Þjóðviljinn - 27.03.1988, Blaðsíða 12

Afl snjóflóða getur verið ógurlegt, eins og þessi mynd af rústum síldarverksmiðjunnar í Neskaupstað ber með sér.
SnjóflóðahœHa í byggð
Snjóflóð hafa í gegnum
aldirnar verið mannskæðustu
náttúruhamfarir á íslandi. Frá
byrjun 12. aldar hafa um 600
dauðsföll verið skráð af völd-
um þeirra, en þau hafaeflaust
verið mun fleiri en skráðar
heimildirgetaum. Áþessari
öld hafa um 130 manns farist í
snjóflóðum og þau hafa einn-
ig valdið ómældu eignatjóni.
Verksmiðjur, íbúða- og gripa-
hús, síma- og raflínur hafa afl-
mikil snjóflóð brotið niðurog
sópað með sér, eins og fis
væri.
Á síðustu hundrað árum hafa
víða með stöndum landsins
myndast þéttbýli, sem standa
undir bröttum fjallshlíðum. Slík
staðsetning býður heim hættunni
á snjóflóðum við ákveðnar
veðuraðstæður og hefur á sumum
stöðum haft hörmulegar afleið-
ingar. Oft getur liðið langur tími
milli þess sem snjóflóð falla og
vilja þau þá gjarnan gleymast,
þegar farið er að skipuleggja nýja
byggð.
I grein í Jökli 1975, segir Sigur-
jón Rist að hinir voveiflegu at-
burðir í Neskaupstað í desember
1974, hafi vakið allan landslýð af
„þyrnirósarsvefni andvaraleysis-
ins“. Sama og ekkert hafði verið
gert af hálfu opinberra aðila í því
að safna heimildum um snjóflóð
og vinna að forvarnarstarfi, sem
dregið gæti úr hættunni á skaða af
völdum snjóflóða. Vegna áhuga
Ólafs Jónssonar á þessum mál-
um, eru til ómetanlegar heimildir
um snjóflóð á íslandi í bók hans
Skriðuföll og snjóflóð, sem út
um hœtlumat
Von á
Guðjón sagði að lögin um of-
anflóð hefðu verið send til allra
sveitarfélaga og þeim bent á að
þau gætu sótt um úttekt á snjófl-
óðahættu til nefndarinnar. „Við
setningu laganna lágu fyrir um-
sóknir frá Siglufirði og ísafirði og
voru þær strax teknar fyrir. Auk
þess hafa Neskaupstaður, Seyðis-
fjörður, Súðavík og Flateyri haft
samband við nefndina." Guðjón
sagði að við forgangsröðun verk-
efna væri tíðni snjóflóða höfð til
hliðsjónar og áhugi sveitarfélag-
anna.
„Mörg sveitarfélög hafa sýnt
grátlega lítinn áhuga á hættumati
og á meðan nóg er af áhuga-
sömum aðilum er ekki verið að
eltast við hina,“ sagði Guðjón.
Patreksfjörður hefur t.d. ekki
beðið um neina þjónustu, þrátt
fyrir að þar hafi 4 látist og gífur-
reglum
legt eignatjón orðið í janúar
1983.
Ofanflóðasjóður greiðir alla
vinnu við gerð hættumatsins, sem
felst f því að kanna öll þekkt
snjóflóð á viðkomandi svæði og
teikna síðan inn á snjóflóðakort.
Verður bannað
að byggja ó
hœttusvœðum
Reglur um hættumat eru vænt-
anlegar á næstunni og sagði
Guðjón að í byrjun yrðu svæði
annað hvort skilgreind sem hætt-
usvæði eða ekki. Síðar gæti verið
að tekin yrði upp mismunandi
flokkun á hættusvæðum. „Þegar
reglurnar um hættumat eru af-
greiddar, verður kominn grund-
völlur til að banna byggingar á
hættusvæðum, og þar sem byggð
er fyrir eiga sveitarfélögin að
setja upp varnarvirki."
„Sveitarfélögin eiga að gera til-
lögur um varnarvirki til ofanflóð-
anefndar og ef þær verða sam-
þykktar þurfa sveitarfélögin að
láta vinna þau,“ sagði Guðjón.
Ofanflóðanefndin greiðir 80%
kostnaðar við gerð virkjanna en
sveitarfélögin 20%. „Kostnaður-
inn getur skipt milljónum og get-
ur reynst erfiður fyrir lítil og fá-
tæk sveitarfélög. Ég er hræddur
um að sum komi til með að hum-
ma fram af sér að byggja varnir
vegna kostnaðarins." Guðjón
sagði að ef kostnaður við gerð
varnarvirkja yrði mun meiri en
húsin sem vernda ætti, kæmi
e.t.v. til greina að kaupa þau og
rífa.
Sem dæmi um hversu dýrt er að
byggja varnarvirki nefndi Guðj-
ón, að á verðlagi 1985 átti að
kosta 4,2 milljónir að byggja
keilur fyrir ofan Kubbahverfi á
ísafirði. Til að fá virkin samþykkt
þurfa þau að standast ákveðnar
kröfur um stærð og styrk. Til að
ákveða þau mörk hefur verið gert
sérstakt reiknilíkan, þar sem
reynt er að meta hraða, dýpt og
þrýsting hugsanlegra snjóflóða.
Að sögn Guðjóns hefur ofan-
flóðasjóður nú til umráða um 26
milljónir. Hann hefur fastar tekj-
ur af iðgjaldatekjum Viðlagatr-
ygginga, auk framlags af fjár-
lögum. Siglufjörður og ísafjörð-
ur hafa fengið loforð um styrk en
hvorugt sveitarfélagið hefur enn
sótt sitt fé vegna innri galla
heimafyrir, eins og Guðjón orð-
aði það. Hitaveituleiðslan sem
verja átti á Siglufirði er ónýt og
ísfirðingar vilja breyta fyrirhu-
guðu varnarvirki, sem þótti ljótt.
Vel fylgst með veðri
Páll segir að í sumum byggða-
lögum hafi verið ráðnir sérstakir
mælingamenn, til að fylgjast með
snjóalögum og mæla úrkomu.
Laun þeirra greiða sveitarfélögin
til hálfs á móti Veðurstofunni.
„Við vörum þá við ef hætta er á
að bæti stórlega við snjóalög og
þeir okkur ef talið er að ástandið
sé tæpt. Við forðumst að valda
óttaástandi að óþörfu. Venjulega
er mest samband á bak við í al-
mannavarnanefndunum en ef
nauðsyn þykir gefum við út við-
vörun. Getur það t.d. átt við ef
fólki stafar hætta af ferðalögum,"
sagði Páll.“
Telurðu að málin séu komin í gott
horf?
„Það er tvímælalaust hægt að
bæta þetta kerfi. Spurningin er
hvað á að kosta til. Góð sam-
vinna úr öllum áttum er nauðsyn-
leg, ef forvarnastarf á að ganga
eins og best verður á kosið.“ Páll
sagði að 3-4 undanfarnir vetur
hefðu verið mildir og því lítið um
snjóflóð. Aftur á móti hefðu
komið kuldakaflar í vetur og þá
hefði myndast ákveðin hætta
bæði á Siglufirði og Seyðisfirði,
en vel hefði tekist að spá fyrir um
hana og gera viðeigandi ráðstaf-
anir.
Hvaða aðstaður auka líkur á
snjóflóðum?
„Áhættuþættirnir eru margir.
Hættan eykst ef mikill snjór er
fyrir og hún eykst verulega ef
mikið bætist á yfir einn sólahring,
hvort sem það er snjór eða rign-
ing. Hlémeginn við fjöll er hætt-
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. mars 1988
an mest. Þar skefur snjó af há-
lendinu og bætist við það sem
fyrir er. Það má segja að vindur
og úrkoma séu aðaláhættuþætti-
rnir. Svo skiptir miklu hvernig
snjórinn liggur. Það geta mynd-
ast losaraleg skil milli snjóalaga
við hitabreytingar. Ef veruleg
hitahvörf verða í snjónum er
hætta á að losni um hann. Við
erum sérstaklega á varðbergi ef
aðstæður eru tæpar fyrir og mikil
úrkomulægð er á leiðinni.“
kom 1957. Ásamt Sigurjóni safn-
aði hann síðan heimildum um
snjóflóð til 1975 er Veðurstofa ís-
lands tók að safna þessum upp-
lýsingum.
Fyrir tæpum þremur árum
voru sett lög um ofanflóð og hef-
ur 5 manna nefnd unnið að skipu-
lagi forvarnastarfs frá þeim tíma.
Hér verður athugað hvaða starf
er verið að vinna nú og hvar
helstu hættusvæði landsins eru.
„Nú er allur grundvöllur til að
koma snjóflóðavörnum í horf.
Spurningin snýst um hvað
sveitarfélögin eru vakandi,“ svar-
aði Guðjón, er spurt var um
stöðuna í dag. Nú er ofanflóða-
nefnd að ganga frá bæklingi um
snjóflóð og snjóflóðavarnir, sem
dreift verður til fólks á hættu-
svæðum. „Þó við séum oft
gagnrýndir fyrir að vekja upp
ótta hjá fólki, gerist ekkert ef
hann er ekki fyrir hendi.“