Þjóðviljinn - 24.04.1988, Blaðsíða 16

BLAÐAMENNSKAN,
OG HIN SUDURAM
Endursögn á viðtali við kólumbíska rithöfundinn Gabríel Garcia Márquez
Kólumbíumaðurinn Gabriel
García Márquez er þekktur
hér á landi fyrir skáldsögur
sínar, sem hafa flestar komið
út í íslenskri þýðingu. í nýlegu
viðtali sem birtist í The New
York Times Book Review
kemurfram að Márquez hefur
mörg járn í eldinum um þess-
armundir.
Márquez er ekki lengur búsett-
ur í Kólumbíu, heldur skiptir
tíma sínum á milli Mexíkóborgar
og Havanna á Kúbu, þar sem
hann stýrir suður-amerísku
kvikmyndastofnuninni. Auk þess
er Márquez mjög virkur við
skriftirnar og hefur nýlokið við
að skrifa leikrit, vinnur að gerð
kvikmyndahandrita og er að
vinna að nýrri skáldsögu. Nú er
verið að undirbúa eða vinna að
kvikmyndun á sex sögum eftir
hann og nýja leikritið verður
frumsýnt í Argentínu og Brasilíu
á þessu ári. Auk þessa fæst Márq-
uez alltaf eitthvað við blaða-
mennsku og í umræddu viðtali
fjallar hann einmitt um viðhorf
sitt til blaðamennskunnar og
tengsl hennar við bók-
menntirnar.
Blaðamennska virðist yfirleitt
ekki njóta mikillar virðingar hér
á landi, og við sem að henni störf-
um erum oft kölluð snápar eða
öðrum niðrandi orðum. Það er
því ekki úr vegi að heyra viðhorf
Márquezar til starfsins, ekki síst
þar sem þau brjóta í bága við þá
viðteknu íslensku skoðun sem að
framan var lýst.
En gefum Márquez og viðmæ-
lenda hans orðið:
-Þú hefur alltafsagt að þérfinn-
ist þú vera eins mikill blaðamaður
og sagnaskáld. Sumir rithöfundar
hafa sagt að ánœgjan af staifi
blaðamannsins felist í rannsókn-
inni en ánœgjan af sagnaskáld-
skapnum felist í því að skrifa. Ert
þú á sama máli?
Auðvitað veita bæði störfin
sína ánægju. En fyrst af öllu vil ég
segja að ég lít á blaðamennsku
sem bókmenntagrein. Pað kann
að vera að menntamenn séu mér
ekki sammála, en ég er þeirrar
skoðunar. Þótt hún sé ekki skáld-
skapur, þá er hún tæki og aðferð
til þess að túlka raunveruleikann.
Tímaviðmiðunin kann að vera
önnur, en reynslan af sagnaskáld-
skapnum og blaðamennskunni er
sú sama. Þegar rithöfundur dett-
ur niður á „skúbb“ (alþjóðlegt
slanguryrði í blaðamennsku um
sláandi frétt eða sögu) úr daglega
lífinu, sem fellur inn í það sem
hann er að skrifa, þá veitir það
sömu tilfinningu og þegar blaða-
maðurinn uppgötvar lýsandi sögu
eða atvik. Slík atvik gerast þegar
maður á þeirra síst von og þeim
fylgir alveg sérstakur hamingju-
hrollur. Opinberun rithöfundar-
ins er alveg sambærileg við það
þegar blaðamaðurinn uppgötvar
að hann hefur fundið fréttina.
Auðvitað þarf hann að færa hana
í réttan búning, en hann fær strax
þessa ósjálfráðu tilfinningu að
hann sé búinn að uppgötva það
rétta. Blaðamaðurinn veit hvort
hann hefur fréttir að færa eða
ekki. Sagnaskáldið veit hvort það
er með skáldskap í farteskinu eða
ekki. Síðan er það að skrifa frétt-
ina eða söguna fullkomlega
sambærileg iðja og báðir nota að
mörgu leyti sömu tækni.
-En þín blaðamennska er ekki
beinlínis hefðbundin.
-Mín blaðamennska hefur
ekki beint upplýsingagildi, og því
get ég látið eftir eigin duttlungum
og leitað á sömu mið og ég geri í
skáldskapnum. Ógæfa mín er
hins vegar fólgin í því að fólk trúir
ekki blaðaskrifum mínum. Það
heldur að þetta sé allt saman
skáldskapur. En ég get svarið að
ég notast hvergi við uppspuna,
hvorki í sagnagerð né blaða-
mennsku. í sagnaskáldskapnum
hagræðir maður raunveruleikan-
um, því til þess er skáldskapur-
inn. En í blaðamennskunni vel ég
mér þau viðfangsefni sem henta
skapgerð minni vegna þess að
hún er mér ekki lengur lifibrauð.
-Er eitthvað úr blaðamennsku
þinni sem er þér sérstaklega minn-
isstcett eða kœrt?
-Já, það er lítil frásögn sem ég
kallaði „Kirkjugarður tíndu bréf-
anna“ og skrifaði þegar ég vann
fyrir E1 Espectador. Ég var að
ferðast með strætisvagni í Bog-
otá. Þá sá ég skilti þar sem á stóð
“Hús tíndu bréfanna". Ég
hringdi dyrabjöllunni. Þar var
mér sagt að öll þau sendibréf sem
ekki væri hægt að koma til skila -
vegna rangs eða ógreinilegs
heimilisfangs - væru send til
þessa húss. Þarna inni var gamall
maður sem helgaði líf sitt því að
koma þessum bréfum á áfanga-
stað. Stundum gat það tekið hann
marga daga að koma einu bréfi í
réttar hendur. Ef ekki reyndist
unnt að finna viðtakandann var
bréfið brennt, en bréf voru aldrei
opnuð. Þarna sá ég meðal annars
bréf sem á stóð „Til konunnar
sem kemur til Las Armas-
kirkjunnar á hverjum miðviku-
degi kl. 5 e.h.“ Gamli maðurinn
fór þá til kirkjunnar á tilteknum
tíma, fann sjö konur og spurði
þær allar. Þegar hann hafði fund-
ið þá réttu bað hann kurteislega
leyfis að fá að opna bréfið til þess
að staðfesta að viðtakandinn væri
réttur. Og svo reyndist vera. Ég
mun aldrei gleyma þessari sögu.
Þarna féllust bókmenntirnar og
blaðamennskan nánast í faðma.
Mér hefur aldrei tekist að greina
þær fullkomlega í sundur....
Viðtalið fjallaði um fleira en
blaðamennsku, og viðmœlandinn
spurði Márquez hvað hann vœri að
gera við Rómönsk-amerísku kvik-
myndastofnunina í Havanna?
Ósk mín er sú að við eigum
eftir að sjá listræna suðuramer-
íska kvikmyndagerð ná hlið-
stæðri viðurkenningu og bók-
menntirnar hafa náð. Við eigum
góðar bókmenntir, en það hefur
tekið langan tíma að vinna þeim
viðurkenningu. Það hefur kostað
harða baráttu og kostar enn.
-Bókmenntirnar virðast þó hafa
náð sér á strik...
Já, en þú skilur að þetta byrjaði
þá fyrst þegar við byrjuðum að
vinna okkur lesendahóp hér
heima. Þegar fólk fór að lesa okk-
ur hér í Rómönsku Ameríku. Við
höfðum alltaf haldið að hið
gagnstæða væri mikilvægt. Þegar
við gáfum út bók, þá skipti það
okkur ekki máli hvort hún seldist
hér, heldur hvort við gætum feng-
ið hana þýdda. Samt vissum við
mæta vel hvað myndi gerast.
Bókin yrði þýdd og hún fengi ein-
hverja skylduumfjöllun frá sér-
fræðingunum. Bókin myndi
verða áfram lokuð í gettóum
spönskudeildanna við háskólana
og aldrei komast út fyrir þær. En
þegar fólk fór að lesa okkur hér í
Suður-Ameríku opnuðust allar
gáttir.
Það sama er nú að gerast með
kvikmyndirnar. Nú eru gerðar
góðar kvikmyndir í Suður-
Ameríku. Og það gerist ekki með
stórmyndum og miklu fjármagni.
Það er gert í samræmi við okkar
efni og með okkar eigin aðferð-
um. Og þessar myndir eru farnar
að sjást á alþjóðlegum kvik-
myndahátíðum og hljóta tilnefn-
ingu til verðlauna. Én þær eiga
enn eftir að vinna sér áhorfendur
hér heima. Vandinn liggur hjá
stóru dreifingaraðilunum. Þeir
þurfa mikið fjármagn til þess að
koma óþekktum myndum á
framfæri og það skilar sér ekki.
En þegar myndir okkar fara að
skila hagnaði mun þetta breytast.
Við sáum það gerast í bók-
menntunum og við munum sjá
það gerast í kvikmyndaheiminum
á næstu árum.
-Stjórnmál skipta þig miklu
máli. Enþú notar ekki sögur þínar
stjórnmálaskoðunum þínum til
framdráttar. Hvers vegna ekki?
-Ég er þeirrar skoðunar að
ekki eigi að nota bókmenntir sem
skotvopn. En jafnvel gagnstætt
vilja manns hlýtur hugmyndaf-
ræðileg afstaða hans að koma
fram í skrifum hans og hafa áhrif
á lesandann. Ég held að bækur
mínar hafi haft pólitísk áhrif í
Suður-Ameríku vegna þess að
þær stuðla að því að skapa suður-
ameríska ímynd og sjálfsvitund.
Þær hjálpa Suður-Ameríkubúum
til þess að skilja betur sína eigin
menningu.
Fyrir nokkrum dögum spurði
Bandaríkjamaður mig hvaða pól-
itísk markmið lægju að baki kvik-
myndastofnuninni. Ég svaraði
honum að málið snerist ekki um
hvað væri á bak við hana heldur
hvað væriframundan. Hugmynd-
in er sú að örva vitund um suður-
ameríska kvikmyndagerð, og það
er í grundvallaratriðum pólitískt
markmið. Auðvitað snýst þetta
eingöngu um kvikmyndir, en
árangurinn verður pólitískur.
Fólk stendur oft í þeirri trú að
stjórnmál snúist bara um kosn-
ingar, að stjórnmál séu bara það
sem ríkisstjórnirnar gera, en bók-
menntirnar, kvikmyndirnar,
myndlistin og tónlistin eru öll
grundvallarforsenda suðuramerí-
skrar sjálfsvitundar. Og það er
það sem ég á við með
stjórnmálum.
-Áttu þá við að þetta sé eitthvað
annað en að setja listrœna hœfi-
leika í þjónustu stjórnmálanna?
-Það myndi ég aldrei gera. En
leyfðu mér að tala skýrar. Listin
16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. apríl 1988