Þjóðviljinn - 18.09.1987, Blaðsíða 4

LEHDARI
Vonir glæðast um afvopnun
Samskipti risaveldanna og bandamanna
þeirra undanfarnar vikur hafa endurglætt vonir
um aö framundan sé tími slökunar í samskiptum
blokkanna, og að það takist á næstunni að ná
afvopnunarsamningunum milli Washington og
Moskvu um meðaldrægar og skammdrægar
flaugar.
Tilslakanir Reagans Bandaríkjaforseta í upp-
hafi þessarar viku virðast benda til að fyrir hendi
sé þeim megin raunverulegur vilji til að ná
samningum, að almenningsálit í heiminum, inn-
anlandspólitík í Bandaríkjunum og jafnvel per-
sónulegur metnaður núverandi húsbónda Hvíta
hússins ætli að verða yfirsterkari þeim efna-
hagslegu og hugmyndafræðilegu öflum sem
vestanmegin standa í vegi alls samkomulags
um afvopnun.
Fréttir undanfarið af Genfarviðræðunum og
af fundi utanríkisráðherranna Shultz og Shev-
ardnadze hafa fjallað um tæknilega útfærslu
þeirra hugmynda sem um er yfirlýst eining, og
þessar fréttir sýna vel hversu flóknar þessar
samningaviðræður eru, hversu erfitt er að yfir-
stíga múr gagnkvæmrar tortryggni og van-
trausts.
Mönnum kann að líka vel eða illa við leiðtoga
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna, en við hljótum
að vona af öllum kröftum að þeim takist að stíga
það skref í afvopnunarátt sem fælist í samning-
unum um meðaldrægar og skammdrægar
flaugar. Sá samningur hefði mikið raunverulegt
gildi fyrir öryggi þjóða í Evrópu, en ef til vill er þó
enn mikilvægari þau sálrænu áhrif sem hann
gæti haft. Þeir samningar sem risaveldin hafa
áður gert með sér um vígbúnaðarmál hafa allir
falist í að hefta útbreiðslu eða framþróun ákveð-
inna vopnategunda eða vopnatilrauna.
Það samkomulag sem nú er rætt um yrði
hinsvegarfyrsti samningurinn um raunverulega-
af-vopnun, og gæti rutt brautina fyrir frekari
samningum, um aðrar gerðir kjarnorkuvopna,
meðal annars í geimnum, um efnavopn, um
hefðbundinn vígbúnað. í merkilegri grein sem
Gorbatsjof Sovétleiðtogi skrifaði í máigagn sitt
Prövdu í gær segir hann meðal annars náist
þessir samningar fyrir áramót sé ekkert því til
fyrirstöðu að strax á fyrrihluta næsta árs gætu
risaveldin samið um þá helmingsfækkun lang-
drægra flauga sem fyrst var minnst á hér á
Reykjavíkurfundinum.
Og þótt varlegt sé að treysta fögrum orðum
leiðtoga risaveldanna er full ástæða til að gefa
gaum að þeirri hugsanlegu framtíð sem Gorbat-
sjof dregur upp í grein sinni. Hann segir þar að
risaveldin geti komist af með um fimm prósent
núverandi kjarnorkuafla til að sinna nú yfirlýstu
hlutverki þess herbúnaðar, og Gorbatsjof
leggur til að þessum fimm prósentum yrð að
lokum komið fyrir kattarnef líka. Með samning-
um í tengslum við uppbyggingu öryggiskerfis á
vegum Sameinuðu þjóðanna ætti að búa svo
um hnúta að herliði yrði stillt í strangt varnarhóf,
og sköpuð á milli hugsanlegra fjandríkja vopn-
lítil eða vopnlaus svæði.
Dæmigerður Sovétáróður til að slá ryki í augu
almennings á Vesturlöndum? Óraunhæfar
draumsýnir settar fram til að gylla stjórnarfar
-.-heimafyrir? Ef til vill.
Slík stefnuskrá frá öðrum helsta heimsleið-
toga er hinsvegar fyllilega þess virði að hún sé
rædd í þaula. Að óreyndu er engin ástæða til
annars en að taka henni grafalvarlega, enda
hefur Sovétleiðtoginn með því að setja fram
þessar hugmyndir á vissan hátt skuldbundið sig
til að fylgja þeim eftir í verki.
Hinu má ekki gleyma, hversu sem horfir með
samninga stórvelda eða framtíðarstefnu Kreml-
arbónda, að hver er sinnar gæfu smiður. Það er
mikilvægt að íslensk stjórnvöld og almenningur
þrýsti á um afvopnunarskref. Það hefur sýnt sig
undanfarin misseri að afstaða annarra ríkja en
risaveldanna til afvopnunarmála getur haft gríð-
arleg áhrif, til góðs eða ills. Frumkvæði íslend-
inga, einna sér, og þó sérstaklega í samvinnu
við norræna frændur, gæti því alveg eins orðið
það lóð á vogarskál friðar sem öllu munaði.
-m
KUPPT
„Kreppan kemur
Kreppan mikla, sem hófst í
Bandaríkjunum 1929 og þjakaði
heimsbyggðina á fjórða áratugn-
um, er það skeið í nútíma hag-
sögu sem hagspekingum á Vest-
urlöndum og öllum almenningi
stendur hvað mest ógn af. Marg-
ar bækur hafa verið skrifaðar og
fjölmargar kenningar settar fram
um það hvað valdið hafi krepp-
unni og hvort búast megi við svip-
uðum áföllum á næstunni.
Framundir miðja þessa öld
voru kreppur eitt af einkennum
kapítalísks hagkerfis. Með til-
tölulega jöfnu millibili varð um
offramleiðslu að ræða og óseljan-
legur varningur hrannaðist upp.
Eigendur fyrirtækja sögðu upp
starfsfólki, févana atvinnu-
leysingjar höfðu ekki efni á að
kaupa vörur og vítahringur
kreppunnar læstist um efnahags-
lífið.
Frá lokum heimsstyrjaldarinn-
ar síðari hafa ekki gengið þær
efnahagskreppur yfir Vesturlönd
að orð sé á gerandi. Hagfræðíng-
ar hafa talað um sveiflur upp og
niður í hagkerfinu, en eiginleg
kreppa með tilheyrandi lömun í
nær öllum geirum atvinnulífsins,
hefur sem betur fer látið á sér
standa.
... og kreppan fer
Hagspekingar hafa ekki verið
sammála um hverjar hafi verið
aðalorsakir þessa blessunarlega
kreppuleysis. Að sjálfsögðu hafa
skoðanir þeirra líkt og skoðanir
annarra dauðlegra manna oft
ráðist meir af pólitískri afstöðu
en vísindalegri hlutlægni. Sumir
hafa skýrt fjarvist kreppunnar
með vísun til stöðugs vígbúnað-
arkapphlaups sem nú hefur teygt
sig út í himingeiminn. Aðrir hafa
bent á að hagkerfi Vesturlanda
fái stöðuga blóðgjöf frá Þriðja
heiminum, að vanþróuð lönd
haldi uppi lífsgæðum okkar Vest-
urlandabúa. Kanski fyrirfinnast
svo þeir hagspekingar sem telja
að innri mótsetningar í kapítal-
ísku hagkerfi séu fyrir bí og að við
þurfum því ekki að hafa áhyggjur
af kreppum.
í sumar hefur einn af söluhæstu
höfundum í Bandaríkjunum ver-
ið hagfræðingurinn Dr. Ravi
Batra prófessor í Dallas. Bók
hans Kreppan mikla 1990 hefur
selst í meir 200.000 eintökum.
Batra spáir djúpri kreppu sem
muni standa í nokkur ár. Hann
þykist sjá mörg þau teikn á lofti
nú sem greina mátti í aðdraganda
kreppunnar miklu í upphafi
fjórða áratugarins.
f nýjasta hefti tímaritsins
Heimsmyndar fjallar Þorsteinn
Þorgeirsson hagfræðingur um
þessa nýju kenningu dr. Batra.
Þar eru raktar helstu forsendur
sem taldar eru að leiða muni til
hruns efnahagskerfisins.
... eins og
vindurinn“
„Ein veigamesta forsenda
kreppu að mati Batra er óhófleg
samsöfnun auðs áfárra hendur. “
Einu sinni var slík samsöfnun
auðs kölluð samþjöppun kapít-
als. Orsakir þessarar samþjöpp-
unar telur Batra m.a. vera
breytingar á skattalögum sem
Ronald Reagan kom í gegnum
þingið 1982 og 86.
Onnur mikilvceg forsenda
kreppu samkvœmt kenningu
Batra er afnám allra þeirra reglu-
gerða sem settar voru um banka í
lok fjórða áratugar til að koma í
veg fyrir að sú spákaupmennska,
sem átti sér stað fyrir kreppuna,
gœti endurtekið sig. í stjórnartíð
Reagans forseta hafa þessar reglu-
gerðir verið afnumdar.
Enn ein forsenda kreppu að
mati Batra er það sem á ensku
nefnist merger mania eða
samsteypu-œði þar sem sífellt
stœrri fyrirtæki gleypa smœrrifyr-
irtæki. Sú þróun hefur ýtt enn
frekar undir samsöfnun auðsins. “
Ekki er frítt við að almúga-
manni geti dottið í hug að dr.
OG SKORIÐ
Ravi Batra telji að hagspeki
frjálshyggjunnar eigi kanski ekki
svar við öllum spurningum.
Framrétt
sáttahönd
Oft getur verið skemmtilegt að
fylgjast með afstöðu Morgun-
blaðsins til þeirra atburða, sem
efst eru á baugi, einkum ef dálítil
pólitík er með í spilinu.
í gildandi kjarasamningum
ASÍ er ekki ákvæði um sjálfvirk-
ar vísitölubætur. f þeirra stað eru
ákvæði um að fari dýrtíðin fram
úr svokölluðum rauðum strikum
skuli sérstök launanefnd ákveða
breytingu launa umfram um-
samdar hækkanir. Nú reynir
mjög á þetta ákvæði og einmitt
nú hafa launþegar oddaaðstöðu í
launanefndinni.
Hvað gera atvinnurekendur?
Vilja þeir ekki standa við gerða
samninga? Nei, þeir vita að verð-
bólgan er farin úr böndum og
vilja því fá nýjan samning sem
leysir þá undan að greiða
launþegum fullar bætur fyrir þær
verðhækkanir sem orðið hafa síð-
ustu mánuðina.
Sumir héldu að samningar
væru samningar og til þess gerðir
að við þá yrði staðið. Morgun-
blaðið er auðsjáanlega á öðru
máli. f leiðara þess í gær er fj allað
um tilraun atvinnurekenda til að
breyta gerðum samningum og
komast hjá því að standa við gef-
in fyrirheit. Þessa tilraun kallar
Mogginn tilboð vinnuveitenda og
rætt er um frumkvœði þeirra.
Leiðaranum lýkur þannig:
„Eftir að vinnuveitendur hafa rétt
fram sáttahönd hljóta menn að
gera sér vonir um jákvœða niður-
stöðu. “ óp
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Rltstjórar: Ámi Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur
Skarphóöinsson.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Garöar Guöjónsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hrafn Jökulsson, HjörleifurSveinbjömsson, IngunnÁsdísardóttir,
Kristín Ólafsdóttir, Kristófer Svavarsson, Logi Beramann Eiðsson
(íþróttir), Magnús H. Gíslason, Mörður Árnason, ólafurGíslason,
Ragnar Karisson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Ásgrímsson, Vil-
borg Davíðsdóttir, Vngvi Kjartansson (Akureyri).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlltsteiknarar: Sævar Guðbjömsson, Garðar Sigvaldason.
Margrét Magnúsdóttir
Framkvæmdaatjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrlfatofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrlfstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngaatjóri: Siariður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýalngar: Unnur Ágústsdóttir, Olga Clausen, Guðmunda Krist-
insdóttir.
S(mvar8la: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbrei&8lu-og afgreiftslustjóri: Hörðuróddfríðarson.
Afgrelftsla: Bára Sigurðardóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, OlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síftumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýslngar.Síftumúla 6, sfmar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiftja Þjóftviljans hf.
Prentun: Blaftaprent hf.
Verft (lausasölu: 55 kr.
Helgarblöð: 65 kr.
Áskrtftarverft á mánufti: 600 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 18. september 1987