Þjóðviljinn - 01.03.1987, Blaðsíða 5

„Þaðeinasem núverandi ríkisstjórn hefurgert í atvinnuuppbyggingu landsmanna, er aðeltastvið mýrarljós stóriðjunnar," sagði Geir Gunnarsson, alþingismaöur.
í annan stað hefur slysið í
Tjernóbil haft í för með sér af-
stöðubreytingar til kjarnorku-
vera í V-Evrópu og má því búast
við í náinni framtíð að reynt verði
að losna við orkufreka stóriðju
frá þeim löndum sem stóla mikið
á raforku frá kjarnorkuverum.
Margar af verksmiðjunum á
meginlandi Evrópu eru að verða
úreltar og þarf því að endurnýja.
Það er talið líklegt að fjöldi þeirra
verði lagður niður og leitað kosta
þar sem enn frekari möguleikar
eru á nýtingu vatnsafls, einsog á
íslandi.
Byggðar-
sjónarmiðið
Stóriðjudraumur okkar íslend-
inga hefur einkennst mjög af
byggðasjónarmiðum. Stóriðju í
hvern landsfjórðung var lengi vel
draumur ýmissa. Kísilmálm-
vinnslu á Reyðarfjörð og álver í
Eyjafjörð. Álverið við Eyjafjörð
hefur nú verið lagt á hilluna, í bili
að minnsta kosti, en í stað þess
horft til stækkunar álversins í
Straumsvík, enda mun ódýrari
framkvæmd.
Hvað Kísilmálmvinnsluna
varðar þá kom í ljós mun hag-
stæðari kostur en að reisa hana á
Reyðafirði, en það var að reisa
hana á Grundartanga við hlið
Málmblendiverksmiðjunnar og
nýta þá hafnaraðstöðu sem fyrir
hendi var og aðra aðstöðu við
verksmiðjuna. Sverrir Her-
mannsson, þáverandi iðnaðar-
ráðherra sagði einfaldlega; Over
my dead body“ og þarmeð var
það afgreitt. Sverrir er þingmað-
ur Austfirðinga.
Það sem er verst við þessa
byggðastefnu stóriðjunnar er að
þegar hún ekki gengur upp eins-
og í Eyjafirði og á Reyðarfirði
(þó ekki sé endanlega útséð með
það), þá bitnar hún illilega á
byggðalögunum. Á meðan beðið
er eftir verksmiðju gerist ekkert
og engin önnur atvinnu-uppbygg-
ing á sér stað. Vilji einhver veðja
á aðra atvinnuuppbyggingu en
væntanlega stóriðju þá rekur
hann sig á það að enga fyrir-
greiðslu er að fá hjá hinu opin-
bera. „Ykkur hefur verið lofað
stóriðju og því er ekki hægt að
veita ykkur meiri fyrirgreiðslu.“
Smámsaman koðnar allt niður
í byggðalaginu. Þannig var það á
Akureyri á meðan beðið var eftir
álveri. Nú er hin árangurslausa
bið á enda og þá fara Akureyring-
ar aftur að rétta úr kútnum.
Þannig hefur allt koðnað niður á
Reyðarfirði.
Heimamenn þar eru orðnir
ansi óþreyjufullir og vita ekki
lengur hverju trúa skal.
Stjórnmálamennirnir gera sér
grein fyrir þessu og að sögn
heimamanna minnast þeir nú
ekki einu orði á Kísilmálmvinnsl-
una á kosningafundum.
Fyrir og eftir
stóriðju
En er Reyðarfjörður í stakk
búinn að taka á móti þeirri um-
byltingu sem yrði á staðnum með
tilkomu stórfyrirtækis á borð við
Kísilmálmvinnsluna?
Ef hafist yrði handa á morgun
myndi það þýða að mikill fjöldi
fólks streymdi til staðarins því
uppbygging verksmiðjunnar kall-
ar á mikið vinnuafl. Þessi fjöldi
hyrfi á braut aftur er búið væri að
reisa verksmiðjuna, því nútíma
stóriðja er langt því frá að vera
mjög atvinnuskapandi, til þess er
tæknin komin á það hátt stig.
Samfélagið gengi því í gegnum
tvær umbyltingar á innan við ára-
tug.
Fyrri umbyltingin kallaði á
mjög aukna þjónustu sem síðan
þyrfti aftur að draga úr. Hver af-
leiðingin af slíku róti yrði fyrir
viðkvæmt sjávarþorp er erfitt að
gera sér grein fyrir. Eitt er víst að
Reyðarfjörður fyrir Kísilmálm-
vinnslu væri allt annar en
Reyðarfjörður eftir Kísilmálm-
vinnslu.
Það er því von að sett sé spurn-
ingamerki við byggðastefnu stór-
iðjunnar og leitað sé annarra
kosta til að halda byggð landsins í
jafnvægi.
-Sáf
Slœmur orðstýr RTZ
Sú spurning hlýtur að vakna
hversu eftirsóknarvert það er að
fá auðhring einsog RTZ inn í við-
kvæmt efnahagslíf okkar. RTZ er
stærsti auðhringurinn í breskum
námaiðnaði og sá næst stærsti í
heiminum. Umsvif fyrirtækisins
ná til 44 landa og eru dótturfyrir-
tækin um 760 að tölu. Um 75 þús-
und manns eru á iaunaskrá.
Umsvif RTZ eru mjög fjöl-
breytt, allt frá úraníumvinnslu til
efnaiðnaðar, frá kolanámi til
tölvuiðnaðar. Auðhringurinn
hefur skapað sér slæman orðstýr.
Hefur hann verið gagnrýndur
fyrir að taka landsvæði eignar-
námi, að eyðileggja náttúruminj-
ar, flæma burt innfædda þjóð-
flokka af landsvæðum þar sem
málm er að finna í jörðu, fyrir
mengun, slæman aðbúnað á
vinnustöðum, fyrir að sniðganga
alþjóðalög, styðja ógnarstjómir,
múta stjórnvöldum, afskipti af
innanrikismálum og að falsa sölu-
verð t.d. á úraníum og zinki.
Árið 1976 bárust Bandaríkja-
stjórn skjöl sem sýndu mjög út-
hugsaða aðferð til að falsa
heimsmarkaðsverð á úraníum.
Rannsóknarnefnd var skipuð í
málið og upp komst um mjög
stórfelld svik. Það var RTZ sem
þénaði mest á þessum fölsunum.
Fulltrúar fyrirtækisins neituðu að
mæta fyrir rannsóknarnefndina
en viðurkenndu að hafa brotið
bandarísk lög. Var sæst á að RTZ
greiddi 6 milljón pund í skaða-
bætur eða 363 milljónir íslenskra
króna.
Sérstök samtök hafa verið
stofnuð til að fylgjast með og
vinna gegn yfirgangi auðhrings-
ins. Nefnast þau Partizan. Hvort
saga RTZ er ljótari en annarra
auðhringa skal ekki dæmt um
hér, enda hefur margsinnis kom-
ið í ljós að þeir eru ekki vandir að
meðölum. Þekkjum við það vel
af samskiptum okkar við Alu-
suisse. Það er því rétt að vera á
varðbergi þegar samið er við
hauka á borð við þá sem sitja við
stjórnvöld RTZ.
Kísilmálmvinnslan er með skrifstofu í Watergatebyggingu (slenskra aðalverk-
taka á Ártúnshöfða.
Kísilmálmvinnslan
á Ártúnshöfða
í júní 1982 var hlutafélagið
Kísilmálmvinnslan hf. stofnað á
Reyðarfirði. Ríkissjóður er eini
hluthafinn í þessu nýja hlutafélagi
enn sem komið er. Rekur hlutafé-
lagið skrifstofu með fram-
kvæmdastjóra, sem nú er Geir A.
Gunnlaugsson og skrifstofustjóra
í hálfu starfi. Skrifstofan er í
byggingu íslenskra aðalverktaka
á Artúnshöfða.
Samkvæmt skýrslu iðnaðar-
ráðherra til Alþingis um starf-
semi ríkisfyrirtækja, stofnana,
hlutafélaga með ríkisaðild og
sjóða, er tilheyra starfssviði Iðn-
aðarráðuneytisins, greiddi ríkis-
sjóður 8,2 milljónir árið 1982 í
verksmiðjuna, 20 milljónir 1983,
12,5 milljónir 1984 og 10
milljónir 1985. Upphæðin fyrir
1986 liggur ekki fyrir enn.
í áðurnefndri skýrslu er venjan
að leggja fyrir sundurliðaða
ársreikninga, en svo er ekki með
Kísilmálmvinnsluna. í hvað þess-
ar 50 milljónir hafa farið verður
hver og einn að geta sér til um.
Sunnudagur 1. mars 1987 ÞJÖÐVILJINN - SlÐA 5