Þjóðviljinn - 20.07.1986, Blaðsíða 10

Borgarastyrjöldin á Spáni 50 ára
18. júlí voru 50 ár liðin síðan
Spænska stríðið hófst. Þetta
stríð var einhver grimmasta
og blóðugsta borgarastyrjöld
þessararaldar. Þegarhenni
lauk í lok mars 1939 er talið að
um 800 þúsund manns hafi
legið í valnum, en um 200
þúsund féllu í orustum, þar af
um 20 þúsund manns af þeim
nær40 þúsund erlendu sjálf-
boðaliðum sem tóku þátt í
styrjöldinni. Fyrirfélags-
hyggjufólk er Spænska borg-
arastyrjöldin afar mikilvæg
fyrir þau skipulagsform sósí-
alísks lýðræðis og efnahags-
lífs sem spruttu i ipp á yfirráð-
asvæðum lýðveidissinna.
Styrjöldin var öðru fremur
stéttastríð þar sem tókust á
annars vegar fasistar með
stuðningi landeigendaaðals
og kaþólsku kirkjunnarog
hins vegar and-fasista og lýð-
veldissinnar sem greindust í
þá sem börðust fyrir borgara-
legri byltingu og nutu stuðn-
ings atvinnurekenda og þá
sem börðust fyrir lýðræðis-
byltingu í andafélagshyggju,
þ.e. sósíalískri byltingu og
nutu stuðnings verkafólks.
Samfélagsandstæður voru afar
skarpar á Spáni á þriðja og fjórða
áratugnum. Til yfirstéttarinnar
heyrði fjölmennur lénskur land-
eigendaaðall sem naut stuðnings
kirkjunnar og hersins. Andspæn-
is þessum aðli stóð sárfátækt
landbúnaðarverkafólk og veik-
burða borgarastétt atvinnurek-
enda sem töldu landeigendaaðil-
inn koma í veg fyrir þróun
spænsks auðvaldskerfis. Styrkur
þessarar borgarastéttar var mest-
ur í Madrid og Barcelona. Borg-
arastéttin átti í höggi við virka og
baráttufúsa verkalýðsstétt, en
auk hennar lék millistétt borg-
anna mikilvægt hlutverk í
stjórnmálaþróuninni.
Það eru þessar stéttaandstæður
sem leiddu til hinnar flóknu
stjórnmálaframvindu á Spáni á
millistríðsárunum. Fasisminn var
m.a vörn fyrir hið gamla, lénska
samfélag gegn árásum verka-
lýðsstéttarinnar og borgara-/
millistéttar á það. Baráttan gegn
fasismanum einkenndist því af ó-
líkum baráttuleiðum þessara afla
og stjórnmálaflokkanna allt eftir
því á hvaða stétt þeir byggðu
stefnu sína.
Flokkakerfið og
verkalýðshreyfingin
Á vinstri væng stjórnmálanna
voru helstu stjórnmálaöflin, ann-
ars vegar hinir þrír flokkar miðju/
vinstrisamstarfs, þ.e. á miðjunni
Bandalag lýðveldissinnaðra
frjálslyndra og íhaldsmanna, þá
Sósíalistaflokkurinn og loks
Kommúnistaflokkurinn. Þessir
flokkar ráku hægrisinnaða pólitík
og töldu að fyrir dyrum stæði
borgaraleg bylting á Spáni.
Flokkarnir þrír voru studdir af
launþegahreyfingunni UGT
(sambærileg samtök við Alþýðu-
samband íslands og hafði um 1,5
milljón meðlimi), sem var undir
forystu sósíalista og kommúnista
þegar þeir mynduðu samsteypu-
stjórn eftir kosningasigur 1936.
Andspænis þeim voru flokkar
og verkalýðsfélög sem stefndu að
sósíalískri framþróun samfélags-
ins með upprætingu landeigenda-
aðalsins og stofnun samyrkjubúa
landbúnaðarverkafólks og af-
námi einkaeignar á verksmiðjum
og fyrirtækjum og þróun beinnar
stjórnunar verkafólks á verk-
smiðjunum. Mikilvægustu flokk-
arnir sem stefndu að sósíalískri
umsköpun voru FAI (íberíska
anarkistasambandið) og POUM
(andstalínískur klofningsflokkur
úr hinum Moskvusinnaða
Kommúnistaflokki). Auk þess
starfaði mikill fjöldi smáflokka
sjálfstjórnarsinna (anarkista) á
vinstri vængnum. CNT varskipu-
lagt með það fyrir augum að sam-
tökin gætu tekið yfir rekstur
framleiðslufyrirtækja. Þau voru
anarko-syndikalísk samtök, þ.e.
samkvæmt þeirra hugmynda-
fræði áttu verkalýðsfélögin en
ekki flokkar að leiða hina sósíal-
ísku byltingu. Innan vébanda
samtakanna störfuðu þó einnig
félagar úr stjórnmálaflokkum
sem stefndu að sósíalískri, bylt-
ingarsinnaðri umsköpun samfé-
lagsins. Flokkur lýðveldissinn-
aðra frjálslynda og íhaldsmanna
var borgaralegur tlokkur sem
taldi lénsveldið vera þröskuld á
vegi stéttarhagsmuna borgarast-
éttarinnar eða atvinnurekenda
og óskaði eftir þróun í líkingu við
iðnaðarsamfélögin í V-Evrópu.
Sósíalistaflokkurinn saman-
stóð af ólíkum öflum eða allt frá
hefðbundnum sósíaldemókröt-
um til vinstri-sósíalista. Flokkur-
inn stefndi að hefðbundnu þing-
ræðiskerfi og bættum kjörum
launþega og umbótastefnu innan
ramma auðvaldskerfisins.
Kommúnistaflokkurinn beitti
sér fyrir byltingarsinnaðri stefnu
eins og aðrir kommúnistaflokkar
Evrópu á þriðja áratugnum, en
tók upp nýj a stefnu í takt við sam-
fylkingastefnu Stalíns gegn fas-
isma 1934. Flokkurinn hélt því nú
fram að Spánn stæði frammi fyrir
borgarlegri byltingu og stefna
bæri að því að flýta þessari bylt-
ingu og útrýma leifum hins lénska
samfélags svo borgarstéttin gæti
þróað áfram framleiðsluna. Sam-
fylking með borgarastéttinni og
millistéttunum varð nú þunga-
miðjan í stefnu flokksins og leiddi
til hatrammra árása flokksins á
hópa launþega og verkalýðsfélög
sem börðust fyrir sósíalískri bylt-
ingu. Kommúnistaflokkurinn var
sá af þessum þrem flokkum sem
beitti sér fyrir skýrastri og heil-
steyptastri hægristefnu sem leiddi
til þess að félögum flokksins fjöl-
gaði ört, en nýliðarnir komu ekki
úr röðum verkafólks heldur úr
stétt smáborgara eða smárra at-
vinnurékenda og millistétt. Árið
1933 voru meðlimir flokksins
u.þ.b. 4000, en 1938 hafði þeim
fjölgað í yfir 63000 í Madrid ein-
ni, en aðeins 10000 félaganna
voru úr verkalýðsstétt. Fjöl-
mennustu hóparnir í flokknum
voru smá-borgarar, háttsettir
embættismenn, yfirmenn í hern-
um, lögregluþjónar og mennta-
menn.
Flokkar
hœgrimanna
Á hægri vængnum voru helstu
flokkarnir CEDA hinn kaþólski
og konungssinnar, en þessir
flokkar mynduðu kosninga-
bandalag 1936 sem var nefnt
Þjóðfylkingin. Flokkur Falang-
ista var hins vegar ekki stofnaður
fyrr en um sumarið 1936. í þing-
kosningunum í febrúar 1936 var
Alþýðufylkingin mynduð en að
henni stóðu FAI, CNT POUM,
Sósíalistaflokkurinn, UGT og
Kommúnistaflokkurinn. Gegn
Alþýðufylkingunni mynduðu fas-
istar og hægrimenn Þjóðfylking-
una, en á miðjunni var Bandalag
Vélbyssuskyttur lýðveldissinna í orrustunni um Belchite í N-Aragóníu.
lýðveldissinna. Úrslit kosning-
anna urðu örlagarík því miðjan
og vinstriflokkarnir náðu nú
meirihluta. Alþýðufylkingin fékk
34,3% atkvæða og 263 þingsæti,
Bandalag lýðveldissinna 5,4% og
77 þingsæti, en þjóðfylkingin
33,2% og 133 þingsæti. Kosning-
aúrslitin og myndun samsteypu-
stjórnar vinstri og miðjumanna
urðu til þess að hægrimenn lögðu
á ráðin um valdarán. Borgara-
styrjöldin var skammt undan.
Við skulum skoða aðdragand-
ann.
Valdarán 1923 -
lýðveldisstofnun
1931
Eins og áður sagði voru stétta-
átök hörð á þriðja áratugnum en
mitt í þessum átökum fram-
kvæmdu hægriöflin valdarán og
Primo de Rivera kom á herfor-
ingjastjórn 19. september 1923.
Stjórnmálaflokkarnir börðust
allir gegn herforingjaeinræðinu,
íhaldsmenn jafnt sem sjálf-
stjórnarsinnar. Stjórn de Rivera
var meira eða minna lömuð, glat-
aði að lokum stuðningi hersins og
Alfonso XIII konungur veitti
honum lausnarbeiðni 1930, en
varð sjálfur að segja af sér 1931
vegna yfirvofandi borgarastyrj-
aldar, enda hafði hann stutt de
Rivera. Annað lýðveldi Spánar
var nú sett á laggirnar og í kosn-
ingum sama ár fékk samfylking
miðju og vinstriflokka meirihluta
og mynduðu samsteypustjórn
Vinstri-Lýðveldissinna og Sósíal-
istaflokks. En átökin milli hópa á
vinstrivængnum sköpuðu mikil
vandamál. Verkafólk og verka-
lýðsfélögin börðust hatrammri
baráttu fyrir yfirráðum yfir efna-
hagskerfinu með verkföllum og
verksmiðjutökum, en ríkisstjórn-
in svaraði með handtökum á fé-
lögum CNT. Kosningar voru
boðaðar að nýju 1933 og nú sner-
ist CNT gegn stjórnarflokkunum
og hvatti félaga sína til að taka
ekki hátt í þeim. Niðurstaðan
varð hörmuleg fyrir stjórnar-
flokkana og öfgasinnuð hægri-
stjórn komst til valda og hóf ill-
skæðar ofsóknir gegn vinstrisinn-
um. Stefna CNT hafði verið, að
hámarka kreppuna í spænsku
samfélagi, en nú varð þessi stefna
þeim sjálfum að falli. Allsherjar-
verkföll voru boðuð 1934 og í
Katalóníu var gerð uppreisn gegn
stjórninni og nýrri lýðveldis-
stjórn komið á. Áðgerðir þessar
beindust einkum gegn þátttöku
CEDA í ríkisstjórninni, en
vinstrimenn litu á þennan flokk
sem fulltrúa fasismans á Spáni.
Verkföllin mistókust og upp-
reisnin var brotin á bak aftur af
mikilli hörku.
Febrúar til júlí 1936
CNT neyddist nú til að breyta
um baráttuleið og í kosningunum
í febrúar 1936 hvöttu samtökin 2
milljónir félaga sinna til að taka
þátt í kosningunum. Af hug-
myndafræðilegum ástæðum og af
ótta við að dragast inn í borgarleg
þingræðisstjórnmál neituðu sam-
tökin að taka þátt í Alþýðufylk-
ingunni, samfylkingu borgara-
legra og sósíalískra afla gegn fas-
isma. I stað þess völdu þau
„skársta kostinn" - Kommúnist-
aflokkinn. CNT komu þannig til
valda þeim flokki sem átti eftir að
verða þeirra skæðasti andstæð-
ingur í borgarastyrjöldinni sem
hófst aðeins nokkrum mánuðum
síðar. Kommúnistaflokkurinn,
Lýðveldissinnar og Sósíalista-
flokkurinn mynduðu stjórn eftir
kosningarnar, en hún átti von
bráðar í útistöðum við baráttu-
fúst verkafólk í CNT og UGT.
Kjör landbúnaðar- og iðnverka-
fólks höfðu versnað svo mjög á
undangengnum árum að sigur
Alþýðufylkingarinnar einn sér
dugði ekki til að draga úr baráttu
verkafólks. Landbúnaðarverka-
fólk lét til skarar skríða og tók að
leggja undir sig eignir land-
eigendaaðalsins og iðnverkafólk
stóð fyrir verksmiðjutökum og
verkföllum. Mitt í þesari bylgju
verkfalla og eignanáms félaga
CNT og UGT myrtu hægrimenn
lögregluþjón og þar með var and-
skotinn laus. Andstæðingar ríkis-
stjórnarinnar innan hersins lögðu
á ráðin um valdarán og 16. júlí
gerðu hersveitir í Marokkó og á
Kanaríeyjum uppreisn og 18. júlí
var það sama uppi á teningnum í
ýmsum bæjum og borgum á
Spáni. Ríkisstjórn Alþýðufylk-
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. júlí 1986

Ivar Jónsson skrifar
ingarinnar var lömuð. Uppreisn
fasista heppnaðist í Seville, Vall-
adolid, Salamanca og Cadiz en
hún mistókst í Madrid og Barce-
lona (höfuðstað Katalóníu).
Borgarastyrjöldin var hafin og
átti eftir að kosta yfir 800 þús-
unda manns lífið. Fasistar, undir
stjórn Franco hershöfðingja frá
Marokkó, beittu fyrir sig útlend-
ingahersveitunum en fengu jafn-
framt aðstoð frá fasistastjórn
Mussolinis á Ítalíu og Hitler.
Alþýðan vopnlaus
Þrátt fyrir hraða sókn fasista
neitaði ríkisstjórnin að deila út
vopnum til félaga stærstu verka-
lýðshreyfingarinnar, CNT. Hún
óttaðist styrk alþýðunnar, ekki
síst í ljósi þess að 900 félagar CNT
sátu í fangelsum stjórnarinnar
fyrir byltingarstarfssemi. í Barce-
lona tóku félagar í FAI (flokki
sjálfstjórnarsinna eða anarkista)
völdin í sínar hendur við fréttirn-
ar af valdaráni fasista, réðust að
herstöðvum í borginni árla morg-
uns 19. júlí og lögðu vopna-
geymslurnar undir sig. Vopnun-
um var deilt út til félaga CNT og
UGT og myndaður var alþýðu-
her. Þessi her fór í miklum flýti á
vígstöðvarnar og honum tókst að
stöðva framrás fasista. 21. júlí
hafði herjum CNT, UGT,
POUM og FAI tekist að reka heri
fasista á flótta á stórum lands-
svæðum og aðeins fjórðungur
Spánar var nú undir hæl fasista.
Stjórn
Alþýðufylkingar
og sjálfstjórnarsinna
En fasistar fengu mikla aðstoð
frá ítölum og Þjóðverjum. Sjálf-
stjórnarsinnar neyddust til að
taka þátt í þingræðispólitíkinni
vegna vaxandi styrks fasista og
gengu inn í Alþýðufylkinguna til
að stilla betur saman kraftana
gegn fasistum. Ný ríkisstjórn Al-
þýðufylkingarinnar var mynduð
með 6 ráðherrum úr Sósíalista-
flokki, 6 Lýðveldissinnum, 2 úr
Kommúnistaflokki og 4 sjálf-
stjórnarsinnar úr FAI. Samhæfa
þurfti stríðsrekstur lýðveldis-
sinna og því voru herir verkafólks
SBSx
innlimaðir í herinn og settir undir
stjórn ríkisstjórnarinnar.
Kommúnistar
berjast gegn
sósíalskri byltingu
Þegar samhæfa átti baráttuna
gegn fasismanum skerptust and-
stæðurnar fyrir alvöru milli þeirra
sem stefndu að borgaralegri bylt-
ingu og hinna sem börðust fyrir
samfellda sósíalíska byltingu.
Eftir að FAI höfðu lagt undir sig
vopnabúrin í Barcelona tók bar-
átta verkafólks fjörkipp, meðlim-
ir úr CNT og UGT lögðu í sam-
einingu undir sig iðnaðar- og
flutningafyrirtæki, járnbrautirn-
ar, póst og síma, skóla og heilsu-
gæslu, háskólann og löggæsluna.
A miklum hluta Spánar ríkti nú
tvíveldi þar sem verkalýðsráð og
nefndir fulltrúa hinna mismun-
andi fagfélaga stjórnuðu efnahag-
sltfinu. Landeigendur voru rekn-
ir af jörðum sínum, landbúnaðar-
verkafólk í héröðum eins og
Andalúsíu, Aragóníu, Estrema-
dúra, Leventan, Kastilíu og Val-
encíu stofnuðu samyrkjubú.
Verkafólk tók einnig yfir verk-
smiðjur sem flestar voru lagðar
undir stríðsreksturinn. Það voru
f.o.f. félagar FAI, CNT, POUM
og UGT, en einnig margir félagar
Sósíalistaflokksins sem stóðu
fyrir verksmiðjutökunum og
eignanámi á landi, en forsætis-
ráðherra Sósíalistaflokksins
horfði með vanþóknun á það sem
framfór. Kommúnistaflokkurinn
sem studdist við millistéttina tók
hins vegar ekki þátt í þessum að-
gerðum og þegar fyrirskipanir
komu frá Moskvu hófu þeir bar-
áttu gegn sósíalseringunni.
Kommúnistar höfðu sterka stöðu
í mikilvægum ríkisstofnunum
sem þeir notfærðu sér og neituðu
hinum nýstofnuðu samvinnufé-
lögum verkafólks í um lán, alþýð-
uherjunum var neitað um vopn.
Hinn stalíníski landbúnaðarráð-
herra neitaði samyrkjubúunum
um áburð og lán.
Stalín gegn
sósíalískri byltingu
Stefna Kommúnistaflokksins
var runnin undan rifjum Stalíns
og félaga hans í Moskvu. Vestræn
lýðræðisríki höfðu sett viðskipta-
bann á Spán og fasistar styrktust í
stöðu sinni. Stalín var algerlega
andvígur hvers kyns sósíalískri
umsköpun Spánar og studdi
kröfuna um borgarlega byltingu.
Sovétmenn töldu sósíalíska bylt-
ingu vera of mikla ögrun við
Vesturlönd. Slík þróun hefði leitt
til þjóðnýtingar bresks auðmagns
á Spáni, en um leið hefðu utan-
ríkishagsmunir Sovétríkjanna
verið í hættu á tímum þegar mikl-
ar víðsjár voru í Evrópu og Stalín
óskaði eftir bandamönnum ef til
innrásar nasista í Sovétríkin
kæmi. Sósíalískt samfélag í anda
sjálfstjórnarskipulags og vald-
dreifingar hefði einnig verið al-
varleg hugmyndafræðileg ógnun
við miðstýrðan ríkissósíalisma
Sovétríkjanna. Mexíkó og So-
vétríkin voru einu löndin sem
veittu lýðveldissinnum stuðning
og Sovétmenn nýttu sér þessa
stöðu út í ystu æsar. Hjálpin átti
að styrkja stöðu spænska komm-
únistaflokksins og hann skipu-
lagði hana.
25. október var gullforði
spænska ríkisbankans látinn í
skiptum fyrir sovésk vopn. Þessi
vopn höfnuðu aðeins að litlu leyti
á vígstöðvunum þar sem þeirra
var þörf, þar urðu menn að láta
sér nægja gamla rifla frá alda-
mótunum og skortur var á her-
gögnum.Kommúnistar þurftu á
vopnunum að halda í því inn-
byrðis uppgjöri sem stóð fyrir
dyrum innan Alþýðufylkingar-
innar um vorið 1937. Efst á listan-
um var uppgjör við hinn trotský-
íska, and-Moskvusinnaða
kommúnistaflokk POUM.
POUM-hermenn sem komu frá
vígstöðvunum voru handteknir
þúsundum saman, sóttir á sjúkra-
hús og hvíldarbúðir, enn aðrir
voru skotnir „á flótta“. Komm-
únistaflokkurinn rak einnig móð-
ursýkilega áróðurherferð gegn
POUurum sem komu heim af
vígstöðvunum og ásökuðu þá um
að vera útsendara Francos og fas-
ista. Hvorki Sósíalistaflokkurinn
né sjálfstjórnarsinnar í ríkis-
stjórninni þorðu að snúast gegn
þessum óhæfuverkum, hjálpin
frá Sovétríkjunum var of mikil-
væg á þessum tíma.
Ioktóbervarþrýstingurinn frá
herjum fasista svo mikill að
hvorki sósíalistar né sjálf-
stjórnarsinnar gátu tekið upp
baráttu gegn Kommúnista-
flokknum. Eftir 6 mánaða of-
sóknir gegn trotskýistum létu
kommúnistar til skarar skríða
gegn samvinnufyrirtækjum í iðn-
aði, gegn ritsímafyrirtækjunum í
Barcelona og samyrkjubúunum í
Aragóníu. Kommúnistaflokkur-
inn notaði þannig stöðu sína í
skjóli rússneskra vopnasendinga
og hernaðarráðgjafa til að ráðast
gegn ávinningum baráttu verka-
fólks. Atvinnurekendur voru
boðaðir heim frá Englandi og á
skömmum tíma snerist þróunin
verkafólki í óhag.
Hallar undan fœtl
Hin gífurlegi þrýstingur frá fas-
istum, aðstoð ftala og Þjóðverja
og innri klofningur lýðveldis-
sinna leiddi til hvers ósigursins á
fætur öðrum. Hermenn POUM
voru handteknir eða líflátnir. Al-
þýðuherirnir leystir upp og einnig
fyrirtæki og samyrkjubú verka-
fólksins. Ráðvillt verkalýðsstétt-
in missti baráttumóðinn undir
þessum kringumstæðum og þús-
undum saman yfirgaf fólk víg-
stöðvarnar og lagði niður vopn.
Fyrir haustið 1937 höfðu fasist-
ar lagt undir sig nánast allan
Suður- og Vestur-Spán. í febrúar
1939 brotnaði mótstaðan að
mestu niður og borgarastyrjöldin
endaði með innrás fasista í Ma-
drid 28. mars 1939 og næstu daga
inn í Barcelona. 31. mars lýsti
Franco yfir sigri fasista og enda
borgarastyrjaldarinnar. Herfor-
ingjar hans höfðu fyrr um daginn
tilkynnt honum um sigurinn.
Sjálfur var hann með slæma um-
gangspest og sagði starandi í
skrifborð sitt „Ágætt, kærar
þakkir“. „Krossferðinni er lok-
ið“, „hjörtu vor hefjast til Guðs“
skrifar Pius XII páfi „vér færum
yðar ágæti vorar innilegustu
þakkir fyrir sigur kaþólsks Spán-
ar“. í valnum lágu yfir 800 þús-
undir manna, margir hverra áttu
ekki greiða leið í himnaríki.
Erlend aðstoð
Aðstoð erlendra ríkja skipti
sköpum um framgang stríðandi
fylkinga fasista og and-fasista í
borgarastyrjöldinni og einnig
milli fylkinga innan Alþýðufylk-
ingarinnar eins og getið hefur
verið. Talið er að Italir hafi sent
fasistum liðsauka að allt að 75000
manns ogÞjóðverjar 17000. Jafn-
framt er talið að allt að 75000 er-
lendir „sjálfboðaliðar" (aðallega
útlendingaherdeildir Marokkó-
manna) hafi barist fyrir fasista.
Þjóðverjar sendu þeim 600 flu-
gvélar og ítalir 660. Einnig fengu
þeir 200 þýska skriðdreka og 150
ítalska og um það bil 1000 fall-
byssur frá hvorum aðila.
Mun færri útlendingar börðust
fyrir Alþýðufylkinguna eða lýð-
veldissinna en fasista. Um 35000
erlendir sjálfboðaliðar börðust
með lýðveldissinnum og þar að
auki 2-3000 Sovétmenn. Þeir
sendu lýðveldissinum um 1000
flugvélar en jafnframt fengu þeir
um 320 vélar sendar frá öðrum
löndum. Rússar sendu þeim 900
skriðdreka og 1550 fallbyssur.
Hinn mikli liðsafli sem fasistum
barst skipti auðvitað sköpum
enda líta margir svo á að með
Spænsku borgarastyrjöldinni hafi
seinni heimsstyrjöldin hafist.
Sósíalísk byltingar-
stefna í framkvœmd
Gagnvart félagshyggjufólki
eru þau skipulagsform verkafólks
í efnahagslífinu sem fæddust í
borgarastyrjöldinni eflaust mikil-
vægasta reynslan af þessari ógn-
aröld. Sjálfstjórnarsinnar voru
löngum sterkasta aflið meðal
spænsks verkafólks sem var afar
baráttufúst og stéttaátök voru
hörð á fyrstu áratugum aldarinn-
ar eins og áður var vikið að. Á-
standið endurspeglast í tölum yfir
heildarfjölda verkfallsdaga. Á
árunum 1920-23 var heildarfjöldi
verkfallsdaga að meðaltali
3948414. Á tímabili herforingja-
stjórnar Rivera fækkaði verk-
fallsdögum verulega enda verk-
föll barin niður af mikilli hörku.
1923-29 var fjöldi verkfallsdaga
að meðaltali 681273 á ári. Á ár-
unum 1930-33 fjölgaði verkfalls-
dögum verulega að nýju og urðu
4069773 að meðatali á ári. Lýð-
veldið var stofnað skömmu eftir
að heimskreppan mikla reið yfir
heimsbyggðina og hún jók mjög
efnahagsvanda Spánverja. Iðn-
framleiðsla drógst saman um
14% 1930-35 og útflutningur um
75% á sama tímabili, en hann
samanstóð að mestu af landbún-
aðarafurðum. Ástandið í land-
búnaðinum var því ískyggilegt,
en 65% atvinnufærra störfuðu í
þeirri atvinnugrein. í landbúnað-
inum var nær 70% atvinnuleysi
1933. Stéttaandstæðurnar voru
skarpar og eftir 19. júlí 1936 lét
verkafólk til skarar skríða á stór-
um svæðum á Spáni, tóku yfir
verksmiðjur og tóku land eignar-
námi. Sjálfstjórnarstefnan setti
mark sitt á þau skipulagsform í
efnahagslífinu sem verkafólkið
kom á - markmiðið var að sam-
eina frelsi og samfélagsform í
anda félagshyggju.
Sósíalísk
rekstrarform -
valddreifing
höfuðatriði
í Katalóníu hafði verkafólk
jafnframt tekið yfir opinbera
þjónustu og komið á sjálf-
stjórnarskipulagi þar. Fylkis-
stjórnin í Katalóníu varð að sam-
þykkja og viðurkenna samvinnu-
rekstur eða sjálfstjórnarformin
sem félagar CNT og FAI höfðu
komið á. Nú var öllum fyrirtækj-
um með yfir 100 starfsmenn skylt
að koma á sameiginlegri stjórn
eigenda og stjórnarnefnd sem
starfsmenn kusu. Auk þess gátu
starfsmenn breytt fyrirtækjunum
í samvinnufélög ef 3/4 starfs-
manna óskuðu þess eða Efna-
hagsráð Katalóníu ákvað svo.
Ollum starfsmönnum fyrir- .
tækjanna var tryggð þátttaka í
ákvarðanatekt í fyrirtækjunum,
óháð skoðunum eða stjórnmála-
afstöðu eða hvort fólk starfaði
við andlega eða líkamlega vinnu.
CNT einokaði ekki völdin og fé-
lagar í UGT (sambærilegt við Al-
þýðusamband íslands) voru einn-
ig kjörnir í stjórnir, ráð og nefn-
dir fyrirtækjanna í samræmi við
atkvæðamagn.
Stjórnir fyrirtækjanna voru
kosnar á allsherjarstarfsmanna-
fundum, en skylt var að fulltrúar
eftirtalinna hópa yrðu kjörnir í
þær: framleiðslu, yfirstjórnar,
tækni- og sölufólks. Þar að auki
var fjöldi kjörinna fulltrúa bund-
inn við hlutfallslegan styrk hinna
mismunandi stéttarsamtaka í
fyrirtækjunum.
Til að koma í veg fyrir valda-
samþjöppun var kjörtímabil að-
eins tvö ár í senn og helmingur
stjórnar eða verkalýðsráðs fyrir-
tækisins kjörinn í einu. Aðeins
var heimilt að endurkjósa full-
trúa einu sinni án þess að kjör-
tímabil liði á milli. Verkalýðsráð-
in höfðu sama hlutverki að gegna
og stjórnir fyrirtækja áður, en
þau voru gerð ábyrg gerða sinna
gagnvart verkafólkinu og því at-
vinnugreinarráði sem fyrirtækin
áttu fulltrúa í.
Framleiðsla og rekstur fyrir-
tækjanna var miðuð við fram-
leiðsluáætlun sem viðkomandi
atvinnugreinarráð ákvað. At-
vinnugreinarráðið lagði til hver
gróðamörk skyldu vera, innkaup
á hráefnum, afskriftir, myndun
varasjóða og úthlutun hagnaðar
til starfsmanna.
Verkalýðsráð fyrirtækjanna
kusu forstjóra. í stærri fyrirtækj-
um og í fyrirtækjum sem voru
álitin mikilvæg fyrir landið í heild
varð útnefningin að hljóta sam-
þykki Efnahagsráðs Katalóníu,
en það hafði einnig rétt til að
skipa eftirlitsmann sem átti þá
sæti í viðkomandi verkalýðsráði.
Útnefningin var þó bundin sam-
þykki starfsmannafélags fyrir-
tækisins.
Forstjórinn var fulltrúi fyrir-
tækisins út á við gagnvart
bönkum og samningum, en til að
draga úr völdum hans/hennar
nægðu undirskriftir hans/hennar
einar sér til að samningar í nafni
fyrirtækisins öðluðust gildi - jafn-
framt þurfti undirskrift tveggja
verkalýðsráðsmeðlima.
Verkalýðsráðunum var skylt
að gera grein fyrir gerðum sínum
á allsherjarstarfsmannafundum.
Slíkir fundir gátu svipt meðlimi
verkalýðsráðsins umboði sínu og
kosið nýtt ráð hvenær sem var, en
atvinnugreinaráð gátu einnig
svipt verkalýðsráð umboði sínu.
Ef ágreiningur reis upp vegna á-
kvarðana atvinnugreinarráðsins
var málum skotið til Efnahags-
ráðs Katalóníu.
isiéíii
.
HHB
Sunnudagur 20. júlí 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11
Framh. á bls. 17