Þjóðviljinn - 19.09.1986, Blaðsíða 5

Háskóli Islands
■75 ára rannsóknir
Sigurjón Björnsson: „Lít á sálarfræði sem húmanistískt fag".
smátt byggist upp þekkingarforði
í landinu um þessi efni, íslenska
barna- og unglingasálarfræði.
Skortur á vitneskju um þetta hef-
ur háð okkur í kennslu og auðvit-
að á fleiri sviðum. Flest allt um
þessi efni hefur verið fengið úr
bandarískum rannsóknum, sem
óvíst er hversu vel koma heim við
okkar veruleika. En útfrá þessari
rannsókn þróast kannski vissir
angar. Við gætum byggt á þeim
grunni hér heima og nýtt okkur
þetta efni mikið og vel
Reyndin er nefnilega sú að það
eru til geysilegar upplýsingar í
landinu. Það þarf bara að safna
þeim saman í skiljanlega heild og
hafa samvinnu við ýmsar stofnan-
ir um útkeyrslur. Þá er hægt að
komast langt, þó ekki sé meira
gert. Frumlegar rannsóknir eru
ekkert aðalatriði. Mönnum sést
oft yfir það sem fyrir liggur, en af
því er hægt að draga traustar
ályktanir. Islendingar eru dug-
legir við að skrá niður upplýsing-
ar, en það vantar dálítið á skipu-
lagið.“
Bókmenntir má
ekki tæta sundur
- Svo við víkjum að öðru, þú
fékkst hér á árum áður við bók-
menntarannsóknir í anda sálar-
fræðinnar og skrifaðir um það
bækur. Ertu hættur því?
„Ég hef ekkert fengist við það í
mörg herrans ár. Hins vegar hef
ég alltaf haft hugann mikið við
bókmenntir og það hefur ekkert
breyst nema síður væri.“
- En nú hafa sálfræðiiegar bók-
menntarannsóknir verið í mikl-
um uppgangi um heim ailan á
undanförnum árum, hvað fínnst
þér um það?
„Ég er nú svolítið blendinn í
afstöðu minni gagnvart þessu.
Mér finnst að það verði að fara
mjög gætilega með þessa fræði-
grein. Það er mikill vandi að beita
aðferðum sálkönnunar við bók-
menntarannsóknir, mikill vandi.
Ég býst ekki við að mér hafi tekist
nógu vel upp í riti mínu um
Gunnar Gunnarsson, Leiðin til
skáldskapar. Þá var maður ung-
ur. Menn verða að gera sér ljósar
þær takmarkanir sem þessum að-
ferðum eru settar. Það má ekki
tæta sundur bókmenntaverk.
Menn verða að gæta þess að
gleyma ekki hinu listræna gildi.
Slíkar rannsóknir mega ekki
verða ein allsherjar krufning; ég
býst ekki við að mannslíkaminn
sé fagur þegar komið er inn í
hann. Stundum verð ég sár og
reiður fyrir hönd bókmenntanna
þegar ég les greinar skrifaðar í
þessum anda, það er heldur ekki
sama hvernig hlutirnir eru sagðir.
Hins vegar les ég oft með þessi
sjónarmið í huga.
Flest „nýtt“
er eldgamalt
Ég hef undanfarið miklu meira
grúskað í sögu sálarfræðinnar,
verið að velta fyrir mér skilningi
mannsins á sjálfum sér, hvernig
hann birtist í fornum bókum og
farið þá langt aftur í forneskju,
aftur fyrir kristsburð. Um þetta
hef ég skrifað fjölrit sem dreift er
hér innanhúss. Það er nú svo að
margt það, sem talið er spánýtt,
hefur að langmestu leyti verið
hugsað og sagt fyrir kannski þús-
und árum síðan. Nútímafólk
segir ekki allt betur né hefur betri
yfirsýn yfir hlutina en fólk hafði í
fornöld.
Ég er líka mjög svo sagnfræði-
lega innstilltur, hef ríka til-
hneigingu til að líta aftur og
spyrja hvernig þetta var áður. I
því hefur maður oftar en ekki
rekið sig á að það sem menn hafa
haldið hvað nýjast hefur verið að
finna í þúsund ára gömlum
bókum. Á síðustu árum hef ég
líka setið við grískunám sem hef-
ur gert mér ómetanlegt gagn. Það
er nauðsynlegt til þess að skilja
hugtök aímennilega og að kynn-
ast þessum forna menningar-
heimi á frummálinu. Það er viss
lífsreynsla að lesa þetta á frum-
máli. Auk þess hef ég alltaf verið
að grúska í ættfræði og sagnfræði.
Hin húmaníska
innstilling
Það er hins vegar ekki vel séð
að binda sig ekki á einu sviði og
kemur þar til sérfræðiárátta nú-
tímans. Ekki þar fyrir að sér-
fræðiþekking er nauðsynleg. En
ég hef átt erfitt með að binda mig
við einhverja eina línu, og kemur
þar líklega til mitt viðhorf í sálar-
fræði. Mér finnst ég aldrei fara
útfyrir fagið. Ég lít á sálarfræði
sem húmanistískt fag. í henni
helst forvitni um manninn sem
einstakling og sem hluta af
samfélagi. Manninn sem skapar
menningarverðmæti, lifir per-
sónulegu lífi, þjáist og gleðst. Ef
ég á að skilja einstaklinga og
vinna með þeim þá verð ég að
kynnast þeim og vita eitthvað um
þá. Þessi húmaníska innstilling er
mér mjög mikilvæg. Tækni er
bráðnauðsynleg. Hana geta
menn notfært sér. En hún verður
að vera byggð á húmanískum
grunni. Annars erum við á rangri
leið“.
Hinn
húmaníski
grunnur
er
mikilvægur
Rætt við Sigurjón Björnsson
prófessor í sálarfræði
Sigurjón Björnsson sálfræð-
ingur hefur um áratugaskeið
sinnt rannsóknum í sálarfræði
samhliða kennslu og ritstörf-
umafýmsutagi. Hannvar
skipaður prófessor í sálar-
fræði við Félagsvísindadeild
Háskóla íslands árið 1971.
Sigurjón var fenginn í viðtal
um rannsóknirsínar:
„Ég hef nú í gegnum tíðina að-
allega fengist við athuganir á
þroskaferli barna og unglinga,
það hefur verið mitt svið innan
sálarfræðinnar. Um langt árabil
hef ég unnið að langtímarann-
sókn sem beinist að því að kanna
tíðni geðrænna vandamála meðal
barna og unglinga og hverju þau
kunni að vera tengd. Nú eru ung-
lingarnir sem við athuguðum um
þrítugt og við getum séð hversu
góða forspá okkar niðurstöður
hafa gefið. En þessi eftirrann-
sókn hefur legið niðri undanfarin
ár og er ekki langt komin.
Undanfarið hef ég unnið ásamt
þeim Baldri Kristjánssyni sál-
fræðingi og Þórólfi Þórlindssyni
prófessor að stóru verkefni í sam-
vinnu við Norðurlöndin. Þar í
löndum, að íslandi einu undan-
skildu, hafa rannsóknarráð í fé-
lagsvísindum yfir töluverðu fé að
ráða og geta stundað tilhlýðilegar
rannsóknir. Fyrir allmörgum
árum settu þau upp samstarfs-
nefnd og lögðu fé til að styrkja
útgáfustarfsemi í þessum grein-
um og einnig til samanburðarr-
annsókna á víðu sviði félagsvís-
inda og er það hugtak þá skilið
víðum skilningi.
Uppvaxtarskilyrði
barna
Samstarfsnefndin bauð okkur
áheyrnarfulltrúa í stjórn nefndar-
innar og var það vel þegið. Þar
var síðan ákveðið fyrir tveimur
árum að standa að mikilli rann-
sókn, sem beindist að því að
kanna uppvaxtarskilyrði barna á
Norðurlöndum og þá einkum
barna undir fimm ára aldri. Okk-
ur íslendingum var boðin þátt-
taka og þessi samstarfsnefnd
greiðir kostnað að hluta. Þetta
fór af stað og við þrír sem ég
nefndi hér að framan höfum unn-
ið að þessu síðan.
Þessi rannsókn greinist í tvo
meginþætti. Fyrir það fyrsta þá er
aflað eins góðra og traustra upp-
lýsinga og hægt er varðandi upp-
vaxtarskilyrði barna í fimm
löndum. Þá á ég við allt sem varð-
ar fjárhags- og atvinnumál smá-
barnaforeldra, fjölskyldu, dag-
vistunarmál, húsnæði, kostnað
og þess háttar og byggist þetta
mestmegnis á tiltækum opinber-
um gögnum. Þesi vinna hefur nú
mest hvflt á Baldri og er langt
komin, það er verið að skrifa
skýrslu um þetta. Það er áætlað
að niðurstöður komi út á formi 5
bóka á næsta ári: ein bók um
hvert land. Síðan verður sjötta
bókin samanburður á þessum
málum og mun Daninn Lars
Densig sem stýrir verkinu skrifa
hana. Við ætlum að þessu verði
lokið í haust og væntum þess að
niðurstöðurnar leiði ýmislegt í
ljós sem menn hafa ekki skoðað í
þessu samhengi hingað til. Það
var athyglisvert að hér er mikið til
að upplýsingum en þeim hafði
aldrei verið safnað saman á
skipulegan hátt.
Mikilvægt fyrir
íslendinga
í öðru lagi er ætlunin að velja
úr hóp barna, svona 50 börn úr
hverju landi. Þau verða tekin út
sérstaklega, rætt við þau, fjöl-
skyldu þeirra og dagheimilisfólk
eftir kerfi sem verður hið sama á
Norðurlöndunum fimm, og í
tengslum við fyrri áfangann.
Þessi áfangi leiðir sömuleiðis til
sex rita með sama sniði og í hin-
um fyrri. Vonandi byrjum við á
þessum áfanga í vetur, við ætlum
að nota haustið til skipulagningar
en förum af stað uppúr ára-
mótum. Þessi rannsókn mun
standa í eitt ár og við munum
velja 4-5 ára börn. Að lokum
verður svo skrifuð bók um báða
þessa áfanga í heild sinni. Þess
má geta að samstarfsnefndin hef-
ur tryggt fé til þess að öllu þessu
verki er hægt að ljúka og það er
lögð áhersla á að því verði lokið á
tilsettum tíma.
Við íslendingar erum að sjálf-
sögðu mjög ánægðir með þátt-
töku í þessu umfangsmikla verk-
efni. Það er mjög mikilvægt fyrir
okkur en eykur líka gildi
rannsóknarinnar. Norðurlöndin
geta ýmislegt lært af okkar sér-
stöðu, sem er greinileg. Því ef
maður lítur svona yfir þetta þá er
margt líkt með þessum löndum í
löggjöf og framkvæmd, en einnig
töluverður mismunur. Ég er þó
ekki farinn að skoða niðurstöð-
urnar í einstökum atriðum, það
er of snemmt að fara að tala al-
varlega um þær. En það er alltof
lítið um samvinnu á þessu sviði.
Þessi rannsókn er vonandi liður í
almennri viðleitni til að afla
aukinnar vitneskju um þroska-
skilyrði barna, á þeim hafa fáar
rannsóknir verið gerðar og í
rauninni lítið vitað. En smátt og
Föstudagur 19. september 1986 PJÓÐVILJINN - SÍÐA 5