Þjóðviljinn - 28.11.1987, Blaðsíða 5

Umsjón:
Elísabet Kristín
Jökulsdóttir
RÖKFRÆÐI
TILFINNINGANNA
Um sýningu Tryggva Ólafssonar hjá Listasafni ASÍ
Það er rétt sem Halldór B.
Runólfsson segir í nýrri og
glæsilegri bók sem Listasafn
ASÍ og Lögberg hafa gefið út
um T ryggva Ólafsson
listmálara, að T ryggvi sé
mótaður af þeirri yfirveguðu
rökhyggju listamanns sem
stendur utan við listaverkið og
stýrirsköpun þessfullkom-
lega meðvitað í anda Appo-
lons, guðs Ijóss, visku og rök-
festu. Sú tiifinningasemi og
dulhyggja, sem svo algeng er
í list samtímans, er víðs fjarri í
myndum T ryggva, og á þetta
einkum og sér í lagi við um
myndir hans frá síðari árum,
þar sem stefnt er að stöðugt
einfaldara og skýrara mynd-
máli, bæði íformi og lit. Fyrir
bragðið kunna verk hans ef til
vill að þykja fjarlæg við fyrstu
sýn, en staðreyndin er sú, að
á bak við þau liggja miklar
rannsóknirog ströng ögun,
sem orðin er fágæt meðal
okkar yngri listamanna.
Þetta kemur glöggt fram á
þeirri sýningu sem nú hefur verið
opnuð í sýningarsal Lisatasafns
ASÍ við Grensásveg. Fyrir utan
nýjustu verk Tryggva frá síðustu
2 árum eru á þessari sýningu valin
sýnishom af verkum hans allt aft-
ur til ársins 1968, sem sýna okkur
þá jöfnu og stöðugu þróun sem
hefur verið í verkum hans, þar
sem markvisst hefur verið stefnt
til einfaldara og skýrara mynd-
máls og hreinni litameðferðar,
þannig að Tryggvi hefur aldrei
málað betur en hann gerir í dag.
En í hverju felst þá sú yfirveg-
aða rökhugsun sem Tryggvi
byggir myndmál sitt á? Er til ein-
hver rökfræði litanna, sem hægt
er að læra eins og hver önnur
fræði og beita síðan á málverkið
eins og hverjum öðrum tækni-
legum vísindum? Er til einhver
rökfræði myndbyggingar sem
hægt er að beita á sama hátt?
Verður slík myndlist ekki óhjá-
kvæmilega einhver vélræn merk-
ingarleysa sem ekki snertir per-
sónulegt gildismat okkar og til-
finningu fyrir lit og formi?
Svarið er trúlega fólgið í því að
rökvísi listarinnar byggir ekki á
stærðfræði, heldur á þeirri rök-
fræði tilfinninganna, sem vaxin er
úr djúpri reynslu og yfirvegun.
En hvað er það þá sem þetta
rökvísa og yfirvegaða myndmál
Tryggva Olafssonar segir okkur?
Einn af lærimeisturum
Tryggva, franski málarinn Henri
Matisse, sagði eitt sinn að þegar
menn ætluðu sér að fara að út-
skýra myndlist þá ættu þeir að
byrja á því að bíta úr sér tunguna.
Og víst vefst okkur tunga um
tönn við tilraun til slíkra útskýr-
inga.
Tilvist okkar er fólgin í stöð-
ugri baráttu við hinn ytri veru-
leika. í stöðugri viðleitni sinni við
að ná valdi á sínu eigin lífi og
hinum ytri veruleika hefur mað-
urinn beitt fyrir sig goðsögunni,
trúarbrögðunum, vísindum og
listum. Kannski getum við sagt
að listamaðurinn sé með viðleitni
sinni að leitast við að skapa heim-
inn í sinni mynd, rétt eins og Guð
gerði í árdaga samkvæmt goð-
sögninni. Eða svo vitnað sé aftur
til Henri Matisse, þá lýsti hann
þeirri skoðun sinni að listin væri
eftirlíking náttúrunnar að því
marki sem sköpunarstarfið ljær
listaverkinu líf. „Slíkt listaverk
mun einnig sýna sig að vera frjó-
samt, því að það hefur til að bera
þá kviku og þá lýsandi fegurð,
sem verkum náttúrunnar er ein-
um gefið“.
Matisse, sem hreinsaði myndir
sínar af öllu því sem truflað gat þá
hrynjandi og þann samhljóm sem
hann vildi magna upp, taldi sig
vera að skapa nýja heimsmynd:
„Sérhver ný mynd á að vera ein-
stakur atburður, fæðing sem
auðgar heimsmynd mannsins
eins og hann skilur hana með
nýju formi. Með vinnu sinni
verður listamaðurinn að leggja
alla orku sína, auðmýkt og trú-
mennsku í það að vísa gömlum
fyrirmyndum frá sér, sem svo fús-
ar eru að koma upp í hendur
hans, þannig að hið veikburða
blóm nái að skjóta upp kollinum,
sem aldrei blómstrar þó eins og til
var ætlast." (Jazz, 1947)
Hér hefur verið vitnað til
Henri Matisse vegna þess að
margra ára dálæti Tryggva á þess-
um brautryðjanda nútímalistar í
Evrópu hefur aldrei komið eins
glöggt fram í myndum hans eins
og einmitt nú. Ekki vegna þess að
um eftirlíkingu sé að ræða, held-
ur vegna þess að sú rökvissa þró-
Tryggvi Ólafsson
un til einföldunar og samhljóms,
sem verk Tryggva hafa tekið er í
mörgu hliðstæð við þróun Mat-
isse sjálfs.
En spurningunni um merkingu
þess myndmáls sem Tryggvi
skapar er enn ósvarað. Tilvitnan-
ir hans í forna sögu og nýja koma
þar við sögu. Fornar styttur, flug-
vélar, fiskhausar og hendur eru
meðal þeirra tákna sem oft koma
fyrir í myndunum. Hið óræða
samspil þessara tákna verður
ekki skýrt með orðum, en galdur
Tryggva er fólginn í því að láta
samspil þessara tákna ásamt með
leikandi línuteikningu og úthugs-
uðu litasamspili magna upp
hrynjandi sem fær myndina til
þess að lifa því lífi sem Matisse
talaði um í tilvitnuninni hér að
framan. í nýjustu myndum sínum
er Tryggvi semsagt ekki frekar en
Matisse að hræra við okkur með
byltingarkenndum hætti eða
boða okkur nýjan stórasann-
leika. Pótt oft megi lesa hugboð
um váleg tíðindi eða frjóa lífs-
nautn úr myndum hans, þá er að-
ferð hans fyrst og fremst mynd-
ræns eðlis og nálgast þannig hið
óhlutbundna málverk æ meir:
Boðskapur Tryggva er sú
bjartsýna viðleitni að kenna okk-
ur að öðlast hlutdeild í því
fullkomna samræmi rýmis, forms
og lita sem gerir okkur heiminn
skiljanlegri og lífsbaráttuna við-
ráðanlegri.
Bókin sem Listasafn ASÍ og
Bókaútgáfan Lögberg hafa í sam-
einingu gefið út með myndum
eftir Tryggva og textum eftir þá
Thor Vilhjálmsson og Halldór
Björn Runólfsson er útgefendum
og höfundum til mikils sóma. Þar
fer saman vandaður og vel unn-
inn texti og vönduð prentun. 46
litprentaðar myndir eru í bók-
inni, auk fjölda skemmtilegra
ljósmynda og teikninga, og eiga
Kristján Pétur Guðnason ljós-
myndari og prentsmiðjan Oddi
heiður skilið fyrir vandaða vinnu
við útgáfuna.
-ólg
Leiklist
Frönsk sending til leikhúsfólks
Þekktur franskurleikstjórihcldurnámskeið og fyrirlestur fyrir íslenskt leikhúsfólk
Maurice Benichou, franskur
leikari og leikstjóri, kemurtil
landsins um helgina, gagngerttil
aö halda námskeið fyrir íslenskt
leikhúsfólk. Þá mun Benichou
halda fyrirlestur um starf sitt og
leikstjórans Peter Brook, í Lind-
arbæ á mánudagskvöld kl.
20.30.
Maurice Benichou hóf leikaraferil
sinn hjá Marcel Maréchal árið 1965.
Hann lék hjá Peter Brook, m.a. í
Tímon frá Aþenu, Bubba kóng og
síðast aðalhlutverkið Krisna í Maha-
bharata, stórsýningu á ævafornum
indverskum sögum. Hann er einnig
aðstoðarleikstjóri Brook á Kirsu-
Maurice Benichou, í hlutverki Krishna í Mahabharata, sem er leiksýning á berjagaröinum eftir Tsjékov og ópe-
ævafornum indverskum sögum, undir leikstjórn Peter Brooks. runm Carmen. Sjálfur hefur hann
m.a. leikstýrt Don Juan eftir Mo-
liére.
„Benichou er mjög merkilegur
leikhúsmaður. Hann er einn af þeim
sem hefur tekið þátt í
„rannsóknarleikhúsi" Peter Brooks,
sem er erfitt að skilgreina í stuttu
máli. En þar er öðru fremur leitast
við að finna hið tæra og hreina form
leikhússins. Kafað er eftir því hvað
leikhús cr og leitað eftir nýjum túlk-
unarleiðum,“ sagði Þór Tulinuus,
sem stendur í forsvari fyrir komu
Benichou hingað til lands.
„Það tók Peter Brook 12 ár að
undirbúa Mahabharata, æfingar
stóðu í 2 ár og leikarar fóru í píla-
grímsför til Indlands, sem er vís-
bending um, hvað hann hefur mikla
og víðtæka reynslu. Upphaflega var
mér boðið af franska ríkinu, að
bjóða hingað frönskum leikhús-
manni og það kostar fargjaldið. Eftir
að hafa séð sýningu á Mahabharata,
lá beinast við að reyna að fá Benic-
hou í heimsókn. En leiklistarskólinn
og Þjóðleikhúsið veita aðstoð við
húsnæði og auglýsingar.
Annars vonast ég til að námskeið-
ið verði upplyfting í skammdeginu
og skili sér aftur í starfi leikhússins.
Þarna geta leikarar og söngvarar
fengið sameiginlega reynslu og
kynnst annars konar vinnu og þeirri
sem tengist uppsetningu," sagði Þór
ennfremur.
Námskeiðið stendur frá mánud.
30. nóv. til 5. des. og verður rúm
fyrir 25-30 manns. Allar nánari upp-
lýsingar fást hjá Leiklistarskólanum,
Sölvhólsgötu 13, í síma 25020 eða í
síma 18071. ekj.