Þjóðviljinn - 01.02.1987, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Kratar í
Evrópu -
að vera eða
vera ekki...
Sósíaldemókrötum í Vestur-
Þýskalandi var spáö tapi í
kosningum sem fram fóru um
síðustu helgi: hjá þeim fór bet-
ur en á horföist, samt skrapp
fylgi þeirra nokkuð saman. En
nokkru fyrr var í útvarpi verið
að spyrja um gengi krata-
flokka í Evrópu. Og þá var
gengið út frá því, að þessir
flokkar ættu við meiri erfið-
leika að etja en oft fyrr.
Ekki er það nú víst, þegar bet-
ur er skoðað. Sósíaldemókrata-
flokkar hafa átt sín blómaskeið
og hnignunartíma. Þeir sóttu ört
fram í mörgum löndum frá því
um 1890 og fram að fyrri
heimsstyrjöld - þýski flokkurinn
var til að mynda orðið mikið stór-
veldi heima hjá sér, franski só-
síalistaflokkurinn líka. Fyrri
heimsstyrjöldin og eftirmál henn-
ar léku svo þessa hreyfingu grátt
- í fyrsta lagi vegna þess að öll
áform sósíaldemókrata um að
kveða niður heimsveldastríð með
alþjóðahyggju gufuðu upp ótrú-
lega fljótt, í annan stað vegna
þess að hver einasti flokkur
klofnaði fyrr eða síðar um af-
stöðuna til byltingar bolsévikka í
Rússlandi.
Kreppuárin voru sósíaldemó-
krötum líka erfið - það mæltist
misjafnlega fyrir að þeir tækju að
sér að „stjórna kreppu auðvalds-
ins“ hér og þar - var ekki hrein-
legra að stefna á byltingu eins og
kommúnistar boðuðu? Upp úr
seinna stríði vænkaði svo hagur
sósíaldemókrata í flestum
löndum, efnahagslegur upp-
gangur auðveldaði uppbyggingu
þess velferðarkerfis sem um
margt var þeirra ær og kýr. Þess
verður og vart á síðustu árum, að
í ýmsum löndum Þriðja heimsins,
þar sem menn eru í bili lausir við
hershöfðingjaklíkur á valdastól-
um, líti menn heldur hýru auga til
verka sósíaldemókrata í Evrópu
og vilji nýta þá fyrirmynd til um-
bótaverka heima hjá sér.
Bönd
sem rakna
En í Evrópu sjálfri hafa sósí-
aldemókrataflokar, sósíalista-
flokkar - og þeir kommúnista-
flokkar sem gegna í raun svipuðu
hlutverki hins stóra verkalýðs-
flokks, sem launamenn telja
„nytsamt“ að kjósa (til dæmis.
PCI, Kommúnistaflokkur Ítalíu)
- átt í nokkrum tilvistarvanda að
undanförnu.
í fyrsta lagi er verkalýðshreyf-
ingin sem verið hefur bakfiskur
þessara flokka, víðast hvar í ann-
arri og veikari stöðu en hún var á
árum áður. Það hefur slaknað á
þeirri hefð að launamenn í stétt-
afélögum kysu að miklum meiri-
hluta „verkamannaflokkinn“.
Hér varðar miklu að fækkað hef-
ur mjög fólki í ýmsum hefð-
bundnum starfsgreinum (náma-
gröftur, stáliðnaður ofl) þar sem
mjög hátt hlutfall verkafólks var í
stéttarfélögum. Aftur á móti hef-
ur fjölgað verulega í ýmsum
þjónustugreinum þar sem hefð-
bundin verkalýðshreyfing náði
sér aldrei á strik á borð við það
sem gerðist meðal iðnverkafólks.
Ný stétta-
skipting
Því má heldur ekki gleyma, að
þeir flokkar sem hér eru til um-
ræðu, standa andspænis nýrri teg-
und stéttaskiptingar. Vitanlega
eru áfram við lýði andstæður milli
kapítalista og launafólks. En nú
kemur nýr þáttur inn í dæmið:
launafólk er í vaxandi mæli skipt í
ólíkar fylkingar og fara annars
vegar þeir sem eru sæmilega sett-
ir í þeirri tæknibyltingu, sem nú
gengur yfir, hafa tiltölulega ör-
uggt starf, eru beinlínis eftirsótt
vinnuafl. Hinsvegar eru þeir sem
búa við öryggisleysi, sitja í mjög
ótryggri vinnu, geta hvenær sem
er bæst í vaxandi hóp þeirra sem
búa við atvinnuleysi til lang-
frama. Hægriflokkar reynast um
þessar mundir eiga tiltölulega
auðvelt með að ná eyrum þeirra
sem eru „ofan á“ í þessari þróun.
En meðal þeirra sem verða undir,
er skákað út af vinnumarkaði,
hefur ekki átt sér stað pólitísk vit-
undarvakning af því tagi sem
menn þekktu meðal atvinnu-
leysingja krepputímanna á fjórða
áratugnum - miklu heldur verða
menn í þeim hópum varir við
pólitískt sinnuleysi, vantraust á
stjórnmálum yfirhöfuð.
Tromp
úr hendi
Annar þáttur í tilvistarvanda
sósíaldemókratískra flokka er
Sósfaldemókratar og Græningjar (úr nýafstaðinni kosningabaráttu).
tengdur þessari spurningu hér:
hver er þeirra sérstæða, í hverju
eru þeir ólíkir öðrum flokkum?
Menn svara gjarna með því að
benda á það öryggisnet félags-
legrar samhjálpar sem riðið hefur
verið, á velferðarríkið, sem sósí-
aldemókratar og sósíalistar af
ýmsu tagi höfðu vissulega forystu

ÁRNI /
BERGMANN [ Á
um að byggja upp. Velferðar-
skrefin til öryggis og jöfnuðar
voru sigurferð á hendur borgara-
legum flokkum, sem andæfðu
þessari þróun, reyndu að tefja
fyrir henni með ýmsum hætti. En
þegar því andófi lýkur og velferð-
arkerfið verður að einskonar
sameign þegnanna þá þýðir sá
sigur um leið, að verkalýðsflokk-
urinn hefur misst eitt af sínum
stærstu sérstöðutrompum úr
hendi. Pólitískt minni manna nær
skammt, þeir hugsa lítið út í það,
hvað þeir eigi krötum og sósíalist-
um að þakka - og þótt hægriöflin
sýni ýmsa tilburði til krukka í
velferðina, þá þora þau samt ekki
í hana í alvöru. Þá mundi fólk átta
sig aftur á því, að sú velferð sem
til er er ekki sjálfsagður hlutur og
jafnvel draga af þeirri þekkingu
pólitískar ályktanir. Það geta svo
verið viss pólitísk sniðugheit f því
fólgin, að senda velferðarstofn-
unum tóninn fyrir skriffinnskuof-
vöxt og sóun - vinstrimenn hafa
ekki áttað sig á því, að þeir ættu
að taka þá gagnrýni að sér sjálfir í
stað þess að láta einhverja frjáls-
hyggjunagla slá sér upp á að-
finnslumálum af þessu tagi - sem
óhjákvæmilega hljóta að skjóta
upp kolli oftar en ekki.
Efnahags-
hvað?
f þriðja lagi er kratasérstaðan í
efnahagsmálum í rýrara lagi. Hér
áður fyrr settu kratar traust sitt á
þjóðnýtingar - ekki allsherjar-
þjóðnýtingar, heldur átti samfé-
lagið að taka að sér „stjórnpalla
efnahagslífsins" eins og Verka-
mannaflokkurinn breski orðaði
það í sínum boðskap. Nú hefur
það tal verið gefið upp á bátinn -
en það er eins og ekkert sem um
munar hafi komið í staðinn.
Styrkur hins stóra verkalýðs-
flokks hefur verið í ýmislegu
andófi gegn misrétti og misskipt-
ingu lífsgæða - en þegar komið er
að stjórn efnahagslífsins þá bjóða
þessir flokkar, ekki síst þeir sem
byggja á grónum kratahefðum, í
rauninni ekki upp á annað en það
sem borgaralegir flokkar hafa
löngu sætt sig við að iðka sjálfir.
Tvennt
í senn
í fjórða lagi eiga sósíaldemó-
kratískir flokkar oft erfitt með að
gera tvennt í senn. Sækja inn að
miðju fylgi til miðstétta og betur
settra launamanna, sem taka
hugmyndum um meiriháttar
uppstokkanir með tortryggni eða
að minnsta kosti drjúgum fyrir-
vara. Og gæta þess um leið að
þeir sem vilja finna farveg reiði
sinni yfir félagslegu ranglæti, yfir
spillingu náttúru og umhverfis,
vilja leita annarra viðmiðana en
bláeygrar hagvaxtarhugsjónar,
leiti til annarra hreyfinga og rót-
tækari eða afdráttarlausari.
Hver flokkur sem náð hefur
fimmtán prósent fylgi eða meir er
í rauninni bandalag hópa og sjón-
armiða og málamiðlunarstarfið
er oft fjandanum erfiðara. í Bret-
landi til dæmis á Verkamanna-
flokkurinn sér allöflugan vinstri-
arm - en það þýðir um leið að
hluti flokksins er farinn í Miðju-
bandalag með Frjálslyndum. í
Vestur-Þýskalandi aftur á móti
hefur viss endurskoðun á þeirri
vígbúnaðarstefnu, kjarnorku-
stefnu og „Berufsverbot“ - lög-
gjöf, sem sósíaldemókratískir
ráðherrar og kanslarar báru
ábyrgð á, ekki dugað til að eyða
tortryggni hinna róttækari - og
þeir hafa í vaxandi mæli tekið
undir við nýjan flokk, Græn-
ingja.
Fjölmiðlar
og penmgar
Gleymum því ekki heldur, að
þeir flokkar sem hér er um fjallað
standa mjög höllum fæti í fjöl-
miðlaheiminum. Fyrir nú utan
það að borgaralegir flokkar hafa
miklu fjársterkari aðila til að leita
til í sínum áróðursherferðum.
Það er reyndar merkilegt ein-
kenni einmitt á hinum hefð-
bundnari Sósíaldemókrötum,
hve mjög þeir hafa vanrækt sinn
blaðakost þegar lögmál auglýs-
ingasölunnar (sem eru hagstæð
hægriblöðum) og tilkoma nýrra
fjölmiðla hafa sameinast um að
drepa dagblöð, þá eru það einatt
blöð sósíaldemókrata sem eru
fyrst að leggja upp laupana. Og
miklu fyrr en blöð vinstrisósíal-
ista og kommúnista. í blaða-
stefnu - eða stefnuleysi - sósíal-
demókrata kemur m.a. fram sú
vantrú á sérstöðuna, sem veldur
flokkum þeirri erfiðleikum að því
er varðar efnahagspólitík: Sú sér-
staða, sem þau blöð höfðu, var
gefin upp á bátinn í vaxandi við-
leitni til að líkja eftir þeim sölu-
blöðum sem best gengu - sú eftir-
líking tókst ekki (m.a. vegna
forskots hinna og skorts á aug-
lýsingafé) - og þegar það var
ljóst, þá var sérstaðan horfin og
ekki framar að neinu að snúa.
AB
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. febrúar 1987