Þjóðviljinn - 20.06.1987, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 20.06.1987, Blaðsíða 8
Þjóðviljinn ræðir viðþrjá iðnhönnuði og einn verkfræðing um stöðu iðnhönnunar á Islandi í dag Pétur Jónsson: (slenska bankakerfið vill ekki lána fé til fjárfestingar í hugviti... Reynir Adamsson: Arkitektar teikna aðeins 20% íbúðarhúsnæðis hér á landi... Guðný Magnúsdóttir: Skilningur á gildi góðrar hönnunar er ávöxtur uppeldis og hefðar... Pórdfs Zoéga: Framleiðendur þurfa að koma til móts viö hönnuði og sýna skilning á mikilvægi góðr- ar hönnunar... HÆNAN Flestum þeim sem standa í fram- leiðslu iðnvarnings mun nú orðið Ijóst að hönnun varningsins ræður úrslitum um afdrif fram- leiðslunnar á hinum frjálsa mark- aði. Iðnhönnun hvers konar hef- ur því afgerandi efnahagslega þýðingu í tæknisamfélagi nútí- mans. Jafnframt skiptir hún meginmáli í mótun umhverfisins. Húsin sem við búum í, sjálft borg- arskipulagið, stóllinn sem við sitj- um á, verkfærið sem við vinnum með og bollinn sem við drekkum kaffið okkar úr, allt eru þetta hlutir sem eru mótaðir af hönnuðum, sem hafa þannig afgerandi áhrif á daglegt líf okkar og jafnframt mótandi áhrif á uppvaxandi kyn- slóð, sem öðlastformskynjun sína fyrst og fremst með daglegri snertingu við það tilbúna um- hverfi sem við hrærumst í. Það virðist auðvelt að færa fyrir því gild rök að hönnun umhverfis okkar í víðasta skilningi hefur ekki verið gefinn gaumur sem skyldi, og allra síst hér á íslandi, þar sem iðnað- arframleiðsla hvers konar á sér ekki langa sögu eða hefð. Innan íslenska skólakerfisins hef- ur iðnaðarhönnun og mótun um- hverfís verið lítill gaumur gefinn, sérskólar á þessu sviði eru fáir og heildarstefnumótun um nýtingu fag- þekkingar á sviði hönnunar til iðnað- arframieiðslu og mótun umhverfis er heldur ekki fyrir hendi. Til þess að ræða stöðu íslenskrar iðnaðar- og umhverfishönnunar, vanda hennar og viðfangsefni, feng- um við til fundar við okkur fjóra ein- staklinga sem allir hafa reynslu á þessu sviði en frá ólíkum sjónarhóli þó. En það eru þau Þórdís Zoéga húsgagnaarkitekt, Guðný Magnús- dóttir leirlistarkona, Pétur Jónsson rafmagnsverkfræðingur og Reynir Adamsson arkitekt. Við byrjuðum á því að ræða stöðu hönnuða út frá þeim óiíku faggrein- um, sem þau starfa við. Húsgagnahönnuðir mæta skilningi Þórdís: Það er ekki hægt að segja annað en að það ríki skilningur á mikilvægi hönnunar í húsgagnaiðn- aðinum. Það sem háir okkur frekar er sá takmarkaði markaður sem við búum við hér á landi. Hér er star- fandi sameiginlegt félag húsgagna- og innanhúsarkitekta og í því eru um 60 félagsmenn, en þeir sem starfa við fjöldaframleiðslu á húsgögnum eru ekki nema 5-6 í mesta lagi. Þeir sem að þessu starfa eru þó ekki fast- ráðnir, heldur búa húsgagnaarkit- ektar við þá aðstöðu að vinna sjálfs- tætt og bjóða hugmyndir sínar fram til framleiðenda, sem síðan velja úr þær hugmyndir sem teknar eru til framleiðslu. Flestir hafa þetta því sem aukastarf með öðru, og það tekur langan tíma fyrir húsgagna- arkitekt að vinna sér það nafn og þá stöðu að hann geti haft þetta að aðal- starfi. Handverk og iðnaður í leirlist Guðný: Hvað leirlistina varðar, þá má segja að hér á landi sé nær enga vinnu að fá við hönnun til fjölda- framleiðslu. Leirlistarmenn vinna flestir á sínum eigin vinnustofum, og hafa í fæstum tilfellum möguleika á að fá sína eigin hluti framleidda í stærri stíl. Það byggist auðvitað fyrst og fremst á því að hér eru engar verksmiðjur að ráði sem fjöldafram- leiða vörur úr leir. Hins vegar eru dæmi þess að íslenskir leirlistarmenn hafí komist inn á fyrirtæki erlendis með hugmyndir sínar. Þannig hefur Sigrún Guðjónsdóttir til dæmis feng- ið verk sín í framleiðslu bæði hjá Bing & Gröndal í Danmörku og hjá Willeroy & Boch í V-Þýskalandi. Eg veit að við eigum hér marga mjög góða leirlistarmenn, sem vel væru færir um að leysa margvísleg hönn- unarverkefni, bæði til fjöldafram- leiðslu og í smærri stíl, en svo virðist sem menn hafi ekki áttað sig á þeim möguleikum sem þarna eru fyrir hendi. Til dæmis ætti að vera hægt að nýta sér þekkingu leirlistarmanna við hönnun bygginga og innréttinga í ríkara mæli en gert hefur verið. Sjónarhóll framleiðandans Pétur: Ég er ekki starfandi hönnuð- ur, heldur rafmagnsverkfræðingur, og vinn við framleiðslu á rafeinda- vogum. En við slíka framleiðslu verðum við auðvitað varir við það hversu miklu máii hönnun og útiit framleiðslunnar skiptir. Tækjasmtði er ekki stór iðnaður hér á iandi, og hér eru aðeins tvö fyrirtæki starfandi í þessu, sem hafa einhverja verulega framleiðslu til útflutnings. En mér vitanlega hafa þessi fyrirtæki ekki nýtt sér iðnhönnuði á neinn hátt, eða alla vega í óverulegum mæli. Að vísu fengum við iðnhönnuð til þess að að- stoða okkur við framleiðslu á fyrsta rafhúsinu okkar, en þegar maður fer að hugsa um það, þá ætti að vera mikil þörf fyrir alls konar hönnuði í þessum iðnaði ef hann næði að vaxa, bæði við útlitsgerð vörunnar, um- búðir og hönnun upplýsinga og auglýsinga. Við rekum okkur á að við erum ekki menntaðir til þess að móta útlitslega einföld atriði eins og lykilborð á tæki með grafí'skum tákn- um, velja liti og efni í kassa og um- búðir utan um tækjabúnað o.s.frv. Við vitum heldur ekki alveg hvert er best að snúa sér til þess að fá slík verkefni leyst, kannski vegna þess að það er enginn sem gefur sig sérstak- lega út fyrir þetta hér á landi. Við höfum semsagt enga aðila hér sem gefa sig að alhliða iðnhönnun og hafa reynslu erlendis frá, því hér á landi hafa menn ekki haft möguleika á reynslu á þessu sviði til þessa. Þetta er svolítið eins og með hænuna og eggið, það er erfitt að átta sig á því hvað kemur fyrst, en ég held þó að iðnaðurinn þurfi að styrkjast áður en það verður grundvöllur fyrir veru- legri starfsemi iðnhönnuða hér á landi í tækjaframleiðslu. Byggingarlistin Reynir: Þarna komum við inn á mál sem við arkitektar og reyndar aðrir hönnuðir erum alltaf að glíma við, semsagt að fólk gerir sér ekki grein fyrir mikilvægi góðrar hönnunar. Við arkitektar erum sérmenntaðir til þess að hanna byggingar og skipu- leggja bæi og borgir og fást við það sem snýr að okkar umhverfi, og þar á ég auðvitað við húsin bæði að utan og innan og umhverfi þeirra. Staða okkar starfsgreinar hér á landi lýsir sér best í því að arkitektar teikna innan við 20% íbúðarhúsnæðis á landinu og um helming alls þess húsnæðis sem byggt er hér á landi. Okkur finnst þetta lýsa skorti á skiln- ingi á nauðsyn góðrar hönnunar. Fólk vill gjarnan líta á teikningar sem eitthvert eyðublað sem þarf að fylla út af illri nauðsyn, en við leg- gjum hins vegar áherslu á að vönduð hönnun auðveldar framkvæmdir og stuðlar að því að fólk búi í betra um- hverfi. Með því að kasta hendinni til hönnunar íbúðarhúsnæðis eru menn því miður oftast að spara eyrinn en kasta krónunni. Þetta skilningsleysi kann að ein- hverju leyti að stafa af því hversu skamma sögu byggingarlistin á sér hér á landi sem sérstakt fag. Allir bæir og borgir hér á landi eru byggðir á síðustu 50-60 árum, áður notuðust menn við torf og timbur sem ekki var varanlegt. Annað atriði sem kann að snerta viðhorf almennings til bygg- ingarlistarinnar tengist sjálfu nám- inu, en byggingarlist er eins og við vitum ekki kennd hér á landi. Menn auka auðvitað víðsýni sína við það að sækja þekkingu til annarra landa, en þetta hefur jafnframt þann ókost að við lærum ekkert um þá hefð í bygg- ingarlist, sem þó er til hér á landi. Spurning um hefð Þjv.: Stafar takmarkaður skilningur íslendinga á mikilvœgi góðrar hönnunar kannski að einhverju leyti af skorti á faglegri hefð? Reynir: Já, menn tala um að það sé ekíri til hefð hér í listiðnaði, en ég leyfi mér nú að hafa það eftir Herði Ágústssyni, að eins og okkur er gjarnan hampað sem sögu- og bók- menntaþjóð á erlendum vettvangi, þá er engin þjóð svo einhliða greind, að hún hugsi bara um eina listgrein en ekki aðra. Það þarf ekki annað en að líta á sali Þjóðminjasafnsins til að sjá þar sterka hefð í útskurði, sauma- skap og öðru. Guðný: Ég held að skilningurinn á mikilvægi góðrar hönnunar komi aldrei af sjálfu sér. Hann er ávöxtur uppeldis og hefðar. Ef þú tekur undan manni vel hannaðan og gegn- umvandaðan stól og býður honum annan í staðinn, sem jagast kannski til og er ljótur eða glysgjarn, þá bregst hann illa við. Ég held að það gildi hið sama um hefðina. Auðvitað eigum við okkur hefð, en hún hefur bara ekki skilað sér. Kannski vegna þess að hún hefur ekki verið kennd í skólum, það hefur skort á listrænt uppeldi í skólunum og það að sýna hinu gamla virðingu. íslendingar hafa verið uppfullir af þessari sveita- mennsku að fyrirlíta allt það gamla, vegna þess að fólki finnst það svo niðurlægjandi að hafa búið í torf- eða timburhúsum, svo dæmi séu tekin. Reynir: Þetta er nú að breytast. En foreldrar okkar, sem ólust kannski upp í einhverjum torfkofum, sjá enga rómantík í því að hafa verið þar í kuldanum og rakanum, þótt við ge- tum fundið söguleg og listræn verð- mæti í því umhverfi. Þjv.: Kemur tískan þá að einhverju leyti í staðinn fyrir hefðina í iðn- hönnun og arkitektúr? Guðný: Já það er alltaf viss viðleitni í þá átt bæði í iðnhönnun og reyndar í listinni líka, að gera hluti sem falia að tískunni á hverjum tíma. En reynslan er hins vegar sú, að góð hönnun er sígild, hvenær sem hún er gerð. Við getum séð þetta til dæmis í húsgagnahönnun. Mörg húsgögn sem eru enn í framleiðsiu hafa upp- runalega verið hönnuð fyrir 60-70 árum og þykja engu að síður hámód- erne í dag. Þetta sýnir í rauninni að góð hönnun og góð list er alltaf sí- gild. Samskipti hönnuða og framleiðenda Pétur: Mig langar til þess að víkja hér að svolítið öðru máli, hvað varðar iðnhönnuði og samskipti þeirra við framleiðendur. Það er að segja, hvort þeir hafi ekki áhuga eða mögu- leika á að koma sér betur á framfæri og sanna ágæti sitt að eigin frum- kvæði. Því mér finnst satt að segja að hönnuðir þurfi að vera meira vak- andi við að selja sig og sínar hug- myndir og koma sér á framfæri. Þórdís: En ykkur dettur ekki í hug, eða þessum fyrirtækjum, sem á því þurfa að halda, að taka ykkur saman og leita til hönnuðanna, til dæmis með samkeppni eða öðrum hætti? Það er ekki nóg að sitja aðgerðalaus og segja að hönnuðirnir eigi að leita til ykkar, þarna þurfa aðilar auðvitað að koma til móts við hvern annan. Iðnframleiðendur gætu orðið faginu að lyftistöng með slíkri samkeppni, þar sem skapaðist vettvangur fyrir hönnuði til þess að sýna hæfileika sína og um leið möguleiki fyrir fram- leiðendur til þess að velja úr það sem þeir sæju sér hag í að nota. Pétur: Jú, vissulega er þetta athug- andi, en hlutirnir ganga hins vegar einu sinni þannig fyrir sig, að þegar ákveðið er að fara út í einhverja fra- mleiðslu, t.d. smíði á einhverju tæki, þá er slíkur mýgrútur af öðrum fors- endum sem framleiðandinn er uppt- ekinn af lengi framanaf, að þegar komið er að hönnuninni er lítill eða enginn tími til stefnu. Það er auðvit- að uppeldisgalli í manni að... Reynir: Já, af hverju er ekki tími fyrir hönnunina eins og aðra þætti framleiðslunnar... Pétur: Já, einmitt, þetta kemur kannski í þriðja eða fjórða skiptið, þegar maður er búinn að reka sig nógu oft á, en engu að síður, þá viij- um við af fenginni reynslu geta leitað til manns sem við vitum að hefur reynslu og erum nokkuð öruggir með að gefí réttu lausnina á vandan- um á sem skemmstum tíma. Þórdís: En það þýðir ekki að leita til hönnuðarins þegar þið eruð búnir að búa til kassann og segja: heyrðu, finndu nú eitthvert flott útlit á þetta..., og þetta er kannski ferkant- að eða alla vega í laginu. Fram- leiðslan verður að byggja á mun nán- ari samvinnu framleiðenda og hönnuðar og framleiðendur þurfa að læra að líta á framleiðsluna í heild sinni, þar sem hönnunin er mikilvæg- ur þáttur frá upphafi. Þjv.: Gœtu opinberir aðilar að ein- hverju leyti stuðlað að eða mótað vettvang fyrir slíka samkeppni meðal iðnhönnuða, eins og þú talaðir um, Þórdís? Þórdís: Já, vissulega, til dæmis með því að veita verðlaun og gera þetta eftirsóknarvert. En slík verðlaun verða að vera það rífleg að menn hafi að einhverju að keppa. Pétur: Góð iðnhönnun verður ekki til með því að snúa einhverjum lykli, og þá spretti hún fram fullsköpuð. Hún þarf sinn þróunartíma, sem get- ur verið 5-10 ár. Hann má ekki vera of hægur, því við þurfum að ná okkur upp á það stig sem er erlendis, og það sem fyrst og fremst þarf að gera er að leiða aðila saman sem hafa hagsmuni af því að vinna saman. Það þarf ekki að eyða neinum sérstökum pening- um í það að koma mönnum saman. Að fjárfesta í hugviti Guðný: Varðandi hugsanlega aðild opinberra aðila að þvf að koma iðn- hönnun á framfæri, þá dettur mér í hug að þetta sé verkefni fyrir Iðnþró- unarsjóð, eða hvað það nú heitir. Þeir eru alltaf að tala um að það þurfi að markaðssetja framleiðsluna, en illa hannaður hlutur verður aldrei markaðssettur með neinum árangri. Þannig hangir þetta allt saman. Pétur: Erfiðasti þátturinn í þessu öllu saman snýr að fjármagninu. Það er enginn vandi að fá fé úr bönkum til þess að fjárfesta í áþreifanlegum verðmætum eins og t.d. fasteignum og vélum. En það virðist ekki nokk- ur leið að fá peninga til þess að fjár- festa í hugverkum. Það er til dæmis ekki hægt að fá peninga til þess að fjárfesta í markaðsleit, því hafir þú varið til hennar t.d. nokkrum milljónum eða tugum milljóna, þá áttu ekkert áþreifanlegt sem bank- inn eða sjóðurinn getur hirt af þér. Sama gildir um hönnun, óskyldir að- ilar eiga yfirleitt litla möguleika á að nýta sér hönnun sem hefur verið gerð fyrir ákveðið fyrirtæki í ákveðn- um tiigangi. Hún er einfaldlega ekki veðhæf, og það er gegnumgangandi skammsýni í fjárfestingum hér á landi, að það er aldrei fjárfest í neinum hugverkum af þessari ein- földu ástæðu. Guðný: Það er náttúrlega hroðaleg skammsýni, því öll menning felst í því að það sé hugað að hugverkinu. Ég þekki það til dæmis frá Finnlandi, þar sem ég hef bæði lært og starfað, hversu mikla áherslu og hversu mikið fjármagn þeir hafa lagt í hönnun við alla uppbyggingu á sín- um iðnaði. Það giidir sama hvort þar er um framleiðslu á postulíni, gler- vöru eða skipum að ræða. Finnar eru þekktir fyrir sinn glæsilega iðnað, og það byggist fyrst og fremst á þeirri vönduðu hönnun, sem þar er gegn- umgangandi. Reynir: Það gildir ekki síst um okk- ur, þar sem framleiðslan er ekki stór í sniðum, þá er það ennþá mikilvæg- ara að leggja áherslu á gæðin, því við erum ekki að framleiða ódýra hluti eins og framleiddir eru í Hong Kong, heldur frekar dýra og þá vandaða vöru. Islenskt handverk Þórdís: Þá er eitt sem mig langaði til að minnast á varðandi íslensk hús- gögn. Þegar við sjáum íslensk hús- gögn á sýningum erlendis, þá getum við oftast verið nokkuð ánægð, en þó er oft eins og það vanti punktinn yfir i-ið, kannski er ekki alveg nógu vel pússað eða frágengið að öðru leyti, vegna þess að þetta er allt gert á síðustu stundu. Pétur: Þú kemur þarna inn á hlut sem eru íslensk verkstæði, sem við eigum í miklum vandræðum með. Það er vegna þess að gæðahugsunarháttur er þar svo til óþekktur. Flest verk- stæði eru miðuð við það að vera ein- ungis í viðhaldi og viðgerðum, til dæmis í málmsmíði og vélsmíði. Og ef hluturinn hangir saman, þá er það talið nógu gott. Menn átta sig ekki á því að það er hægt að gera hlutina jafn ódýra en vel engu að síður. Framleiðsluhugsunarháttur byggir á því að hanna allt framleiðsluferlið fyrirfram, þannig að útkoman verði stöðluð vara, og þá er auðveldast að hafa smíðina góða, en ekki einhverja hrákasmíð sem stöðugt þarf að vera að lappa uppá með sandpappír eða þjöl. Við verðum í þessum efnum aö geta treyst handverksmanninum, að hann hafi þann faglega metnað að vinna verkið vel. Menn virðast hins vegar ekki vera aldir upp við það hér að það sé betra að vera aðeins lengur að vinna hlutinn, en vinna hann vel. Hlutverk skólanna Þjv.: Þetta snertir kannski að ein- hverju leyti skólana, hvernig gœtu þeir betur sinnt sínu hlutverki í þessu sambandi? Reynir: Ég held að það gæti verið mjög æskilegt að skólarnir fengju til sín hönnuði úr hinum ýmsu greinum tii þess að kynna sína vinnu og auka þannig skilning nemendanna á um- hverfi sínu. Guðný: Skilningur á gildi hönnunar og verkmenningar er liður í þessu sjónræna uppeldi, sem börn ættu að fá strax í skólanum. Sá sem hefur búið við góða hönnun sættir sig ekki við neina hrákasmíð, og þarna þarf hvort tveggja að koma til, aukin áhersla á myndræna menntun og sjálft skólaumhverfið. Reynir: Ég held að það sé engin til- viljun, svo dæmi sé tekið, að ftalir standi framarlega í iðnhönnun.Þetta er fólk, sem alið er upp á meðal lista- verka... Guðný: Það er einmitt þetta sem ég á við, þetta er engin tilviljun, og þetta þarf að fara miklu fyrr inn í skólana. Ekki síst núna á þessari tækniöld, þar sem allt virðist miðað við skjóta neyslu, en það sem snýr að hinu innra í manninum, það sem er fallegt og hefur varanlegt gildi er látið sitja á hakanum. Dæmi af góðum járnsmið Pétur: Þetta er mikið rétt, en hvað varðar gæðaeftirlitið og vandvirkn- ina, þá get ég sagt ykkur að við höfum aðeins getað notað eina járn- smiðju hér á landi til að framleiða þau rafhús sem við notum utanum rafeindavogirnar okkar. Það er vegna þess að eigandi hennar er nán- ast fanatískur gæðahugsjónamaður. Það er hjá Vélsmiðju Sigurðar Þórð- arsonar, en hann lætur alltaf útlit og gæði sitja fyrir öllu öðru sem hann smíðar. Hann byrjar á því að vinna hlutina þannig fyrst, að þeir séu nægilega góðir, og síðan fer hann í að minnka kostnaðinn við að smíða þá. Þetta skiptir öllu í sambandi við út- flutning. Menn eru yfirleitt ekki sér- lega ginnkeyptir fyrir því að kaupa íslenskan iðnað erlendis, þar sem við erum ekki þekktir fyrir slíka fram- leiðslu, en ég held að við getum þakkað okkar velgengni við sölu raf- eindavoganna erlendis að stórum hluta því, að menn geta fundið það áþreifanlega að þetta er vel smíðuð vara. V eðbókarvottorð á hugvitið Þjv.: Ef við reynum að draga þetta saman ístyttra mál að lokum, hvað er það þá að ykkar mati sem er brýnast að gera til þess að bceta stöðu ís- lenskrar hönnunar? Pétur: Ég held að það sé brýnast að gera mönnum kleift að fjárfesta í hönnun eins og öðru. Menn vita að það boigar sig að hafa góða hönnun, en það er hins vegar afar erfitt fyrir fyrirtæki að fá lán í banka fyrir því að hafa mann í vinnu í eitt eða tvö ár við að hanna ákveðna vöru. Þetta er kostnaður sem hleypur á milljónum, en er þó ekki nema í mesta lagi tíundi hluti af framleiðsiukostnaðinum, en það er oft erfítt að fjármagna hann af því að hann skilar sér seint og jafnvel óvíst að hluturinn verði settur á markað. En ef fjarmagn fengist, þá held ég að það sé vilji fyrir hendi hjá flestum fyrirtækjum til að fá faglært fólk í vinnu við hönnun. Guðný: Það er þá kannski komið að því að menn fara að gera sér grein fyrir því að einn hluti af framleiðslu- ferli og markaðssetningu vörunnar er hönnunin, og að hjá þeim kostn- aði verður ekki komist ef árangur á að nást. Hér skal sleginn botn í þessa um- ræðu að sinni, þótt enn sé mörgum spurningum ósvarað um þýðingu hönnunar fyrir efnahag okkar, um- hverfi og menningu. Þær verða pláss- ins vegna að bíða betri tíma, en þátt- takendum skal þakkað framlagið og lesendum þolinmæðin. -ólg. 8 SfÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 20. júní 1987 Laugardagur 20. júni 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13 Yöfcf itiuj M wqeiimvtJ

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.