Þjóðviljinn - 24.04.1988, Blaðsíða 13

>* */ ■ ‘ v. v ->*h <
.: -voí**/ wm*

jgaíf
1,v«h U
,/ V.
Frœgasta perla leikbókmenntanna frumsýnd
í Iðnó ó sunnudagskvöldið
Örvænting Hamlets brýst út í
á Ófelíu (Sigrún Edda
Björnsdóttir, Þröstur Leó Gunn-
arsson).
fljóta með eftir hentugleikum.
Það er aðalsmerki góðs leikrits að
það er hægt að túlka það á marga
vegu. Hamlet hefur fyrir löngu
unnið sér sess sem ein af perlum
leikbókmenntanna, leikritið hef-
ur staðist tímans tönn sem sést
best á því að enn er það leikið og
ennþá geta menn eytt ómældum
tíma í að velta fyrir sér sálar-
kvölum Hamlets Danaprins.
William Shakespeare (1564-
1616) er talinn hafa skrifað Ham-
let um aldamótin 1600. Peir at-
burðir sem þar er skýrt frá eru
taldir hafa gerst eitthvað í kring-
um árið 1066, þó sú tímasetning
sé aukaatriði í leikriti Shakespe-
ares. í Historica Danica, Dana-
sögu Saxos er sagt frá Amleth
Danaprins, sem þykist vera geð-
veikur til að fá tækifæri til að
hefna sín á föðurbróður sínum
sem hefur myrt föður hans og
gifst móður hans og orðið þannig
konungur yfir Danaveldi. Am-
leth (eða Amlóði) fær móður sína
sér til aðstoðar og tekst eftir ýmis
ævintýri (til dæmis Englandsför
sem einnig kemur fyrir í Hamlet
Shakespeares), að koma fram
hefndum og verður konungur
Dana.
Leikstjóri í uppfærslu Leikfé-
lagsins er Kjartan Ragnarsson,
leikmyndina gerir Grétar Reynis-
son, og ljósamaður er Egill Örn
Árnason. Þröstur Leó Gunnars-
son leikur Hamlet að þessu sinni,
Sigurður Karlsson er Kládíus
Danakóngur og Guðrún Ás-
mundsdóttir Geirþrúður drottn-
ing hans. Sigrún Edda Björns-
dóttir leikur Ófelíu, Valdimar
Örn Flygenring Laertes bróður
hennar, og Steindór Hjörleifsson
Póloníus föður þeirra og ráðgjafa
konungs. Eggert Þorleifsson
leikur Hóras, hinn trausta vin
Hamlets. Aðrir leikendur eru
Jakob Þór Einarsson, Eyvindur
Erlendsson, Kjartan Bjarg-
mundsson og Andri Örn
Clausen.
LG
um Hamlet
Póloníus árgerð 1988, Steindór Hjörleifsson. Mynd - E.ÓI
sagt fyrirmynd annarra hvað
tískutildur og yfirborðsmennsku
snerti. Þessi ummæli lýsa auðvit-
að vel viðhorfi Ófelíu til þess
hvernig aðalsmaður með „göfuga
sál“ eigi að haga sér.
Það er þetta hlutverk sem
Hamlet hefur nú hafnað. Upp-
reisn hans er gerð gegn skinhelgi,
falsi yfirborðsmennsku og ó-
menningu hirðarinnar. Þegar
faðir hans deyr og móðir hans
flýtir sér að giftast mági sínum
ljúkast augu Hamlets upp fyrir
falsi og siðblindu þessa fólks. I
samtölum sínum við tungulipra
smjaðrara eins og Pólóníus, Rós-
inkrans og Gullinstjarna, Ósrik,
dregur Hamlet þá sundur og sam-
an í háði, veiðir þá í gildrur sem
afhjúpa yfirdrepsskap þeirra og
tunguþjónkun og gerir þá að
aumkunarverðum ösnum.
Önnur hlið þessa falska hirðlífs
eru njósnirnar. Mörg eru kon-
ungs eyru segir spakmælið og það
á vissulega við um Kládíus. En
yfirmeistari allra þessara hirð-
ósiða er Pólóníus. Hann er stund-
um leikinn upp á gamansemina,
gerður að meinleysislegum og
smásmugulegum bjálfa. Slík
túlkun er hæpin. Þegar grannt er
skoðað er Pólóníus útsmoginn og
samviskulaus bragðarefur sem
svífst einskis til að ná markmið-
um sínum. Af algeru tilfinninga-
leysi notfærir hann sér dóttur sína
til þess að leggja tálsnörur fyrir
Hamlet. Heimspekingurinn frá
Wittenberg sér í gegnum þessar
snörur, finnst Ófelía hafa brugð-
ist sér á svipaðan hátt og móðir
hans sveik föður hans - og andúð
hans á veiklyndi og sviksemi
kvenna (sem hann tengir kyneðli
þeirra) magnast um allan helm-
ing.
Svikulir njósnarar hljóta
grimmileg örlög í leikritinu. Pól-
óníus stendur á hleri bak við
veggtjöld og Hamlet rekur hann í
gegn í þeirri trú að hann sé bróð-
urbaninn Kládíus. Ófelía gengur
af vitinu þegar Hamlet snýr við
henni bakinu eftir að hún lætur
föður sinn nota sig sem hand-
bendi gegn Hamlet. Rósinkrans
og Gullinstjarni falla fyrir eigin
bragði á leiðinni til Englands. Að
lokum falla svo Kládíus, Geir-
þrúður og Laertes öll fyrir því
eitri sem þau byrluðu Hamlet.
Allir eru fallnir í valinn þegar
Fortinbras birtist og hrifsar um-
svifalaust til sín völdin.
Fortinbras er maður skjótra
aðgerða og hiklausra. Ef hann
hefði staðið í sporum Hamlets og
heyrt orð vofunnar hefði leikrit-
inu lokið strax í fyrsta þætti.
Hann er enginn hugsuður. Það er
Hamlet hins vegar, hann á við
þann vanda að stríða að hugsa of
mikið og hann veit að „heilabrot-
in gera oss alla að gungum".
Leiðin frá hugsun til athafnar er
ekki greið og bein. Hamlet er sí-
fellt að álasa sjálfum sér fyrir
dáðleysi. Hann undrast það að
leikarinn skuli geta úthellt ógnar-
legum tilfinningum út af Hekúbu
sem honum kemur ekki vitund
við, meðan Hamlet sjálfur stend-
ur stjarfur og máttlaus og finnur
ekki útrás fyrir eigin harm. Sama
tilfinning grípur hann þegar hann
sér herlið Fortinbrasar á leið til
Póllands þar sem ætlunin er að
heyja styrjöld út af einhverri
nauðaómerkilegri landspildu.
Hamlet blygðast sín er hann sér
tuttugu þúsund menn, sem dauða
merktir
með frægðarinnar fánýtt blik í
augum
ganga til moldar sem til sængur,
berjast
um blett sem er til bardagans of
þröngur
og nægir ekki til að taka gröf
að geyma valinn.
Það er hins vegar engan veginn
víst að við séum tilbúin að deila
aðdáun Hamlets á bardagafýsi
Fortinbrasar. íslenskur áhorf-
andi í nútímanum er líklegri til að
finna til samkenndar með ráð-
villtum Hamlet en herskáum
Fortinbrasi.
Hamlet er harmleikur hugs-
andi einstaklings sem neyðist til
að kljást við hugsunarlaus og
ruddafengin öfl. Einnig harm-
leikur ungs manns sem gerir upp-
reisn gegn grimmd og skinhelgi
valdakerfisins en bíður ósigur.
Einnig harmleikur einlægs manns
sem hafnar tískutildri og yfir-
borðskæti samtímans. Einnig
harmleikur manns sem sér í gegn-
um glys og hégóma mannlífsins
og inn í auðan tómleika manns-
sálarinnar. En sem betur fer
verður persónan Hamlet aldrei
skýrð eða skilgreind endanlega
og til hlítar. Við getum aldrei
slitið hjartað úr leyndarmáli hans
og leikið á hann eins og flautu.
Mitt í glaumi samtímans, yfir-
borðshressileik, eftirsókn eftir
vindi, hernaðarbrölti, njósna-
dellu, skinhelgi, grimmd og
menningarleysi er okkur hollt að
hugsa til Hamlets.
Sverrir Hólmarsson

Sunnudagur 24. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 13