Þjóðviljinn - 07.02.1988, Side 15
ÁSTARÆVINTÝRI
Heinrich Heine og GeorgeSand
George Sand fæddist árið 1804 og
hét Aurora Dupin að skírnarnafni.
Hún rakti ætt sína til Ágústs sterka,
kjörfursta af Saxlandi, hins sögu-
fræga kvennamanns og barnakarls,
er kom víða við um ævina, og hafa
víst flestir gefizt upp við að koma
tölu á hina fjölskrúðugu hjörð af-
kvæma hans. Aurora Dupin var ung
gefin frönskum gósseiganda, Dude-
vant að nafni, en hjónabandið varð
ekki farsælt og skildu þau að loknu
skilnaðarmáli, sem tók í hæstu
hnjúka stórborgarslúðursins í París
og þótt eitt lostætasta hneykslismál
samtíðarinnar. í hjónabandinu átti
hún tvö börn. Hún hafði þá þegar
tekið sér elskhuga, Sandeau að
nafni. Þegar hún hljóp frá þessum
ástmanni sínum hnuplaði hún fyrra
atkvæðinu af nafni hans og kallaði
sig jafnan George Sand. Með því
nafni situr hún á skáldabekk Frakk-
lands.
George Sand var mjög ásthneigð
og ástrík kona, en óhamingja hennar
var sú, að hún var femina frigida, ævi
hennar linnulaus leit að hinum rétta
manni, er fullnægði eðli hennar og
ástarkröfum. Hún fann aldrei mann-
inn. En auðvitað urðu margir á vegi
hennar. Flestir frægustu listamenn
Parísar, innlendir og erlendir, urðu
ástmenn hennar, lengur eða skemur,
Alfred de Musset, Franz Liszt, Fré-
déric Chopin, auk fjölda annarra
smærri spámanna, sem löngu væru
huslaðir gleymsku ef ekki væri fyrir
það, að þeir dældu sæng með hinni
fjöllyndu skáldkonu.
Fundum þeirra Heines og George
Sand bar fyrst saman árið 1833,
tveimur árum eftir að Heine er
setztur að í París, og mun skáldkon-
an hafa átt frumkvæðið að því að
kynnast honum. Varð brátt með
þeim mikil og innileg vinátta, þótt
ekki tækjust þá með þeim holdlegar
ástir. George Sand var um þetta leyti
ástmær Alfred de Musset og fór með
honum í Feneyjaförina, er olli báð-
um harmi og vonbrigðum. Þegar hún
kom aftur heim til Parísar úr þeirri
för, í ágúst 1834, var hún svo rugiuð á
sjálfri sér, að hún leitaði frétta um
það hjá Heine, hvað ástin væri. Hún
skrifar í einkadagbók sína, Journal
intime, 28. nóv. 1834: „Heine sagði
mér, að maður elski aðeins með
höfði og skynfærunum, en í ástinni
skipti hjartað litlu máli.“
Um þetta leyti mun Heine hafa
skrifað lýsingu þá af George Sand,
sem að framan var vitnað í, lýsingu,
sem jafnt ber vitni hinu skyggna
skáldi og blindum augum hins
ástfangna manns. Af bréfi sem
Heine skrifar George Sand 8. janúar
1835 má nokkuð ráða hina tak-
markalausu hrifningu hans af hinni
„guðdómlegu" konu, en í sama
mund trúir hann henni fyrir því, að
hann sé staddur í mikilli persónulegri
ófæru. (Heinrich Heine: Briefe,
Zweiter Band, bls. 68.) Heine á hér
við ástamál sín og hinnar ungu, fögru
búðarstúlku, Crescence Mirat, er
hann sjálfur kallaði Mathilde og síð-
ar varð eiginkona hans. Mathilde var
með öllu ómenntuð, hvorki læs né
skrifandi, óstjórnleg óhemja þegar
því var að skipta, en Heine var um
stund bergnuminn af líkamlegum
þokka hennar. Hvað eftir annað
reyndi hann að losa sig við hana, en
þótt hann flýði París og dveldist
langdvölum fjarri Mathilde, hvarf
hann jafnan til hennar aftur. Ástir
hans og Mathilde urðu Heine yrkis-
efni, er hann orti Tannháuserljóðið
(1836), um hinn göfuga riddara, er
dvaldist sjö ár í Venusarfjallinu.
Heine átti vingott við fjölda kvenna
meðan á þessum ástamálum hans og
Mathilde stóð, hann virðist hafa
reynt að gleyma hinni freku, en
fögru búðarstúlku í faðmi annarra
kvenna, en allt kom fyrir ekki. Mat-
hilde varð hlutskörpust, og loks
dróst hann á að leiða hana upp að
altarinu árið 1841, og hafði þá Mat-
hilde litla fengið þann sigur, sem var
eina lífshugsjón hinnar smáborgara-
legu sálar: að verða heiðarleg eigin-
kona í kirkjulegu hjónabandi. Þegar
hér var komið sögu var það meira af
skyldurækni en löngun, að Heine
kvæntist Mathilde, hann var fyrir
löngu orðinn þreyttur á henni og í
bréfum til vina sinna kaliaði hann
hana „húskross sinn“ og „sína svörtu
sorg“.
Af þeim konum, sem Heine leitaði
huggunar hjá og flýði til undan
áieitni Mathilde, var George Sand sú
eina, er hefði getað afstýrt hjóna-
bandi hans. Pótt bréf hans til George
Sand séu mörkuð nokkurri hlé-
drægni leynir hann ekki örvilnun
sinni fyrir henni og kallar sig „van-
sælastan allra guða, er uppi hafa ver-
ið“. (Heinrich Heine: Briefe,
Zweiter Band, bls. 119.) En hin
marglynda skáldkona, sem sagði það
um sjálfa sig, að hún elskaði fyrst og
fremst „þá hugmynd, er hún gerði
sér um ástina", leitaði þrotlaust en
árangurslaust að þeim manni, er væri
holdtekja þessarar hugmyndar. Um
það leyti er ástir tókust með Heine
og henni átti George Sand fjóra elsk-
huga aðra: Michel de Bourges, þing-
mann, Franz Liszt, tónskáld, Boc-
age, leikara og Charles Didier, rit-
höfund frá Genf. Eftir „drauminn" í
dyngju George Sand á sveitasetri
hennar í Nohant vaknaði Heine til
þess veruleika, að George Sand
hafði nú fundið nýjan mann, er
skyldi verða áþreifanleg ástarhug-
sjón hennar - píanósnillinginn
Chopin. Fiðluleikarinn og flautuspil-
arinn í laufskáldadraumi Heines eru
þeir Franz Liszt og Chopin.
Því fór fjarri, að Heine gæfist strax
upp í baráttunni um hið víðfeðma
hjarta George Sand. Árið 1837 hitt-
ust þau á degi hverjum. Hann reyndi
að koma henni í skilning um töfra
skáldskapar síns, þótt ekki kynni
hún þýzku og yrði að lesa ljóð hans í
misheppnuðum þýðingum, og hann
gaf henni frumhandritið að ljóða-
flokki sínum „Nordseebilder“, sem
sumir telja perluna í ljóðagerð hans.
Það verður að teljast æði leiðinlegur
blettur á hinni „guðdómlegu" skáld-
konu Frakklands, að á síðustu ó-
skrifuðu blaðsíðunni í handriti
Heines hefur hún fært heimilisút-
gjöld sín: „Vínber 35 frankar, póstur
11 frankar, trésmiður 12, málari 9.“
Sumarið 1838 ætlaði George Sand
að draga Chopin út úr Parísarsollin-
um og afstýra því, að hinir fisknu
kvenlegu keppinautar höfuðborgar-
innar fengju náð hinum pólska
tónsnillingi í net sín. Hún vildi eiga
hann ein. Ætlun hennar var að
hverfa með Chopin og börnum sín-
um báðum til eyjarinnar Majorka.
Heine var staddur á baðstaðnum
Granville, er hann frétti af þessari
ráðagerð. Hann skrifaði henni þá
bréf, einlægasta og fegursta ástar-
bréfið, sem til er í bréfasafni hans.
Það var síðasta tilraunin af hans
hálfu til að vinna ástir hennar, og fer
það hér á eftir í íslenzkri þýðingu:
Mín fegursta og bezta frænka!1*
Ég gæti ekki sagt frá því með orð-
um, hve hryggur ég var, er ég sá yður
ekki í París. Kvöldið fyrir brottför
mína færði Chopin mér hið ástúðlega
bréfkorn yðar og ég þakka yður fyrir
vináttuna sem þér sýnið mér. Þúsund
þakkir! Ég hef óskað þess að sjá
yður. Geislar augna yðar hefðu gert
mér gott. Hljómurinn í rödd yðar
hefði komið mér vei. Ég er mjög
hryggur. Þér þekkið ekki vansælu
mína alla. Þessa stundina er ég
sleginn líkamlegri blindu, sem er
eins ill og hin siðferðilega blindni,
sem ég hef búið við síðustu fjögur
árin og þér þekkið.
Þér hræðið mig með þeirri fullyrð-
ingu, að þér munið bráðlega fara úr
landi. Ég vona að ég muni sjá yður
enn í París í október. Ef þér getið
gefið mér þessa von, skrifið mér þá
fvær línur, til Henri Heine, í Gran-
ville, Departement de la Manche.
Ég elska yður heitt, af öllu hjarta,
með öllum taugum hjarta míns. Ef
þér eruð frjáls þá njótið þessa frelsis.
Ég er enn bundinn hræðilegum
járnhlekkjum, og af því að ég er
hlekkjaður á kvöldin með sérstakri
vandvirkni, tókst mér ekki að sjá
yður í París. En þegar ég hef komizt
yfir þessa tíð, mun ég koma og sækja
yður, þótt það verði á enda verald-
ar... að því tilskildu, að menn hafi
ekki tekið yður að nýju til fanga og
sett yður aftur í fangelsi, minn fagri
bandingi, sem frelsaður var úr fang-
elsi ástarinnar.
Adieu. Njótið þér frelsis yðar.
Grátið aldrei, tárin skemma sjónina.
Hvað þér hafið fögur augu! Hafið
ekki áhyggjur af framtíðinni, það
veldur gráum hárum. Og hár yðar er
það fegursta, sem ég hef séð.
Henri Heine.
Hafi Heine gert sér vonir um að
vinna ástir skáldkonunnar og sigra
Chopin keppinaut sinn, þá brugðust
þær nú með öllu. George Sand héldu
engin bönd. En Majorkaförin með
Chopin fór á sömu lund og Feneyja-
förin forðum með Alfred de Musset:
vonbrigði beggja og kólnandi ást.
Hið eirðarlausa hjarta þessarar
konu, sem lifði og hrærðist í ástinni,
en fékk aldrei notið hennar, fann
ekki frið hjá Chopin. Margt bendir
til þess, að George Sand hafi reynt á
næstu árum að taka upp lykkjufallið f
ástarsamskiptum sínum og Heine.
En nú var það orðið of seint. Lítið
ljóð í Neue Gedichtegæti vel tímans
og annarra aðstæðna vegna verið ort
til hinnar ástsjúku, en ástköldu
skáldkonu:
Es kommt zu spát, was du mir láchelst,
VPas du mir seufzest, kommt zu spát!
Lángst sind gestorgen die Gefuhle,
Die du so grausam einst verschmaht.
Zu spát kommt deine Gegenliebe,
Es fallen auf mein Herz herab
All deine heissen Liebesblicke,
Wie Sonnenstrahlen auf ein Grab.
Árið 1847 hittust þau Heine og
George Sand í síðasta sinn og rædd-
ust við á landsetri hennar í Nohant.
Sviðið var hið sama og í draumnum
forðum. Skáldkonan reyndi á nýjan
leik að vekja fomar ástríður í hinu
þýzka skáldi, sem nú var orðinn hel-
sjúkur maður og gekk af fundi henn-
ar til „grafarhvílu" þeirrar, er hann
fékk ekki stigið upp úr fyrr en
dauðinn bjó honum aðra gröf. Minn-
inguna um þennan fund hefur Heine
varðveitt í kvæðinu Wiedersehen,
sem síðar birtist í kvæðabókinni
Romanzero. Þetta kvæði voru hin
köldu kveðjuorð Heines til þeirrar
konu, sem hann hafði unnað heitar
en flestum konum öðrum:
ri„Frændi'‘ og „frænka" voru ávarpsorð
Heines og George Sand í bréfum sfnum.
Die Geissblattlaube - Ein Sommerabend -
Wir sassen wieder wie ehmals am Fenster -
Der Mond ging auf, belebend und labend -
Wir aber waren wie zwei Gespenster.
Zwölf Jahre schwanden, seitdem wir beisammen
Zum letzten Male hier gesessen;
Die zártlichen Gluten, die grossen Flammen,
Sie waren erloschen unferdessen.
Einsilbig sass ich. Die Pludertasche,
Das Weib hingegen schurte bestándig
Herum in der alten Liebesasche.
Jedoch kein Funkchen ward wieder lebendig.
Und sie erzáhlte: wie sie die bösen
Gedanken bekámpft, eine lange Geschichte,
Wie wackelig schon ihre Tugend gewesen -
Ich machte dazu ein dummes Gesichte.
Als ich nach Hause ritt, da liefen
Die Báume vorbei in der Mondenhelle,
Wie Geister. Wehmútige Stimmen riefen -
Doch ich und die Toten, wir ritten schnelle.
Afnueliskveðja til Ragnars Jónssonar, 1954.
Sunnudagur 7. febrúar 1988 ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 15