Þjóðviljinn - 20.06.1987, Blaðsíða 5

Gjaldkerinn heitir Jón!
Það er full ástæða til að taka
undir með Steingrími Hermanns-
syni forsætisráðherra, en hann
sagði í ræðu sinni 17. júní: „...og
ég get ekki varist þeirri hugsun að
við stjórnmálamennirnir bregð-
umst þjóðinni með því að sinna
ekki ábyrgð sem þið hafið falið
okkur.” Það er líklegt að
Steingrímur eigi þarna við þá nær
átta vikna löngu stjórnarkreppu
sem enginn sér fyrir endann á
ennþá.
Stjórnarmyndunarviðræður
hafa dregist á langinn. Slíkt hefur
reyndar gerst áður og ekkert at-
hugavert við að það taki tíma að
mynda ríkisstjórn. En nú er svo
komið að áhugi fólks og fjölmiðla
á stjórnarmyndunarviðræðum er
orðinn mjög takmarkaður - og
það er verra.
Áhuginn á stjórnarmyndunar-
viðræðum krata, Framsóknar og
afgangsins af Sjálfstæðisflokkn-
um hefur farið dvínandi. Það var í
byrjun júní sem Jón Baldvin
Hannibalsson fékk umboð til
stjórnarmyndunar og í fyrstu
fylgdist fólk með af miklum
áhuga.
Fyrsti áfanginn var auðveldur,
en hann fólst í því að finna „póli-
tíska samstöðu” með Alþýðufl-
okknum, Framsóknarflokknum
og leifunum af Sjálfstæðisflokkn-
um. Engum kom á óvart að þessir
flokkar ættu auðvelt með að
finna fleira sem sameinar þá
heldur en sundrar þeim. En hins
vegar urðu margir hissa þegar
það fór að spyrjast út að sæmilegt
samkomulag væri orðið um
grútmáttlausar „fyrstu aðgerðir”
í efnahagsmálum - eða bráða-
birgðaviðgerð á ríkiskassanum
eftir fjármálastjórn Þorsteins
Pálssonar. „Fyrstu aðgerðir” eru
að sjálfsögðu nýir skattar á
neytendur og launþega, bfla-
skattur, kreditkortaskattur,
bensínskattur og fleira í þeim dúr
til að plokka dálítið af peningum
af almenningi án þess að reita
fólk verulega til reiði - svona
fyrst í stað.
Var góðærið hallæri?
Þessar „fyrstu aðgerðir” vekja
litla hrifningu. Þær eru bráða-
birgðalausn, máttlaus og óvinsæl
og þar að auki kemur manni það
spánskt fyrir sjónir að sú stjórn
sem nú á að taka við af sjálfri sér
eftir mesta góðæri í sögu lýðveld-
isins og frábæra fjármálastjórn
skuli þurfa að byrja á því að reita
peninga af öllum landsmönnum,
rétt eins og hér hafi staðið yfir
hallæri og náttúruhamfarir í sam-
fellt fjögur ár.
Hin pólitíska samstaða felst í
því að flokksformennirnir þrír
urðu sammála um nýjar fjáröfl-
unarleiðir fyrir ríkissjóð, sem í
rauninni eru ekki nýjar fjáröflun-
arleiðir heldur aðeins nýjar að-
ferðir við að næla í stærri skerf af
launum almennings, án þess að
breyta í nokkru grundvallarat-
riðum í tekjuöflun ríkissjóðs. Að
vísu siglir í farvatninu sá draumur
krata og íhalds að koma hér á
virðisaukaskatti, sem er ásamt
með öðru leið til að hækka mat-
væli um 20 af hundraði eða svo.
Þegar það síðan spurðist út frá
viðræðunefndum að tekist hefði
pólitísk samstaða „um ekki neitt”
þá tók mjög að draga úr áhuga
fólks og fjölmiðla á þessari
stjórnarmyndun, en þá brá svo
við að það var eins og áhugi sj-
álfra þátttakendanna í viðræðun-
um rumskaði.
Það Iifnaði yfir forráðamönn-
unum þremur. Nú voru þeir
komnir að kjarna málsins: Að
raða til borðs.
Hver á að sitja hvar? Hver á að
verða forsætisráðherra? Hver á
að verða utanríkisráðherra?
Hver á að verða fjármálaráð-
herra? Og hverjir eiga að fá hin
virðingarminni ráðherraemb-
ættin?
Síðan hefur skákin verið tefld
af ótrúlegum klókindum.
Jón Baldvin: Ég hef verið verk-
stjóri í þessum viðræðum og farist
það vel úr hendi. Þess vegna á ég
að verða forsætisráðherra.
Þorsteinn: Ég er formaður
stærsta flokksins.
Steingrímur: Ég er vanur mað-
ur.
Þessu fjölmiðlagríni formann-
anna hefur verið fálega tekið.
Þótt þjóðin sé gamansöm þá
stökk henni ekki bros yfir þessum
tilburðum.
Margir sem í upphafi kímdu
yfir blygðunarlausri sókn Jóns
Baldvins eftir ráðherraembætti
hvað sem það kostaði sögðu sem
svo, að nú hefðu yxnalætin
gengið út fyrir allt velsæmi.
Og ósjálfrátt fór að læðast að
manni sá leiði grunur að eitthvað
væri bogið við þessar stjórnar-
myndunarviðræður. Menn fengu
á tilfinninguna að forgangsröð
hlutanna hefði verið snúið við.
í öfugri röð!
Hin eðlilega forgangsröð í
stjórnarmyndunarviðræðum er
samkvæmt almenningsálitinu
þessi: í fyrsta lagi skal hugað að
þjóðarhag. f öðru lagi skal hugs-
að um hagsmuni og hugsjónir
stjórnmálaflokkanna. Ogíþriðja
lagi skal tekist á um hagsmuni
einstaklinga sem leita eftir emb-
ættum.
Það er eins og þessi röð hafi
brenglast í þessum viðræðum.
Það virtist ganga átakalítið fyrir
sig að upphugsa einhverjar
„fyrstu aðgerðir”. En síðan byrj-
aði hið raunverulega stríð sem
stendur enn og snýst um völd
flokka og einstaklinga.
Þetta er flókin deila. Allir
flokksforingjarnir þrír gera - í
orði að minnsta kosti - tilkall til
forsætisráðherraembættis.
Spáum í stöðuna:
Draumaprinsinn
Jón Baldvin???
Jón Baldvin hefur það helst
með sér að það er hann sem hefur
stjórnað viðræðunum og hefur
stjórnarmyndunarumboðið. En
samningsstaða hans er engu að
síður veik. Hann hefur í ákafa
sínum við að berja saman stjórn
samþykkt að ganga til samstarfs
við Framsókn og afganginn af
Sjálfstæðisflokknum án grund-
vallarbreytinga frá stefnu fráfar-
andi stjórnar. Þar að auki hefur
Jón Baldvin verið það hortugur
við framsóknarmenn, bæði fyrir
kosningar og einkum og sér í lagi
fyrst eftir kosningar, að það er
hörð mótstaða gegn því í Fram-
sóknarflokknum að eiga þátt í að
gera Jón Baldvin að forsætisráð-
herra. Jón Baldvin er nú þegar
búinn að sýna svo mikla ákefð við
spilaborðið að hann á ekkert eftir
til að bjóða í embætti forsætisráð-
herra, enda ólíklegt að honum
yrði vel tekið í eigin flokki ef
hann reyndi sem sitt síðasta útspil
að samþykkja að flokkurinn
fengi forsætisráðuneytið og að-
eins eitt ráðuneyti að auki. Meira
er varla í spilunum.
Draumaprinsinn
Þorsteinn??
Þorsteinn Pálsson hefur ekki
haldið sérlega vel á sínum spilum,
frekar en búist var við. Hann veit
það vel að megnið af þeim kjós-
endum sem ennþá styðja Sjálfs-
tæðisflokkinn gera nú þá kröfu til
formannsins að honum takist að
krækja í forsætisráðherraemb-
ættið. Hitt er verra að staða Þor-
steins í þingflokknum gerist því
óvissari sem þingflokkurinn vott-
ar honum oftar óskoraða hollustu
sína. I þingflokknum eru menn
sem mundu gráta það þurrum
tárum, ef Þorsteini mistækist að
verða forsætisráðherra. Og
burtséð frá persónulegum hags-
munum Þorsteins telja ýmsir
sjálfstæðismenn það miklu væn-
legri kost fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn að fá fjögur öflug ráðherra-
embætti heldur en forsætisráð-
herraembættið og einhver minni-
háttar ráðuneyti með því. Þor-
steinn er því í þeirri vondu klípu
að það sem er gott fyrir Þorstein
Pálsson er ekki endilega gott fyrir
afganginn af Sjálfstæðisflokkn-
um. Og þar fyrir utan er hann í
bobba þegar kemur að því að
skipa aðra ráðherra flokksins. Á
hann að hætta á að móðga gömlu
þungavigtarmennina með því að
skipa nýja ráðherra eða á hann að
voga sér að baka sér óvinsældir
þeirra sem telja sig vera búna að
standa nógu lengi í biðröð eftir
ráðherraembætti? Flókin staða
og með tilliti til þess að Þorsteinn
hefur ekki sýnt umtalsverða snilli
hingað til þá eru möguleikar hans
á forsætisráðherraembættinu
vafasamir.
Draumaprinsinn
Steingrímur?
Steingrímur Hermannsson er í
tiltölulega góðum málum. í upp-
hafi viðræðnanna gerði enginn þá
kröfu til hans að hann krækti í
forsætisráðuneytið sem nú er
skyndilega innan seilingar.
Steingrímur hefur spilað klók-
indalega. Einhvern veginn hefur
honum tekist að koma þeirri
ímynd á framfæri að allt sem úr-
skeiðis fór hjá síðustu ríkisstjórn
sé Þorsteini Pálssyni að kenna.
Það getur náttúrlega vel verið, en
Steingrími hefur líka tekist að
láta líta svo út að það komi hon-
um ekki nokkurn skapaðan hlut
við - hann hafi bara verið forsæt-
isráðherra stjórnarinnar, svona
nokkurs konarsiðameistari. Eftir
hortugheit Jóns Baldvins í garð
Framsóknarflokksins þykir það
bera vott um ábyrgðartilfinningu
og kristilegt jafnaðargeð að
Steingrímur skuli yfirleitt vilja
sitja í stjórn með honum, en mjög
skiljanlegt að hann vilji ekki gera
Jón Baldvin að forsætisráðherra.
Steingrímur nýtur mikillar hylli í
sínum flokki, sem þakkar honum
fyrir að hafa forðað flokknum frá
miklum ósigri í kosningunum.
Utanríkisráðherraembættið er
ekki sérlega eftirsóknarvert fyrir
Steingrím og þar fyrir utan eru
sjálfstæðismenn ekki nema mátu-
lega hrifnir af yfirlýsingum hans
um kjarnorkuvopnalaust ísland.
Framsóknarmenn eru margir
hræddir um að Steingrímur
mundi leggjast í ferðalög ef hann
yrði utanríkisráðherra, enda hef-
ur Steingrímur gaman af að ferð-
ast og slflct mundi leiða til óvins-
ælda, auk þess sem Framsóknarf-
lokkurinn er eins og höfuðlaus
her ef Steingrímur er ekki í fors-
vari fyrir hann, því að hinn þung-
búni kvótakrónprins Halldór Ás-
grímsson hefur ekki kjörþokka
gamla mannsins.
Staðan í
veðbankanum
Þannig eru pælingarnar í póli-
tíkinni nú um stundir. Það er lítið
rætt um Iandsmálin og framtíð-
arfarsæld þjóðarinnar. Það er
ekki minnst á framþróun eða
breytingar. Það er ekki talað um
stórhug og djörfung. Það er talað
um hver verði forsætisráðherra.
í raun og veru skiptir það litlu
máli hverjum þessara þriggja
tekst að snúa á hina tvo og krækja
í forsætisráðuneytið, því að nú
þegar er það í ljós komið að það
er ekki stórræða að vænta aí
þríhjólinu.
En til gamans - og það verður
væntanlega eina gamanið sem
maður getur haft af þessari stjórn
- er hægt að spá í úrslitin, rétt eins
og um sé að ræða knattspyrnuleik
í annarri deild.
Kapphlaupið upp í forsætisráð-
herrastólinn: Steingrímur 3:1,
Þorsteinn 1:1, Jón Baldvin 1:10.
Og ríkisstjórnin miðað við að
Steingrímur verði forsætisráð-
herra: Halldór Ásgrímsson sjáv-
arútvegsráðherra og Guðmundur
Bjarnason landbúnaðarráð-
herra.
Fjármálaráðherra Jón Sigurðs-
son, félagsmálaráðherra Jóhanna
Sigurðardóttir, viðskipta- og
samgönguráðherra Jón Baldvin
Hannibalsson.
Utanríkisráðherra Þorsteinn
Pálsson, iðnaðarráðherra Birgir
ísleifur Gunnarsson, heilbrigðis-
og dómsmálaráðherra Friðrik
Sophusson, menntamálaráð-
herra Halldór Blöndal.
Þessi ágiskun er vitaskuld bara
grín út í loftið, rétt eins og þessar
stjórnarmyndunarviðræður virð-
ast vera orðnar. En hitt er líklegt
að innan tíðar verði þríhjólið orð-
ið að veruleika, hver svo sem fær
að halda um stýrið.
Þá hefur tekist að mynda hér
stjórn sem fáir verða ánægðir
með - og enginn raunverulega
spenntur fyrir - jafnvel þótt reynt
verði að mála upp á nýtt fram-
hliðina á einhverjum ráðuneyt-
um og skíra þau upp á nýtt:
innanríkisráðuneyti eða byggða-
ráðuneyti.
Því að í rauninni sitjum við
uppi með gömlu ríkisstjórnina
einu sinni enn, þótt gjaldkerinn
að þessu sinni heiti Jón.
-Þráinn
Laugardagur 20. júní 1987 ÞJÓÐVILJINN - SfÐA 5