Þjóðviljinn - 01.03.1987, Blaðsíða 4

Stóriðjudraumur hægri manna virðist hafa beðið alvarlegt skipsbrot.
Erlendir auðhringir og fjármagnseigendur standa ekki í biðröðum til að
fá að taka þátt í stóriðju hér. Arðsemisáætlun sýnir 8% arð af Kísilm-
álmvinnslunni. Rio vill 10-12% arð. Raforkuverð hernaðarleyndarmál.
Talað um 7-12 mills. RTZ fyrst og fremst áhuga á álveri í Straumsvík.
Stóriðjumunstrið í heiminum hefur breyst. Auðhringirnir minnka málmf-
ramleiðsluna en færa sig feti ofar og fullvinna framleiðsluna. Byggðar-
stefna stóriðjunnar mjög varasöm
Kísilmálmvinnsalan í Reyðar-
firði og stækkun álversins í
Straumsvík áttu að vera for-
gangsverkefni í atvinnuuppbygg-
ingu núverandi ríkisstjórnar. Nú
er kjörtímabilinu að ljúka án þess
að nokkuð hafi gerst í þessum
málum, annað en að milljónum
hefur verið eytt í samningavið-
ræður, undirbúningsvinnu og
starfsrækslu skrifstofu Kísil-
málmvinnslunnar í Watergate-
byggingu íslenskra aðalverktaka
á Ártúnshöfða.
Albert Guðmundsson er nú
staddur í London í viðræðum við
Rio Tinto Zink, en mestri orku
hefur verið eytt í að ná samning-
um við þann auðhring um rekstur
Kísilmálmvinnslunnar. Það eru
þó ekki bjartar horfur í þeim við-
ræðum. Tvennt kemur þar eink-
um til; annarsvegar gengisþróun
að undanförnu, en fall doliarans
hefur gert kísilmálmvinnslu mun
óarðbærari en var. Öll aðföng til
uppbyggingar verksmiðjunnar og
reksturs hennar eru greidd með
evrópugjaldmiðlum, einkum
þýskum mörkum. Stærsti hluti
kostnaðarins er í brennsluofnum,
sem keyptir verða frá Þýskalandi.
Hinsvegar hefur heimsmarkað-
sverð á kísilmálmi verið mjög lágt
að undanförnu. í nýbirtri Þjóð-
hagsspá er gert ráð fyrir frekari
verðlækkun á kísiljárni þannig að
horfurnar eru ekki bjartar.
Of lítill arður
RTZ fór fram á að arðsemis-
áætlun yrði gerð fyrir verksmiðj-
una. Sú arðsemisáætlun lá fyrir í
desember og sýndi 8% hagnað á
ári. Það þykir stjórn RTZ og lítil
arðsemi. Samkvæmt heimildum
Þjóðviljans fer fyrirtækið aldrei
út í rekstur nema að minnsta
kosti 10-12% arðsemi sé af fyrir-
tækinu.
Þeir sem hafa verið í þessum
viðræðum fyrir RTZ hafa því
ekki viljað leggja áætlunina fyrir
stjórn RTZ. Verði hún lögð fram
og henni hafnað er talið víst að
verksmiðjan sé úr sögunni. Því
hefur verið ákveðið að bíða í hálft
ár í þeirri von að ytri aðstæður
breytist, dollarinn styrki aftur
stöðu sína eða að heimsmarkaðs-
verðið hækki.
Einn stærsti pósturinn í arð-
semisáætluninni er raforkuverð-
ið. Stjórn Landsvirkjunar skipaði
þriggja manna nefnd til að fjalla
um raforkuverð til Kísilmálm-
vinnslunnar. Nefndina skipa þeir
Jóhannes Nordal, sem einnig á
sæti í stóriðjunefnd, auk þess sem
hann á sæti í undirnefnd, sem sér-
staklega sér um samningaviðræð-
ur varðandi Kísilmálmvinnsluna.
Jóhannes situr því beggja vegna
borðsins þegar stóriðjunefnd
semur við Landsvirkjun. Auk
hans eiga þeir Böðvar Bragason
og Baldvin Jónsson sæti í nefnd
Landsvirkjunar.
Raforkuverðið
hernaðar-
leyndarmól
Nefndin hefur ekki skilað
neinni skýrslu til stjórnar Lands-
virkjunar, það þótt augljóst sé að
ákveðið raforkuverð liggi til
grundvallar arðsemisáætluninni,
og að það raforkuverð sé endan-_
legt náist samningar, því á annað'
væri litið sem samningsbrot.
Ómögulegt reyndist að fá á-
reiðanlegar upplýsingar um raf-
orkuverðið. Flestir þeir aðilar
sem Þjóðviljinn talaði við töldu
þó að það yrði einhversstaðar á
bilinu 7-12 mills, eða meðaltalið
af því sem Álverið í Straumsvík
og Járnblendiverksmiðjan greið-
ir.
„Raforkuverðið er algjört
hernaðarleyndarmál,“ sagði við-
mælandi sem fylgist náið með
samningaviðræðunum. Hann var
spurður að því hvort litið væri á
orkuna sem seld verður til Kís-
ilmálmvinnslunnar sem afgangs-
orku eða hvort hún væri flokkuð
undir forgangsorku. „Það er
blandað. Það þarf ekki að vera
jafn örugg afhending á orku til
Kísilmálmvinnslunnar og er til
Álversins, en hinsvegar verður
afhendingin að vera nokkuð
trygg, það er augljóst.“
Þó orkan yrði seld á 12 mills þá
er það eftir sem áður langt undir
kostnaðarverði því talað er um að
20 mills sé nærri því sem orku-
framleiðslan kostar. Almenningi
í landinu og smáiðnaði er því ætl-
að að greiða niður raforkuna í
þessa verksmiðju einsog aðrar
stóriðj uverksmiðj ur.
Eitt stykki
verksmiðja takk
Þó allt væri óvíst með samn-
inga var ákveðið að bjóða út
verksmiðjuna. Mjög óvanalega
var staðið að því útboði að
minnsta kosti miðað við íslenskar
aðstæður. Var verksmiðjan boð-
in út sem ein heild, alveg frá
hönnun til fullskapaðrar verk-
smiðju. Fyrst fóru fram könnun-
artilboð og voru tvær verktaka-
samsteypur valdar úr þeim sem
tóku þátt í könnunartilboðinu, til
að gera endanlegt tilboð í verkið.
Það voru ístak og enska fyrirtæk-
ið David MacGue og hin sam-
steypan var Hagvirki og þýska
fyrirtækið Demack.
Almenna verkfræðistofan
hafði gert kostnaðaráætlun fyrir
Kísilmálmvinnsluna og hljóðaði
hún upp á 60 milljónir króna. Var
almennt búist við að tilboðin
myndu lækka kostnaðinn. Sú
varð þó ekki raunin því tilboð
verktakanna voru yfir 100
milljónir. Réð gengisþróun tölu-
verðu um hækkunina en einnig er
talað um að Almenna verkfræði-
stofan hafi mjög vanáætlað
kostnaðinn.
Ákveðið var að ganga til við-
ræðu við báðar samsteypurnar og
reyna að fá niður kostnaðinn.
Var að lokum ákveðið að ganga
til samninga við ístak og David
MacGue um að þeir reistu verk-
smiðjuna fyrir 85-86 milljónir
króna.
Samkvæmt heimildum Þjóð-
viljans var tilboð Hagvirkis í ís-
lenska hlutann mun lægra en til-
boð ístaks, hinsvegar var tilboð
Bretanna það miklu lægra en til-
boð Þjóðverjanna að heildartil-
boð ístak og David MacGue var
hagstæðara. Munu viðræður hafa
átt sér stað á milli ístak og Hag-
virkis um að Hagvirki taki að sér
hluta verksins.
„Verði ekkert úr þessu núna er
það djöfuls skandall," sagði einn
viðmælenda blaðsins. „Það hafa
fleiri aðilar lagt milljónir í þetta,
íslenska ríkið, verktakar hér
heima og erlendir verktakar.
Verði ekkert úr þessu mun eng-
inn taka mark á íslenskum
stjórnvöldum framar varðandi
erlenda fjárfestingu á íslandi."
Rio í álið
Rio Tinto Zink hefur aldrei
fengist við kísilmálmvinnslu
Kostnaður við samninga
Jóhannes Nordal situr
beggja vegna samnings-
borðsins. Tekjur af nefndar-
störfum vegna stóriðju-
samninga á árunum 1983
og 1984 tæpar 438 þúsund
krónur.
GuðmundurG. Þórarinsson
hafði á árunum 1983 og
1984 rúmar 486 þúsund
krónur vegna stóriðjusamn-
inga.
Gunnar G, Schram hafði á
árunum 1983 og 1984 tæp-
ar 505 þúsund krónur
vegna stóriðjusamninga.
Garðar Ingvarsson hafði á
árunum 1983 og 1985 rúm-
ar 643 þúsund krónur
vegna stóriðjusamninga.
Hvað ætli hlaupin eftir mýr-
arljósum stóriðjunnar, einsog
Geir Gunnarsson, alþingismaður
kaliaði eltingaleik beggja iðnað-
arráðherra Sjálfstæðisflokksins
þetta kjörtímabil við erlenda
auðhringi, hafl kostað okkur?
Það er erfitt að henda reiður á
því.
í maí 1985 lagði Geir Gunnars-
son fram fyrirspurn til iðnaðar-
ráðherra um kostnað vegna
samningsnefndar um stóriðju og
vegna stóriðjunefndar. Auk þess
fór hann fram á að fá sundurlið-
aða þóknun til einstakra nefndar-
manna, starfsmanna nefndanna
og ráðunauta auk ferðakostnaðar
og annars kostnaðar.
í svari iðnaðarráðherra kom í
ljós að kostnaðurinn vegna samn-
inganefndar um stóriðju, sem
skipuð var 14. júní 1983, var fyrir
árin 1983 og 1984 kominn í tæpar
28 milljónir króna. Þar af hafði
Jóhannes Nordal fengið 437.828
kr. fyrir nefndarstörf og sem
greiðslu sem starfsmaður nefnd-
arinnar. Aðeins 57 þúsund voru
fyrir nefndarstörfin en restin var
fyrir störf fyrir nefndina.
Guðmundur G. Þórarinsson
hafði fengið 469.819 fyrir nefnd-
arstörf og störf fyrir nefndina.
Auk þess fékk hann 16.602 kr.
fyrir störf í stóriðjunefnd.
Gunnar G. Schram, alþingis-
maður, hafði fengið 504.985 kr.
fyrir nefndarstörf, sem starfs-
maður nefndarinnar og ráðgjafi
hennar.
Garðar Ingvarsson, hagfræð-
ingur, hafði fengið 643.578 kr.
fyrir nefndarstörf og störf fyrir
nefndina (hver er eiginlega mun-
urinn á þessu tvennu?) Þá fékk
Garðar 17.200 fyrir störf sín í
stóriðjunefnd.
Nú liggur fyrirspurn fyrir Al-
þingi frá Geir Gunnarssyni um
kostnað við störf þessara tveggja
nefnda fyrir árin 1985 og 1986.
áður. Áform þeirra hér á landi
munu tvíþætt samkvæmt heimild-
um Þjóðviljans. í fyrsta lagi
hyggjast þeir græða á verksmiðj-'
unni og hefur það flogið fyrir að
breyta þurfi íslenskum lögum til
að koma til móts við þau áform
RTZ, að flytja hagnaðinn úr
landi.
í annan stað hugsa RTZ sér til
frekari hreyfings í íslensku efna-
hagslífi. Iðnaðarráðherra hefur
látið í það skína að ákveðinn aðili
hafí áhuga á að taka þátt í helm-
ingsstækkun álversins í
Straumsvík. Sá aðili mun vera
RTZ.
„Aðaláhugi RTZ liggur í ál-
vinnslunni," sagði einn heimilda-
maður Þjóðviljans. Annar við-
mælandi okkar benti á að nýlega
hafi RTZ keypt meirihluta í ál-
veri í Wales. Áður en það gerðist
urðu þeir að selja meirihluta sinn
í CRA í Ástralíu vegna þrýstings
frá stjórnvöldum þar. Astralir
hafa nýlega mótað þá stefnu að
heimamenn skuli eiga meirihluta
í fyrirtækjum þar í landi. Auk
þess hefur CRA verið mjög um-
deilt fyrirtæki.
„Áhugi RTZ á Kísilmálm-
vinnslunni er því fyrst og fremst í
tilraunaskini. Þeir vilja vita
hvernig er að starfa með íslend-
ingum auk þess sem þeir eru að
leita að nýjum möguleikum á
málmsviðinu.“
Auðhringirnir
fœra sig þrepi ofar
En hver ætli þróun stóriðju-
mála verði á næstu árum? Er
draumurinn úti eða má búast við
að hann geri aftur vart við sig?
Allan þennan áratug hefur lítið
sem ekkert verið að gerast í þess-
um málum og virðist sem
auðhringarnir haldi að sér hönd-
unum, séu í biðstöðu. Þá hefur sú
þróun átt sér stað að auðhringar á
borð við RTZ hafa einna helst
verið til viðræðu þar sem boðið er
upp á minnihlutaeign í verk-
smiðjum. Hafa þeir jafnfram los-
að sig við meirihlutaeignina í
mörgum verksmiðjum.
Töluverður hluti af greininni
hefur verið að færast til þróunar-
landanna og er það einkum til
landa þar sem ríkisstjórnir beita
sér af alefli fyrir að lokka til sín
stóriðjuna, með ódýru vinnuafli
og niðurgreiddu rafmagni.
Málmframleiðslan hefur því þró-
ast í þá átt að það eru fyrst og
fremst ríkisfyrirtæki sem standa í
framieiðslunni. Stórfyrirtækin
hafa hinsvegar fært sig einu þrepi
ofar í framleiðslunni og fullvinna
vörur úr málminum.
Tvennt er þó talið geta haft á-
hrif í þá átt að stóriðja á íslandi
þætti vænlegur kostur í framtíð-
inni. í fyrsta lagi vilja stórfyrir-
tæki í V-Evrópu ekki verða of
háð þróunarríkjunum, t.d. um ál-
framleiðslu og leita því að mögu-
leikum sér nær.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. mars