Þjóðviljinn - 25.01.1987, Blaðsíða 5

Úttektá framkvœmd
skoðanakannana, áhrifum
þeirra, túlkunum á þeim o. fl.
flokkinn eða einhvern af hinum
flokkunum. Eftir þessa spurn-
ingu var hlutfall óráðinna komið
niður í 6.6%. Að sögn Ólafs Þ.
Harðarsonar lektors í Félagsvís-
indadeild hafa niðurstöður frá
þessum hópi gefið til kynna að
hlutfall þeirra sem segjast ætla að
kjósa Sjálfstæðisflokkinn meðal
þessara svarenda sé mun lægra en
þeirra sem telja líklegt að þeir
kjósi aðra flokka sé dreifingin hjá
þessum hópi borin saman við
heildarhópinn. Þessar spurningar
geta því leiðrétt ákveðna skekkju
í niðurstöðum. Ólafur sagði að
aðferðin hefði hins vegar á-
kveðna vankanta. Síðasta spurn-
ingin gæti t.d dregið Sjálfstæðis-
flokkinn of mikið niður því það
geti verið auðveldara að segjast
ætla að kjósa ónefndan flokk en
Sjálfstæðisflokkinn, en engu að
síður væri betra að fara þessa leið
en ekki. Aðspurður um hvort
niðurstöður Félagsvísindastofn-
unar hefðu sýnt minna fylgi við
Sjálfstæðisflokkinn en aðrar
kannanir sagði Ólafur að í sam-
anburði við Hagvangsniður-
stöðurnar væri það svo, en Hag-
vangur notaðist við samskonar
úrtak og Félagsvísindastofnun og
því væri samanburður við þá eðl-
ilegastur.
Framkvæmdaaðilar þeirra
kannana sem Þjóðviljinn talaði
við voru allir sammála um það að
Sjálfstæðisflokkurinn virtist
alltaf fá meira fylgi í skoðana-
könnunum en eðlilegt væri miðað
við kosningaúrslit. Skýring Ólafs
á þessu er sú að líklegt sé að tölu-
verður hópur hinna óráðnu sé á-
kveðinn í að kjósa ekki Sjálfstæð-
isflokkinn en ekki búinn að á-
kveða hvern hinna flokkanna
þeir ætla að kjósa og þess vegna
lenda þeir frekar í hópi hinna
óráðnu en þeir sem kjósa Sjálfs-
tæðisflokkinn. Framkvæmdaað-
ilarnir sögðu jafnframt að sá
flokkur sem væri í uppsveiflu
hverju sinni fengi oft meira fylgi í
skoðanakönnunum en í kosning-
aúrslitununm sjálfum og flokkur í
niðursveifu tapaði ekki eins
miklu og niðurstöðurnar gæfu til
kynna.
Skoðanamyndandi
óhrif
Flestir eru sammála um það að
niðurstöður skoðanakannananna
geti verið skoðanamyndandi.
Margir óttast því, að liggi það
fyrir að flokkur sé í uppsveiflu
hafi kjósandinn tilhneigingu til
þess að hoppa á vagninn með sig-
urvegaranum þegar í kjörklefann
er komið. M.a. þess vegna hafa
t.d. í Frakklandi verið settar regl-
ur sem banna birtingu á niður-
stöðum kannana u.þ.b. tveimur
vikum fyrir kosningar, en slíkar
reglur hafa aðeins verið settar í
örfáum löndum. Ólafur Þ. Harð-
arson var spurður að því hvaða
afstöðu hann hefði til reglna sem
þessara og sagði hann að fyrir
utan það að þær takmörkuðu
frelsi fólks til þess að fá upplýs-
ingar þá væri það ekki gefið að
niðurstöður hefðu skoðana-
myndandi áhrif í aðeins eina átt.
Enda hefði ekki verið sýnt fram á
það í neinum rannsóknum. Sem
dæmi um önnur áhrif en þau sem
að ofan er getið og sem flestir
virðast reikna með, tók Ólafur
dæmi um kjósanda sem væri óá-
nægður með flokkinn sinn og
hefði tekið þá ákvörðun að
greiða honum ekki atkvæði í
næstu kosningum. En þegar kjós-
andinn sér í skoðanakönnun að
flokkurinn er á hraðri niðurleið
kann honum að finnast refsingin
of mikil og kýs flokkinn sinn eftir
allt saman.
Á íslandi eru engar reglur til
um framkvæmd skoðanakannana
og birtingu niðurstaðna. Við
þessu hefur þó verið hreyft hér á
landi með þingsályktunartillögu
frá Halldóri Blöndal og Guð-
mundi H. Garðarsyni frá sl. ári.
Með tillögunni eru þeir félagar
þó ekki að gera tillögu um að slík-
ar reglur verði settar heldur um
að kannað verði hvort það sé
æskilegt. Þá leggja þeir áherslu á
það að lagt verði kerfisbundið
mat á íslenskar skoðanakannanir
með hliðsjón af því hvort þær
standist þær fræðilegu kröfur sem
gera þarf til skoðanakannana al-
mennt. Jafnframt, að þar sem því
verður við komið, verði reynt að
ganga úr skugga um að hvaða
marki niðurstöður skoðanakann-
ana standist í reynd.
í flestum tilfellum er erfitt að
sannprófa niðurstöður úr skoð-
anakönnunum og í alla staði
ómögulegt þegar um kannanir á
fylgi flokkanna er að ræða. Ein
aðferð sem stundum hefur verið
notuð til þess að gera tilraun til
þess að meta áreiðanleika niður-
staðna í slíkum könnunum er að
spyrja þátttakendur hvaða flokk
þeir kusu í síðustu kosningum.
Niðurstöður könnunarinnar eru
síðan bornar saman við kosning-
aúrslitin í þeim kosningum og
það skoðað hvort mikið beri í
milli. Niðurstöður könnunarinn-
ar eru síðan vegnar eftir þeim
niðurstöðum.
Túlkun fjölmiðla
Flestir fá niðurstöður skoðan-
akannana matreiddar í gegnum
fjölmiðla. Niðurstöður geta í
mörgum tilvikum boðið upp á
margar áherslur í túlkunum og
stundum hefur verið kvartað
undan því að fjölmiðlafólk sé oft
ekki nógu varkárt í umfjöllun
sinni. Ólafur Þ. Harðarson var
sama sinnis. Hann nefndi sér-
staklega tvö atriði í þessu sam-
bandi. í fyrsta lagi hafa túlkendur
of mikla tilhneigingu til þess að
gera of mikið úr tiltölulega litlum
breytingum. T.d. er flokkur sem
fær 16% í könnun og sem fékk
15% í í fyrri könnun sagður í
sókn. Það sé fráleitt að túlka
niðurstöðurnar sem svo því mun-
urinn sé svo lítill að hann sé innan
skekkjumarka og gæti stafað af
hreinni tilviljun. Túlkendur
gleyma því að hreyfanleiki kjós-
enda hafi aukist mjög mikið á síð-
ustu árum og því geti niðurstöður
sem þeir hafi í höndunum í dag
breyst mjög ört. Þ.e.a.s. skoð-
anakannanir á fylgi flokkanna
hafa ekki eins mikið forspárgildi
og margir vilja vera láta.
í öðru lagi þá hafi úrtök stund-
um verið brotin of mikið niður
þannig að þau hætta að endur-
spegla þann hóp sem heildarúr-
takið endurspegli. Stundum sé
t.d. verið að draga eitt og eitt
kjördæmi út úr heildarniðurstöð-
um og skoða niðurstöðurnar þar
sérstaklega. Þær niðurstöður
gæfu fráleitt rétta mynd af fylgi
flokkanna, enda þyrftu áreiðan-
legar niðurstöður frá einu kjör-
dæmi að vera byggðar á úrtaki
sem væri nærri því jafn stórt og
úrtak fyrir allt landið.
Hlutverk skoðanakannana á
fylgi flokkanna hefur að mestu
verið þríþætt. í fyrsta lagi hafa
niðurstöður þeirra haft almennt
upplýsingagildi fyrir almenning.
Þ.e.a.s. haft fréttagildi. í öðru
lagi þá hafa þær haft hlutverki að
gegna í fræðilegum rannsóknum
m.a. á kosningahegðun. í þriðja
lagi hafa niðurstöðurnar, og sér-
staklega erlendis, haft hagnýtt
gildi fyrir stjórnmálaflokka, en
þeir hafa í auknum mæli hagað
kosningabaráttu sinni samkvæmt
upplýsingum sem niðurstöðurnar
veita og í sumum tilfellum eru
flokkarnir komnir með sérstakar
stofnanir sem gera reglubundið
kannanir. Á íslandi virðist þessi
þróun vera að stíga sín fyrstu
skref, en í sveitarstjórnarkosn-
ingunum sl. vor keyptu flokkarn-
ir spurningar sem þeir vildu fá
svarað hjá Félagsvísindastofnun.
—K.Ól.
Félagsmálaskoli
alþyðu
1. önn 15.-28. febrúar 1987
Hvað kannt þú fyrir þér í fundarstörfum og framsögn? Hvað veist þú um
verkalýðshreyfinguna, starf. hennar og sögu? Áttu auðvelt með að koma fram
á fundum og samkomum? Tekurðu þátt í félagslífi? Viltu öæta þekkingu
þína í hagfræði. félagsfræði og vinnurétti?
Veitt er tilsögn í þessum og öðrum hagnýtum greinum á I. önn
Félagsmálaskóla alþýðu, sem verður í Ölfusborgum 15.-28. febrúar n.k.
Þá eru á dagskránni menningar- og skemmtikvöld auk
heimsókna í stofnanir og fyrirtæki. Félagsmenn Alþýðusambands islands
eiga rétt á skólavist. Hámarksfjöldi á önn er 25 þátttakendur.
Umsóknir um skólavist þurfa að berast skrifstofu MFA fyrir 12. febr. n.k.
Nánarl upplýsingar eru velttar á skrifstofu MFA, Grensásvegi 16,
sfmi 91-84233.
ÞEKKING, STARF OG STERKARI VERKALÝÐSHREYFING
MENNINGAR- OG
FRÆÐSLUSAMBAND ALÞÝÐU
Sunnudagur 25. janúar 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5