernig
Alísa beitir miklum dugnaði og
útsjónarsemi við að gera eitt slíkt
hús byggilegt sér og félögum sín-
um úr Miðbandalagi kommún-
ista. Meðan vinur hennar, frasa-
karlinn Jasper, er úti með hinum
að mótmæla og reyna að koma
sér í tugthús svosem tilað hressa
upp á sjálfsálitið: sá sem er settur
inn hlýtur að vera hættulegur
kerfinu!
ímyndun
og veruleiki
En þar kemur að kommúnu-
fólkinu finnst ekki nóg að for-
mæla kerfinu, sprauta vígorðum
á veggi og sýna samstöðu með
prenturum í verkfalli. Til er sú
kenning, sem Doris Lessing hef-
ur frá Italíu, að það er eins og
sjálft tungutak róttækninnar yfir-
taki sumt fólk, það fer að „upp-
lifa sitt hættulega ímyndanalíf“.
Menn tyggja það svo lengi upp,
að réttast væri að kála einhverj-
um fasistasvínum að þeir enda á
því að kasta sprengju. Jasper og
annar maður til fara til írlands að
reyna að verða sér úti um verk-
efni fyrir IRA, en írar neita að
taka þessa amatöra alvarlega.
Þeir fara til Moskvu í túristareisu,
en Rússar bara hlæja að þeim. Og
þeir verða að sýna að þeir séu
eitthvað, og ein stúlknanna í
hópnum er komin með handbók
um það hvernig búa skal til
sprengjur og að lokum rennur
blóð eftir slóð ...
Margur vinstrisinninn mun
reiðast Doris Lessing fyrir þessa
bók - ekki síst vegna þess að hún
lætur mjög að því liggja að ákveð-
in tegund mótmæla- og kröfu-
göngufólks hugsi minnst um ein-
hvern raunverulegan árangur, en
þeim mun meira að belgja út sitt
sjálf með sérstæðum hætti. En
hitt er víst, að með Alísu, hermd-
arverkakonunni góðu, hefur
þessi ágæti höfundur bætt mjög
merkilegri manngerð við í sitt
fjölbreytta persónusafn. Og það
má líka færa allgóð rök að því, að
ekki veiti af að afhjúpa vissan tví-
skinnung sem víða gætir vinstra
megin í tilverunni gagnvart þeim
sem gerast „hermdarverka-
menn“ ekki út úr þeirri kúgun og
neyð sem fær fátækt fólk til að
grípa til vopna í Suður-Afríku
eða Andesfjöllum. Heldur hafa
lent á skjön við sæmilega efnuð
og tiltölulega frjáls samfélög m.a.
af ýmsum mjög persónulegum
ástæðum og hafa fyrr en varir efnt
til blóðbaðs, sem reynist fárán-
lega og dapurlega tilgangslaust.
ÁB.
Tóbakið er mikiðstórveldi
Tóbakið er gífurlegt stórveldi
sem hefur lagt að fótum sér
marga forseta og ríkisstjórnir
og kann ótal ráð til að komast
hjátilraunum sem gerðareru
til að skera niður áróður fyrir
reykingum sem „félagslega
æskilegri venju“.
Svo segir Peter Taylor, breskur
sjónvarpsmaður, sem hefur gert
mikla könnun á tóbakshagsmun-
um ýmiskonar í bók sem hann
nefnir The Smoke Ring,
Reykhringurinn.
Það skiptir mestu, segir hann,
að menn átti sig á því að hér er um
gífurlega fjármuni að tefla. M.a.
um sex tóbaksrisa, sem framleiða
40% af sígarettum heimsins - sá
stærsti er BAT (British-
American Tobacco Industries)
sem hefur 250 þúsundir manna í
þjónustu sinni og selur sígarettur
fyrir meira en tíu miljarði dollara
á ári í meira en sjötíu löndum.
Þegar um slíka peningarisa er
að ræða, segir Taylor, er ekki
nema von, að stjórnmálamenn og
aðrir áhrifamenn verði næsta
veikir í hnjánum og uppburðar-
litlir og hafi tilhneigingu tii að
horfa í aðra átt þegar þeim er
sagt, að þessi fyrirtæki framleiði
vöru sem „hefur drepið fleiri
menn en allar styrjaldir á þessari
öld“.
Enda fær skattheimtan breska
75% af verði hvers sígarettu-
pakka til sinna þarfa (smásalinn
um það bil 10% en framleiðand-
inn um 15%). Tóbaksiðnaðurinn
í Bandaríkjunum tryggir miljón
manns atvinnu og óbeint annarri
miljón í viðbót og skilar meira en
tuttugu miljörðum til skattheimt-
unnar. Og þar með er ekki öll
sagan sögð. Tóbaksiðnaðurinn
eyðir tveim miljörðum dollara á
ári (fyrir þrem árum eða svo) í
auglýsingar til að „staðfesta þá
helgisögn sína að reykingar séu
æskileg félagsleg venja“ - meðan
bandaríska krabbameinsfélagið
ver sjö miljónum dollara á ári í
fræðslustarf gegn reykingum. Ta-
ylor rekur dæmi af því, hvernig
ýmis tímarit, sem hafa kannski
15% af sínum auglýsingatekjum
frá sígarettuframleiðendum,
sýna heilsufari mikinn áhuga - en
sleppa því jafnframt með öllu að
birta greinar um hættur sem af
reykingum stafa.
f Bretlandi og Bandaríkjunum
hefur um nokkurt skeið verið
bannað að auglýsa tóbak í sjón-
varpi. En tóbakshringirnir fara
létt með að komast í kringum það
- m.a. með því að kosta sportvið-
burði eins og krikketmót og
kappakstur og dreifa um mynd-
sviðið áminningu um sína vöru -
sem reynist miklu ódýrara en
„ómengaðar“ auglýsingar í sjón-
varpi. BBC viðurkennir að það
„láti nota sig“ með þessum hætti í
einar 300 stundir á ári.
Baráttan gegn tóbakinu hefur
borið vissan árangur í löndum
eins og Bretlandi og Bandaríkj-
unum - þar hefur reykinga-
mönnum fækkað verulega á und-
anförnum árum. En þá taka lönd
þriðja heimsins við. í Pakistan
eykst sígarettuneysla með sex-
földum hraða á við það sem tíðk-
ast hefur á Vesturlöndum og í
Brasilíu með áttföldum hraða. í
Thailandi fara um 20% af öllum
tekjum einstaklinga í tóbaks-
kaup. Sígarettan virðist í vaxandi
mæli halda velli sem „vímugjafi
fátæka mannsins" - og um leið
fjölgar lungnakrabbatilfellum á
„nýjum“ reykingasvæðum með
firnahraða.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN
Staða forstöðumanns
Staöa forstöðumanns Droplaugarstaöa, vist- og
hjúkrunarheimilis fyrir aldraða, er laus til um-
sóknar.
Áskilin er menntun hjúkrunarfræðings með
reynslu á sviði stjórnunar og hjúkrunar aldraðra.
Allar frekari upplýsingar gefur Guðjón Ó. Sigur-
bjartsson, yfirmaður fjármála- og rekstrardeildar
Félagsmálastofnunar Reykjavíkurborgar í síma
25500.
Umsóknum ber að skila til Starfsmannahalds
Reykjavíkurborgar, Pósthússtræti 9, 6. hæð, á
sérstökum umsóknareyðublöðum sem þar fást,
fyrir kl. 16.00, mánudaginn 8. september 1986.