Þjóðviljinn - 21.02.1988, Blaðsíða 4

íslendingar hafa verið
feimnirvið manneskjuna
í málverkinu
Ég er aö fást við manneskj-
una í mínum myndum og
þessi túlkunarmáti er mér ein-
faldlega eölilegur út frá þeim
forsendum, segirSigurður
Þórir, þar sem ég hitti hann á
vinnustofu hans inni í Vogum
nú í vikunni. Þetta er gamalt
fiskverkunarhús, rúmgóð
vinnustofa með þakbirtu og
það eru málverk í hverju
horni, endaætlarSigurðurað
fylla vestursal Kjarvalsstaða
með myndum sínum. Og
myndirnareru allaraffólki:
maður eða kona eða maður
og kona og sums staðar
sjáum við náttúruna sem bak-
grunn eða áminningu eða
jafnvel Ijúfsára endurminn-
ingu.
Myndir Sigurðar Þóris
minna á það sem var að ger-
ast í evrópskri myndlist á 3.
áratugnum, og litanotkunin,
sem oft er óvænt og áhrifa-
mikil, minnir á ýmsa síðimpr-
essíonista eins og Gaugain
eða jafnvel Matisse. Og ég
byrja á því að spyrja Sigurð að
því hvort það séu meðvituð
tengsl í myndum hans við 3.
áratuginn eða árin á milli
stríða.
einhverja fegurð í manneskjunni
og þar með höfðað til jákvæðra
eðlisþátta í þeim sem skoðar
myndir mínar, þá er ég fyllilega
ánægður. Ég tel að það hljóti að
vera eftirsóknarvert ef maður
getur haft góð áhrif á aðra.
Manneskjan er ekki algengt við-
fangsefni í íslenskri myndlist. Ef
við lítum aftur í tímann, þá sjáum
við að fáir af eldri málurum okkar
hafa haft hana að viðfangsefni.
Kannt þú skýringu á því?
Nei, ekki get ég sagt það. En
gömlu brautryðjendurnir festust í
landslaginu. Landslagsmálverkið
þjónaði ákveðinni þörf og átti
kannski sínar eðlilegu forsendur.
Það kemur upp á þeim tíma þegar
ekki var nein borgarmenning
komin hér á íslandi, en bændurn-
ir voru þó í óðaönn að flytjast á
mölina. Þeir vildu gjarnan flytja
heimahagana með sér inn á stofu-
vegginn. Það var eðlileg róman-
tík á þeirra tíma vísu. Eg sakna
þess hins vegar að þessi mikla og
skemmtilega landslagshefð í ís-
lensku málverki skuli ekki hafa
skilið meira eftir í myndlistarupp-
eldi þjóðarinnar. Fólk virðist
ekki kunna að gera greinarmun á
venjulegri landslagsmynd og
landslagsmynd sem jafnframt er
gott málverk og felur í sér merki-
lega túlkun.
Ég held að Jón Engilberts hafi
verið brautryðjandi hér á landi í
að gera manneskjuna að megin-
viðfangsefni málverksins. Og
hann átti líka erfitt uppdráttar
fyrst í stað. Mér er sagt að þegar
hann gerði veggmálverkið sem er
í Búnaðarbankanum í Austur-
stræti hafi hann fyrst haft konuna
í málverkinu nakta. En banka-
stjórarnir óttuðust að þessi nakta
kona myndi fæla viðskiptavini frá
bankanum og fyrirskipuðu hon-
um að klæða konuna í föt, sið-
seminnar vegna. íslendingar
voru á þessum tíma feimnir við
manneskjuna í málverkinu og
vildu alls ekki sjá hana nakta,
jafnvel þótt slíkt hafi tíðkast er-
lendis allt frá endurreisnartíman-
um.
Ef við lítum á fleiri íslenska
málara sem haft hafa manneskj-
una að meginviðfangsefni þá
kemur Gunnlaugur Scheving í
hugann, og svo auðvitað Alfreð
Flóki. Annars er það varla fyrr en
á síðari árum að manneskjan
kemur fram í myndlistinni sem
þungamiðja. Hjá yngri málurum
sjáum við þetta til dæmis í verk-
um Gunnars Arnar, Jóhönnu
Yngvadóttur, Jóns Axels, Helga
Þorgils og fleiri. Hér hefur orðið
greinileg breyting og það eru á-
kveðnar aðstæður í samtímanum
sem kalla á þetta. Aðstæður sem
kannski eiga sér einhverja hlið-
stæðu við 3. áratuginn sem þú
minntist á.
Þú talar um Jón Engilberts sem
brautryðjanda í þessu sambandi.
Stundum má kannski sjá vissan
skyldleika við hann í myndum þín-
um. Er það meðvitað?
Nei, ég hef ekki sérstaklega
lært af Jóni. Ég held til dæmis að
ég hafi lært meira af Svavari
Guðnasyni. En þegar ég mála, þá
læt ég fyrst og fremst tilfinning-
arnar ráða. Ég geng til verks með
tóman hugann og er ekki að
hugsa um einhvern ákveðinn stfl
eða lit, heldur læt ég myndina
vaxa fram. Stfllinn kemur eftirá,
hann er ávöxtur þeirrar vinnu
sem á undan er gengin. Kúbist-
arnir voru ekki að finna upp ein-
hvern stfl stflsins vegna. Hann
varð til af nauðsyn. Það er
eitthvað í samtímanum sem kall-
ar á þessar breytingar og gerir
þær nauðsynlegar.
Annars er það athyglisvert að
þótt manneskjan hafi átt erfitt
uppdráttar í íslenskri myndlist
allt fram á þennan áratug, þá hef-
ur hún alltaf verið miðpunktur
bókmenntanna. Það gæti verið
fróðlegt að rannsaka orsakir
þessa nánar, en ég hef enga skýr-
ingu á reiðum höndum.
Annars finnst mér mjög gaman
að sjá þessa þróun myndlistarinn-
ar á sýningu Listasafnsins, sem
nú stendur yfir. Þar kemur þetta
glöggt í ljós. Fyrst höfum við
landslagsmálarana. Svo koma
abstraktmálararnir með módern-
ismanum. Abstraktmálverkið
var ávöxtur stríðsins. Svo sjáum
við nútímann, þar sem öllu ægir
saman og algjör glundroði ríkir.
Við lifum greinilega á rótlausum
tímum, og mér finnst það mikil-
vægt í málverkinu að benda nú á
þau verðmæti í manneskjunni
sem geta orðið til þess að varð-
veita menninguna og það sem
okkur er mikils virði. Að tefla
hinu jákvæða fram gegn eyðing-
aröflunum í kringum okkur. Það
er málið.
-ólg.
segirSigurð-
urÞórirlist-
málari, sem
opnarmál-
verkasýn-
ingu á Kjar-
valsstöðum
um þessa
helgi
Nei, það er ekki meðvitað, en
þó er hugsanlegt að finna megi
einhverja hliðstæðu við þá tíma
og tímann sem við lifum nú. Á
millistríðsárunum bjuggu menn
við óvissuástand ekki ósvipað og
nú, þar sem stríðsógnun nasism-
ans var að vaxa rétt eins og kjarn-
orkuógnin í dag. Ég hef hins veg-
ar legið yfir málurum eins og Cez-
anné, Matisse og Picasso og er
kannski eitthvað andlega skyldur
þeim, en aðalatriðið er þó að ég
er að fást við manneskjuna, og út
frá þeim forsendum varð þetta
eðlilegur túlkunarmáti fyrir mig.
Abstraktlistin hefur reyndar
aldrei höfðað til mín sem tjáning-
arleið, þótt ég kunni vel að meta
marga abstraktlistamenn og hafi
lært af þeim, eins og til dæmis
Svavari Guðnasyni. En þegar ég
var að mótast var það annað sem
kallaði á mann en formfræðin og
stfllinn. Víetnamstriðið og aðrar
hörmungar sem gengu yfir á 7. og
8. áratugnum kölluðu beinlínis á
það að maður leitaði út fyrir
formfræðina og formalismann
sem verið hafði grundvallarat-
riðið í skólanum. í fyrstu leitaðist
ég við að túlka hráan og kaldan
veruleika hversdagsins, en nú er
ég farinn að túlka manneskjuna á
mun Ijóðrænni hátt. Ég er í
myndum mínum að fjalla um á-
kveðna fegurð í manneskjunni og
náttúrunni, verðmæti sem eru
andhverfa þeirrar efriishyggju og
tæknihyggju sem einkennir
samtímann. Ég er hættur að
hugsa þannig að hægt sé að
bjarga heiminum með myndlist-
inni, en mér finnst hins vegar að
málarinn þurfi að vera meðvitað-
ur um það sem hann er að gera og
hafa ákveðinn hugmyndafræði-
legan grundvöll. Ef ég get túlkað
Ljósm. Sig.
4 SlÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 21. febrúar 1988