Þjóðviljinn - 24.04.1988, Blaðsíða 12

Á sunnudagskvöldið verður
Hamlet frumsýndur hjá
Leikfélagi Reykjavíkur, íþýð-
ingu Helga Hálfdanarsonar,
og er þetta í fyrsta skipti sem
þýðing Helga á þessu fræg-
astaverki leikbókmenntanna
hljómar á íslensku leiksviði.
Hamlet Danaprins reikar um
Krónborgarkastala í dýpstu ör-
væntingu, vegna þess að móðir
hans hefur gifst föðurbróður hans
Kládíusi um leið og faðir hans var
kominn í gröfina. Pá er hans vitj-
að af vofu föður síns sem segir
honum að Kládíus hafi myrt
hann, og krefst þess að Hamlet
hefni morðsins.
Slíkt getur ekki annað en aukið
á hugarangur Hamlets, hann get-
ur ekki ákveðið sig, veltir fyrir sér
tilgangi lífsins, tvístígur og hegð-
ar sér svo undarlega að sögur fara
að ganga um tæpa geðheilsu
hans. Þar að auki eykst fyrirlitn-
ing hans á móður sinni, og þar
með kvenfyrirlitning hans sem
hann eys yfir Ófelíu sem hann
elskaði áður og verður meðal
annars til þess að hún missir vitið.
Um fá leikrit hefur eins margt
verið ritað og Hamlet Shakespe-
ares, og sýnist sitt hverjum. Sál-
fræðingar hafa velt fyrir sér þung-
lyndislegum hugleiðingum hans
og Ödípusarkomplex, leikstjórar
valið að túlka verkið sem póli-
tískt verk eða fjölskylduharm-
leik, sumir gert Fortinbras Nor-
egsprins að lykilmanni verksins,
sumir sleppt honum alveg. Fort-
inbras kemur aðeins tvisvar við
sögu í leikritinu, hann er sá sem
gengur inn á leiksviðið í lok
harmleiksins þegar allir hafa
drepið alla og tekur við Dana-
veldi: „Losið mig við þessi lík,
Hamlet var góður drengur en
hann er dauður, nú er það ég sem
verð konungur ykkar.“
Kannski skiptir þetta öllu máli,
kannski engu. Verkið er það
margrætt og þræðirnir það margir
að hver getur lesið það út úr því
sem honum sýnist vera aðalat-
riðið, sleppt hinu eða látið það
Hamlet hjá L.R. 1949: Póloníus (Haraldur Björnsson) og Hamlet (Lár-
us Pálsson) „Póloníus var einhver eftirminnilegasta persóna leiksins
og Lárus Pálsson kom, sá og sigraði."
Hugleiðing
Leikfélag Reykjavíkur
Hver er Hamlet? í vitund
margra er hann fölleitur og
dálítið vannærður ungur mað-
ur á sokkabuxum og í svartri
skyrtu með hvítum kraga sem
stendur með hauskúpu í
hendinni, horfiráhanaalvar-
legur í bragði og segir að vera
eða ekki að vera.
Hamlet er ein af þessum
skáldskaparpersónum sem allir
kannast við, líka þeir sem hvorki
hafa séð né lesið leikritið. Svona
svipað og Gunnar á Hlíðarenda,
Andrés Önd og Don Kíkóti.
Hann hefur á vissan hátt losnað
úr tengslum við verkið og leikur
nú lausum hala. Hann hefur líka
þann eiginleika að vera margfald-
ur í roðinu, því að enda þótt al-
þýðleg mynd hans sé einfölduð
býr hinn margbrotni og fjöllyndi
Hamlet að baki og býður hverri
kynslóð upp á að búa til mynd af
sér.
Þær myndir geta orðið furðu
ólíkar. í minn huga rísa upp
þrjár, frá þremur ólíkum sýning-
um verksins.
Pjóðleikhúsið 1963. Gunnar
Eyjólfsson var nokkuð innhverf-
ur og rómantískur Hamlet og
lagði höfuðáherslu á sálarbaráttu
hans og huglæg átök. Kládíus var
fremur góðlegur maður og ekki
minnist ég þess að nein hroðaleg
ógn hafi steðjað að einum eða
neinum. En Hamlet var ljóðræn
sál og háfleyg.
Krónborgarkastali 1985. Sören
Spanning var beittur og ákveðinn
Hamlet sem beindi hvössum
skeytum sínum gegn Kládíusi og
öðrum herrum ofríkis og hernað-
arvalds. Múrar kastalans mynd-
uðu uggvænlegt baksvið og ógn-
andi hermenn gráir fyrir járnum
voru sífellt nálægir. Kládíus var
gerspilltur og valdagírugur lost-
aseggur og í lokin voru öll tvímæli
tekin af um að Fortinbras mundi
reynast enn verri valdsmaður.
Barbican 1986. Richard Rees
var óskaplega taugaveiklaður
Hamlet, sífellt á þönum fram og
aftur um sviðið. Hann hagaði sér
eins og vandræðaunglingur sem
gerði uppsteit gegn sómakærum
og fremur settlegum foreldrum
sínum og setti allt á annan
,endann í þjóðfélaginu. Af þess-
um sálarflækjum og aðlögunar-
vandkvæðum piltsins spruttu síð-
an óttalegar hörmungar fyrir
flesta viðstadda og það var eigin-
lega hálfgerður léttir þegar þessu
veseni linnti og Fortinbras kom á
lögum og reglu á nýjan leik.
Þeir sem standa frammi fyrir
þeim vanda að setja Hamlet á
svið reyna hverju sinni að draga
fram þá fleti þessa flókna verks
sem falla að þeirra hugðarefnum
og ríma við tíðarandann. Af slíku
er allajafna af nógu að taka í
Hamlet. Lítum aðeins á þá Dan-
mörku sem þar er lýst, það Dana-
veldi þar sem eitthvað er rotið,
sem frægt er orðið, og aðgætum
hvort þar er ekki ýmislegt að sjá
sem við könnumst við úr okkar
nánasta umhverfi.
Strax í fyrsta atriðinu, þegar
varðmennirnir eru að ræða ýmis-
legt sem úrskeiðis fari í ríkinu,
kvartar Marsellus sáran undan
því mikla vinnuálagi sem Kládíus
hefur lagt á þjóðina, þar er stans-
laus eftirvinna og helgidaga-
vinna, mönnum er
þröngvað í þann þrældóm
sem þekkir ekki helgan dag
frá virkum
og ástæðan fyrir allri þessari
vinnuþrælkun er vígbúnaðar-
kapphlaupið sem bardagagleði
Fortinbrasar hefur hrundið af
stað.
En við hirðina vinna menn
ekki af kappi heldur drekka þeim
mun fastar í stanslausum veislug-
laumi. Konungur hefur forystu í
drykkjunni
og hvenær sem hann svelgir í sig
teyg
af víni, bylur bumba og horn til
dýrðar
hans drykkjuhreysti.
Hamlet hefur hins vegar áhyggj-
ur þungar af ofdrykkju landa
sinna sem er orðin þeim til vansa
út í frá
og vítt af öðrum þjóðum
sem kalla oss drykkjusvola og
saurga nöfn vor
með svínskum viðurnefnum.
í þessu ríki er æðst boðorða að
vera hress og kátur á hverju sem
dynur. Kládíus ávítar Hamlet
fyrir að syrgja föður sinn um of og
hvetur hann að varpa af sér svo
„tilgangslausum harmi“. Við
þessa hirð skal yfirborðskætin
ráða ríkjum. Ómissandi þáttur
þessarar yfirborðsmennsku er
tískutildrið sem skýrast kemur
fram í persónu þess kostulega
spjátrungs Ósriks. Á árum áður
hefur Hamlet reyndar tekið þátt í
þessum leik sjálfur eins og ber-
lega sést af orðum þeim sem Óf-
elía viðhefur um hann eftir að
hann hefur að því er henni virðist
gengið afvitinu. „Ó, hérerbrotin
göfug sál til grunna“ segir hún, og
rekur síðan hvemig þessi göfuga
sál var forðum. Þá var hún „the
glass of fashion“ - spegill tísk-
unnar og „the observed of all
observers" - sá sem allir skoða
sem skoða aðra. Hamlet var sem
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. apríl 1988