Þjóðviljinn - 24.04.1988, Blaðsíða 8
SUNNUDAGSPISTILL
Um þungaðar konur og
frelsisdrauminn dýra
Viö lifum á tímum þegar
kenningar um þjóðfélagið eru
heldur svona á hrakhólum.
Menn rekast æ sjaldnar á
stórar fullyrðingar um sósíal-
isma, kapítalisma, velferðar-
þjóðfélag, jafnvel vígorðin um
upplýsingaþjóðfélagið eru
strax orðin meira en þreytt
eiginlega áður en tími vannst
til að skoða hvort nokkuð var
ábakviðþau. Þaðerhelstað
þær kenningar séu sprækar
sem fjalla um konur og
jafnréttismál. Þar blómstra
hinar miklu alhæfingar. Al-
hæfingarnar sem eru
skemmtilegar vegna þess að
þær ögra manni með „ósvífni"
sinni, og varasamar vegna
þess að það er svo auðvelt að
finna á þeim veika púnkta og
lýsa út frá því allt sem sagt er
markleysu.
Óléttan
ógnvœnlega
Á dögunum las ég í Veru grein
eftir Valgerði Bjarnadóttur um
kvennasamstöðu, sem á, að því
er greinarhöfundur vonar, að
leiða af sér nýtt samfélag, sem
sprettur bæði af „karlkerfi“ og
„kvenkerfi“. Par hnýt ég um
þessa alhæfingu hér:
„Þungaðar konur passa ekki
inn í karlakerfið og ekki heldur
konur með börn. Þær eru ógnun
við annars styrkar stoðir kerfis-
ins. Þungaðar konur eru líka ógn-
un við alla karla, vegna þess að
þær eiga sér tilveru sem karlar
geta aldrei átt, og þó eru karlarn-
ir og karlveldið háð þeim til að
viðhalda sér.“
Æjá, hugsaði ég, hvað á maður
nú að gera við þetta?
Kenningarnar skipta undar-
lega fljótt um formerki. Það er
ekki langt síðan því var stíft hald-
ið fram (í nafni jafnréttisins vit-
anlega) að þungun og barneignir
pössuðu einmitt ágætlega inn í
karlkerfið. Þungun var vopn
karla gegn konum: barneignir
héldu þeim á mottunni, innan
dyra, utan samkeppni um eftir-
sóknarverð störf og frama í
þjóðfélaginu. Þungun var arðrán
karla á konulíkamanum, sem
þeir höfðu fjárfest í og ætluðust
til að framleiddu fallbyssufóður
og verksmiðjuþræla. Ég man
ekki betur.
Mannlegi þótturinn
Það var þó ekki þessi þversögn
sem ég fékk nokkrar áhyggjur af.
Heldur blátt áfram mannlegi
þátturinn. Hvernig í ósköpunum
verður þungun „ógnun við alla
karla“ vegna þess að þeir geta
ekki verið óléttir sjálfir? Ég held
satt að segja að þungunaröfund
sé eitt smæsta vandamál
heimsins. Aftur á móti verður
maður að minna á svo sjálfsagðan
hlut að það er allt að þvf
blygðunarefni að nefna hann:
einlægan fögnuð karla yfir því að
von er á barni í heiminn, hver
þekkir hann ekki? Ég elska kon-
una ólétta, segir Einar Bragi
skáld:
konuna stolta sigurglaða
sýnandi öllum heiminum
sinn vorsána frjóa akur
þar sem undrið vex í myrkri...
Kannski er þungun og barn-
eign öðru fremur sjálft friðar-
skeiðið í kynjanna langa stríði?
Og þar eftir óþarft að toga vald-
streituna inn á einmitt það svið
þar sem hún átti síst heima fyrir.
Fóstur nýs kerfis
En svo er annars að gæta. Val-
gerður Bjarnadóttir hefur nefni-
lega mjög hugann við það að nota
þungun sem líkingu um að von sé
á nýju þjóðfélagi (þótt skömm sé
frá að segja var Marx gamli á
svipuðu róli þegar hann talaði um
að auðvaldskipulagið gengi með
vísi að sósíalisma framtíðarinnar í
sínum kviði). Valgerður tekur
svo til orða:
„Kvennasamstaðan ber í
móðurlífi sínu fóstur nýs samfé-
lags kvenna og karla, nýs kerfis
sem hefur þróast úr eggi kven-
kerfisins og sæði karlkerfisins.
Fóstrið er háð kvennasamstöð-
unni ef það á að lifa og dafna og
kvennasamstaðan ein getur fund-
ið fyrir þróuninni í líkama sínum
og sál. Karlarnir verða að láta sér
nægja að horfa á, leggja lófa á
kvið kvennasamstöðunnar til að
finna spörkin, leggja eyrað að og
heyra hljóðin og undirbúa sig
fyrir fæðingu hins nýja kerfis."
Við einar getum
Þessi setning minnir mjög
rækilega á það, að það er í
kvennahréyfingu samtímans sem
langsterkastur er hinn útópíski
hugsunarháttur. En einkenni
hans eru þau, að gott, nýtt og
fagurt þjóðfélag kemst á þegar
VIÐ, sem nú erum valdalaus
(utan við ,,kerfið“) tökum við
þrotabúi allra þeirra sem áður
hafa ráðið yfir lýðum. Hann ein-
kennist af því að VIÐ þurfum að
varast að láta spillast af því að
verða partur af því kerfi sem var.
f þessu dæmi hér: karlarnir verða
að láta sér nægja að horfa á, þeir
eru ekki með, konum er reyndar
ráðlagt annarsstaðar í greininni
að „fjarlægjast menn okkar um
tíma“ til að geta lokið sínu sögu-
lega byltingarhlutverki.
Söguleg ítrekun
Hinn útópíski hugsunarháttur
er fyrirferðarmikill í sögunni og
skilur eftir sig ítrekaða leit að hin-
um réttlátu, að „byltingarstétt-
inni“ sem á að gera Staðleysuna
(Útópíuna) að veruleika. Á mið-
öldum var réttlátt þjóðfélag alls-
herjarjöfnuðar í höndum sértrú-
arflokka eða mótmælenda, sem
höfðu hrifsað Biblíuna úr hönd-
um valdhafanna og gert hana að
vopni gegn þeim með sínum nýja
og eina rétta skilningi á helgri
bók. Á nítjándu öld var verkalýð-
urinn hin útópíska stétt sem átti
með öreigasamstöðunni að skapa
nýjan heim frelsis og jafnréttis og
sameignar. Seinna færðu hugsuð-
ir hlutverk „byltingarstéttar" í
hendur þjóða Þriðja heimsins
(sem áttu að vera tiltölulega ósp-
illtar af neysluhyggju þeirri sem
búin var að kaffæra byltingarþrá
verkalýðsins á Vesturlöndum).
Enn síðar tóku við Æskumenn
allra landa (uppreisn æskunnar
1968) - og nú síðast er, eins og
grein Valgerðar minnir rækilega
á, Útópían í höndum kvenna. Ef
konur allra landa sameinast....
Vonbrigði
- og samt...
Hinn útópíski hugsunarháttur
felur í sér margar gildrur. Hjá því
verður ekki komist að hann kljúfi
sífellt þann hóp sem á hverjum
tíma finnur breytingaþörf heitast
á sér brenna: breytingaliðið
eflist, það öðlast vald og áhrif,
þar með kemur upp togstreita
milli þeirra sem „ganga inn í kerf-
ið“ og hinna sem eftir sitja.
(Verklýðsforingjar verða þing-
menn og ráðherrar, æskulýðsfor-
ingjar byrja „langa göngu gegn-
um stofnanirnar“, blökkumenn í
USA lyftast sumir upp í millistétt
og hverfa úr fátækrahverfum
stórborganna osfrv.) Kvenna-
hreyfingin stendur vitanlega and-
spænis samskonar vanda: þær
konur njóta fyrstar ávaxta henn-
ar sem menntun og aðstöðu hafa
til þess. Vonbrigðin verða mikil
og lamandi - vegna þess hve hátt
boginn var spenntur. („Æ, það
breytist aldrei neitt“.) Vonbrigð-
in koma ma. til af því að líkingin
þungun-barnsfæðing og tilkoma
nýs heims er röng. Nýtt þjóðfélag
fæðist ekki eins og barn, einstak-
lingur er ekki þjóðfélag eða
“kerfi“. Barn er undur og stór-
merki og nýr heimur í sjálfu sér,
þótt vissulega beri það í sér þung-
an arf frá foreldrunum - en nýtt
þjóðfélagsástand, sem verður til í
stökkum og snigilsgangi á víxl,
ber einatt á herðum sér allan ó-
frýnileik þess sem er að kveðja.
Nú munu jafnréttiskonur nátt-
úrlega segja sem svo: þetta er
barasta svartagallsraus karls sem
Sagan hefur leikið grátt, en við
erum KONUR, við erum öðru-
vísi. Vonlaust reyndar að rífast
um það og líklega heimskulegt.
En svo við minnumst aftur á hina
löngu sögu leitarinnar að
Breytendunum miklu, þá er rétt
að taka það skýrt fram, að vitan-
lega skipta Útópíur miklu máli og
breyta miklu - eins þótt þær verði
aldrei að Veruleika. Þær virkja
menn gegn deyfð og uppgjöf. Þær
viðhalda lífsnauðsynlegri hug-
mynd um breytanleika heimsins.
Og þær skilja eftir sig fullkom-
lega áþreifanlega hluti: í öllu því
nöldri og skömmum sem dynja
yfir „hefðbundna" verklýðs-
hreyfingu nú á dögum gleyrna
menn því sem þeir eiga henni að
þakka. En það er fyrst og fremst
það, að réttindi koma í stað ölm-
usu, þegar spurt er um rétt
manna til lífsins. Og þegar tímans
tönn hefur nartað sundur draum-
inn um „Hennarland" þar sem
Konan ræður og Hamingjan býr,
munu konur og karlar vonandi
ekki verða eins fljót að gleyma
því, að sá draumur opnaði kon-
um ótalmargar dyr.
ÁB
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. april 1988