Þjóðviljinn - 18.03.1988, Blaðsíða 6

Þjóðviljinn - 18.03.1988, Blaðsíða 6
HVORT ER Á UNDAN NATÓ I Hershöfðingjar Nató halda því fram að eftirlNF- samninginn sé hœtta á sovéskum hernaðaryfirburð- um íEvrópu. Óháðir sérfrœðingar draga þessarfullyrðingar mjög í efa og telja að staðan sé íraun líkust þrátefli. Þegar við bœtist að Sovétríkjunum er lítill akkur að yfir- ráðum íVestur- Evrópu œttu leiðir að standa opnar til verulegra afvopn- unarsamninga í Evrópu er samankominn meiri vígbúnaður en á nokkrum öðrum stað á jörðunni og meiri en nokkurn tíma hefur þekkst í sög- unni. 6 miljónir manna gegna virkri herþjónustu og aðrar 4 miljónir eru í varaliði, hernaðar- bandalögin eiga samtals nærri 70 þúsund skriðdreka, 20 þúsund herflugvélar, 10 þúsund skamm- dræg og meðaldræg kjarnavopn og undan ströndum Evrópu lóna 2600 herskip og kafbátar. Af þeim 1000 miljörðum Bandaríkjadala sem árlega er varið til hernaðar í heiminum fara rúmiega tveir þriðju hlutar í að greiða þennan herkostnað í Evrópu eða um það bil 690 milj- arðar dollara. Þar af greiða Nat- óríkin 430 miljarða dollara. Sumir segja að þetta hafi tryggt frið í Evrópu undanfarin 40 ár, aðrir að friður hafi haldist þrátt fyrir allan þennan vígbúnað - efnahagslegar og pólitískar for- sendur fyrir styrjöld í þessum heimshluta hafi einfaldlega ekki verið fyrir hendi. Andinn frá Reykjavík Þeir voru fáir sem í fyrstu átt- uðu sig á því hvað eiginlega gerð- ist á Reykjavíkurfundi þeirra Re- agans og Gorbatsjovs, jafnvel ekki leiðtogarnir sjálfir ef marka má vonbrigðin sem skinu út úr ásjónum þeirra er þeir kvöddust á tröppum Höfða að loknum fundinum. Flestir töldu fundinn misheppnaðan. Þeir voru þó nokkrir sem skynjuðu hvað var á ferðinni, ekki síst þeir sem ánetj- aðastir eru kjarnavopnum eins og stæði þá berskjölduð fyrir innrás herja Varsjárbandalagsins sem hefðu á að skipa miklu fleiri her- mönnum og öflugri hefðbundn- um vopnum. Reagan stóð þó keikur á sínu - hann hefði í raun- inni ekki gefið neitt eftir ; stjörnustríðsáætlunin var sá skjöldur sem varði hann gegn friðaratlögum Gorbatsjovs. Sannleikurinn er sá að á Reykjavíkurfundinum var ekki verið að ræða neinar hugmyndir sem ekki höfðu verið settar fram áður og að því leyti hefðu þær ekki þurft að koma neinum á óvart. Reagan hafði sjálfur lagt fram tillöguna um hina tvöföldu núlllausn árið 1982 þar sem gert var ráð fyrir að eyða öllum so- véskum og bandarískum með- aldrægum kjarnaflaugum í Evr- ópu og Asíu. Reaganstjórnin hafði frá upphafi lagt áherslu á að teknar yrðu upp viðræður milli risaveldanna um fœkkun lang- drægra kjarnavopna, START, í stað þessa að ræða takmörkun þeirra eins og gert hafði verið í SALT-samningunum. í ávarpi sem Reagan hélt í breska þinginu sumarið 1982 lagði hann til þriðj- ungsfækkun langdrægra kjarna- odda (sem er í rauninni það sem verið er að semja um núna). Bæði risaveldin lögðu til 50% niður- skurð Iangdrægra kjarnavopna á leiðtogafundinum í Genf haustið 1985 þótt inntak þessara tillagna væri gjörólíkt. Síðast en ekki síst var það ekk- ert nýtt að Reagan sæi fyrir sér kjarnorkuvopnalausan heim; geimvopnaáætlunin átti jú að gera öll kjarnavopn úrelt og allan tímann háðar því skilyrði að Bandaríkin fengju óáreitt að halda áfram með stjörnustríðsá- ætlunina. Frumkvæði Gorbatsjovs Frumkvæðið í viðræðum Reykjavíkurfundarins var hins vegar að öllu leyti í höndum Gor- batsjovs. Fljótlega eftir að hann tók við völdum í Sovétríkjunum hóf hann undirbúning að mikilli „friðarsókn“. Hann dustaði rykið af ýmsum fyrri tillögum Sovét- manna, og lét ekki þar við sitja heldur gerði ýmsar tillögur Bandaríkjamanna, svo sem núlllausnina, að sínum og fékk einnig sitt lítið af hverju að láni hjá vestrænum friðarhreyfingum. Allt þetta setti hann saman í einn pakka sem hann kynnti í árs- byrjun 1986 undir nafninu: Kjarnorkuvopnalaus heimur fyrir árið 2000. Þar er gert ráð fyrir afvopnunarþróun í þremur áföngum, (1) 50% fækkun lang- drægra kjarnavopna, (2) banni við þróun geimvopna samhliða frystingu allra kjarnavopna og (3) útrýmingu meðaldrægra flauga í Evrópu og síðan áfram- haldandi eyðileggingu allra kjarnavopna. Það var skýrt tekið fram að bann við geimvopnum væri algert skilyrði fyrir því að samið yrði um langdrægu vopnin en ekki eins ljóst hvort sama gilti um meðaldrægu flaugarnar. Um þennan pakka sömdu þeir Reagan og Gorbatsjov á Reykja- víkurfundinum að verulegu leyti öðru en því að strandaði á Vigfús Geirdal skrifar Kjarnorkuvopnin, hernaðarbanda- lögin og ísland 2. grein Reagan og Gorbatsjov í Höfða. „Andinn frá Reykjavík" kom flatt uppá þá sem höfðu bundið trúss sitt við síaukinn kjarnorkuafla. HEIMURINN 7 ýmsir áhrifamiklir herforingjar, vígbúnaðarsérfræðingar og jafn- vel stjórnmálaleiðtogar í Vestur- Evrópu og Bandaríkjunum. Þeir tóku fljótlega að reyna að kveða niður „andann frá Reykjavík". Þeir ásökuðu Reagan um að hafa farið langt út fyrir þau mörk sem honum hefðu verið sett; hann hefði látið hafa sig út í það að ræða hugmyndir sem aldrei hefðu verið á dagskrá í Washing- ton eða Nató og því hefðu menn ekki vitað hvaðan á þá stóð veðr- ið þegar nánast var búið að semja um útrýmingu meðaldrægra eld- flauga í Evrópu, 50% fækkun langdrægra kjarnavopna og jafnvel upprætingu allra kjarna- vopna í tiltölulega náinni fram- tíð. Fyrir þá sem vanist höfðu á að setja allt sitt traust á tilvist kjarn- avopna voru þessar hugmyndir hreinasta martröð. Evrópskir Natóleiðtogar óttuðust að Vestur-Evrópa nyti ekki lengur skjóls af kjarnorkuregnhlíf Bandaríkjanna ef hinn svokallaði INF-samningur yrði gerður; hún gagnslaus. I sögufrægri ræðu sem hann hélt um utanríkismál, 16. janúar 1984, um það leyti sem Stokkhólmsráðstefnan um öryggi og samvinnu í Evrópu var að hefjast, lét hann í ljós ótta um að kjarnorkustyrjöld gæti orðið til þess að útrýma mannkyninu: „Og það er þess vegna sem ég Iagði fyrir tveimur árum síðan fram núlllausnina varðandi með- allangdrægar flaugar. Markmið okkar var og er að uppræta með öllu tiltekna gerð kjarnavopna. Þar að auki styð ég núlllausn varðandi öll kjarnavopn. Eins og ég hef sagt áður þá er draumur minn sá að fá að lifa þann dag sem öll kjarnavopn hafa verið upp- rætt af jörðinni.“ Það er önnur saga að fæstir tóku þessar tillögur Reagans al- varlega heldur litu á þær sem hvern annan lið í áróðursstríði risaveldanna. Þess ber einnig að gæta að þessar hugmyndir voru geimvopnaáætluninni. INF- samninginn gerðu þeir síðan á desemberfundinum í Washing- ton á síðasta ári og góðar líkur virðast á því að samkomulag um langdræg kjarnavopn náist á fyrirhuguðum leiðtogafundi í Moskvu nú í vor þótt hæpið verði að teljast að sá samningur verði staðfestur fyrr en niðurstaða er fengin í deilunni um geimvopnin. Stendur Nató verr að vígi? Eftir að INF-samningurinn hafði verið gerður urðu þær radd- ir háværari sem sögðu að efla yrði varnir Nató í Evrópu til að vega upp á móti hernaðaryfirburðum Varsjárbandalagsins, annað hvort með því að láta ný kjarna- vopn taka við hlutverki Pershing 2 og Tomahawk flauganna sem fjarlægðar verða og auka jafn- framt hefðbundinn herstyrk Nató, eða með því að semja um verulega fækkun hefðbundinna vopna. En standast þessar full- yrðingar? Eru ekki nægilega mörg kjarnavopn í Vestur- Evrópu til að fæla Sovétmenn frá því að gera árás og fengi Nató ekki varist innrás Varsjárbanda- lagsherja með hefðbundnum vopnum? Ef fyrst er litið á kjarnorkufæl- inguna þá er því til að svara að Pershing 2 flaugarnar og Toma- hawk stýriflaugarnar 572 eru ekki nema hluti af þeim rúmlega tvö- þúsund kjarnavopnum sem Nató hefur yfír að ráða og ætlaðar eru til árása á skotmörk innan landa- mæra Sovétríkjanna. INF- samningurinn gerir ráð fyrir mun meiri fækkun sovéskra kjarna- vopna en bandarískra. Munurinn nemur 1000 kjarnaoddum. Þetta þýðir að eftir að Sovétríkin hafa upprætt SS-20, SS-12/22, SS-4 og SS-5 flaugar sínar þá hefur með- aldrægum kjarnavopnum þeirra fækkað um alls 600 frá árinu 1979 þegar Nató tók ákvörðun um að setja upp meðaldrægar flaugar í Evrópu. Nató kemur hins vegar til með að ráða yfir mun fleiri kjarnavopnum en bandalagið gerði 1979, einkum ef haft er í huga að Bretar og Frakkar eru að stórfjölga meðaldrægum kjarna- vopnum sínum. Ótti evrópskra ráðamanna um að Bandaríkjamenn muni ekki beita langdrægum kjarnavopnum sínum í átökum á meginlandi Evrópu af ótta við sovéska kjarn- orkuárás á Bandaríkin er ástæð- ulítill. Það verður að teljast ólík- legt að Bandaríkin héldu að sér höndum ef þau teldu alvarlega ógnun steðja að þeim rúmlega 300 þúsund bandarísku her- mönnum sem taka þátt í vörnum Nató í Evrópu. Það verður líka að teljast harla ótrúlegt að So- vétríkin myndu eitthvað frekar hlífa bandarísku landsvæði ef bandarískum kjarnavopnum yrði skotið frá Evrópu en ekki frá Bandaríkjunum eða kafbátum einhvers staðar í höfunum. Full- yrðingar um að ógnarjafnvægið hafi raskast í Evrópu við gerð INF samningsins eru því út í hött. Viðræður um hefðbundin vopn Undanfarin 14 ár hafa farið fram umræður milli Nató og Var- sjársbandalagsríkja um gagn- kvæman niðurskurð og jafnvægi herafla og hefðbundins vígbún- aðar í Mið-Evrópu, svokallaðar MBFR-viðræður (Mutual and Balanced Force Reductions). Þessar viðræður hafa verið nær árangurslausar og eru í þann veg- inn að renna út í sandinn. Það sem einkum hefur strand- að á er gjörólíkt mat hernaðar- bandalaganna á styrk hvors ann- ars. Varsjárbandalagið heldur því fram að herstyrkur bandalag- anna sé nokkurn veginn sá sami og því beri að fækka nokkurn veginn jafnt í herjum beggja, bæði hvað varðar mannafla og búnað. Nató telur aftur á móti að hefðbundinn herafli Varsjár- bandalagsins hafi mikla yfirburði og því beri fyrst að vinna að því að jafna þetta misvægi áður en farið er að semja um jafna fækkun í herjum beggja aðila. MBFR-viðræðurnar gætu einkum leitt til tvennskonar já- kvæðra niðurstaðna: í fyrsta lagi ef gert yrði samkomulag á grund- velli tillagna Natóríkja frá 1985 um smávægilega fækkun í herliði beggja blokkanna, 5000 hjá Nató og 11500 hjá Varsjárbanda- laginu, og gagnkvæmt eftirlit á vettvangi með vígbúnaði sem gæfi aðilum tækifæri á að safna nákvæmum upplýsingum um 6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINNFöstudagur 18. mars 1988

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.