Þjóðviljinn - 24.04.1988, Blaðsíða 10

ur kvenna, aðallega menntaðar
millistéttarkonur, sem voru að
vasast í jafnréttismálum. Við vor-
um nokkurs konar forréttinda-
konur á þeysispretti um bæinn að
bjarga hver annarri. En þetta
finnst mér hafa breyst. Ég benti
áðan á gang mála í kjarasamning-
unum. Nú eru í öllum stéttum að
rísa upp konur sem vita vel hvaða
vægi þær hafa.
Sigrún: Á ferðum milli funda í
vetur hef ég einmitt orðið vör við
þetta sama. Það eru fullorðnar
konur, menntaðar konur, ó-
menntaðar konur. Þær vilja
standa saman og vinna saman.
Hins vegar eru tækifærin allt of fá
fyrir konur til að sanna sig, að
þær geti tekið á sig ábyrgð og
staðið sig. Mér finnst að það sé
enn mjög mikil tregða til að ráða
konur til ábyrgðarstarfa.
Guðrún Ag: íslenskar konur
eru taldar ákaflega sterkar og
eiga fyrirmyndir í kvenskörung-
um íslendingasagnanna og kann-
ski styrkir það þær að þær halda
föðurnafni sínu þótt þær gangi í
hjónaband. En íslensku karlarnir
eru líka sterkir. Og þegar við
sækjum okkur völd og verðum
raunverulega sterkar, þá hlaupa
þeir saman til varnar. Kannski
gera þeir þetta ómeðvitað. En
þetta kemur fram í því að þeir
ráða miklu frekar karl en konu til
ábyrgðarstarfa og þeir skynja
miklu betur þörf karls en konu
fyrir sæmileg laun.
Sigrún: Hjá Ríkisútvarpinu
eru 53 í ábyrgðar- og stjórnunar-
störfum, þar af eru ekki nema 15
konur eða 28%.
Bjartsýni og
nöturlegur veruleiki
Guðrún Árna: Ég hef verið að
virða fyrir mér þátttakendur á
fundum um málefni kvenna. í
vetur hefur verið að læðast að
mér sá grunur að þar vanti í
aldurshópinn 20-30 ára. Hugsan-
lega má skýra þetta með því að
ungu konurnar séu frekar bundn-
ar heima en ég óttast að þær taki
jafnréttinu sem sjálfsögðum hlut
sem ekki þarf að berjast fyrir.
Sigrún: í kennslu í Háskólan-
um vinn ég með konum á þessum
aldri. Mér finnst þær vera mun
meðvitaðri um stöðu sína en ég
hélt að þær væru. En það er
kannski einhver bjartsýnisglýja í
augum þeirra. Fyrir nokkrum
árum vann ég við þátt um kosnin-
garétt kvenna og tók þá viðtöl við
nýstúdenta. Þá varð ég vör við
þessa miklu blindu. Þær héldu að
ekkert þyrfti að gera í
jafnréttisbaráttunni, þetta væri
allt í lagi.
Guðrún Árna: Þær þekkja ekki
annað meðan þær eru í skóla.
Guðrún Ág: Ég held þær eigi líka
fyrsta barn sitt aðeins seinna en
við. En það er einmitt við fæð-
ingu fyrsta barnsins sem hinn
nöturlegi veruleiki kemur í ljós,
t.d. í því að það vantar pláss á
barnaheimilum. Og þegar börnin
fara í skóla kemur í ljós að
skólatíminn er 2-3 tímar á dag og
miðaður við heimavinnandi hús-
mæður.
En þessi bjartsýni leiðir
kannski til þess að ungar konur
eru duglegri en ella við að leita
sér menntunar. Það líður að því
að konur verða það kynið sem er
betur menntað.
Sigrún: En ekki betur launað.
Guðrún Ág: Já, við bentum oft
á það hér áður hjá Rauðsokka-
hreyfingunni að þegar konur í So-
vétríkjunum flykktust í lækni-
sstarfið varð það að láglauna-
starfi. Og það var sláandi að þeg-
ar hjúkrunarfræðinámsbraut var
stofnuð hér við Háskólann fengu
þær sem þaðan útskrifuðust mun
lægri byrjunarlaun hjá ríkinu en
viðskiptafræðingar eftir styttri
námstíma.
ísland
draumalandið
Sigrún: Ég man eftir fréttum í
útlöndum eftir að Kvennalistinn
náði góðum árangri í síðustu
kosningum. Þar var íslandi lýst
sem draumalandi þar sem
jafnrétti hefði náðst.
Það er vissulega stórt skref sem
hefur verið stigið ef konur vilja
nú standa saman og vinna saman
og ef þær trúa því að þær geti
staðið jafnfætis körlum. En það
er enn langt í land í baráttunni
fyir jafnrétti og ekki er unnt að
benda á neina patentlausn.
Guðrún Ág: Já, ég man eftir
erlendum blaðamanni sem varð
yfir sig hissa á að það skyldi þurfa
kvennaathvarf í landi þar sem
búið væri að ná jafnrétti og kven-
frelsi. Staðreyndin er sú að við
eigum enn mjög langt í land og
stöndum langt að baki Norður-
löndunum hvað snertir lagasetn-
ingu og framkvæmdaáætlanir í
jafnréttismálum.
Sigrún: í könnun minni á fjöl-
miðlum kom í ljós að konum er
síður en svo hampað þar. Þótt
könnunin næði aðeins til sjón-
varps tel ég að hún sé lýsandi fyrir
aðra fjölmiðlar. Fjölmiðlar eru
mjög sterkt og mótandi afl. Og
það hefur sín áhrif á samfélagið
að í viðtölum er aðeins í 8,4%
tilvika rætt við konur. Fyrir stuttu
var ég að skrifa grein um fjöl-
miðla, konur og íþróttir. Þá kom í
ljós að á því sviði eru höfð viðtöl
við 2 konur á móti 40 körlum.
Tækifærin, sem konur hafa
fengið til að tjá sig um mál, hafa
verið óskaplega rýr og ég held að
við hefðum mjög sterkt tæki í
höndunum ef við næðum
jafnrétti á þessu sviði. Við eigum
að krefjast þarna réttar okkar og
nota þá fjölmiðla, sem hér eru, til
að koma okkar sjónarmiðum á
framfæri.
Guðrún Árna: Hvað sem líður
löggjöf þá held ég að íslenskt
kvenfólk sé mjög sjálfstætt og oft
á tíðum mun sjálfstæðara en ger-
ist og gengur t.d. á öðrum Norð-
urlöndum. Ef til vill er það vegna
mikils fjölda einstæðra mæðra
sem eru hvað sem öðru líður hús-
bændur á sínu heimili. Mér finnst
reyndar konur á hinum Norður-
löndunum oft skrambi íhalds-
samar.
Á forsendum
karlanna
Sigrún: Ég hef fundið það í
starfi mínu að það er oft erfiðara
að fá konur í viðtal heldur en
karla. En mér finnst að konur séu
smám saman að verða meðvitað
um ástandið og þær séu að átta sig
á því að það er ekki endilega
alltaf meiri viska sem fellur af
vörum karlmanna.
Guðrún Ág: Þessi fjölmiðla-
könnun þín, Sigrún, hefur heldur
betur hrist upp í huga íslenskra
kvenna. Það er ekki lítið mál að
það skuli alltaf vera karlarnir sem
eru spurðir um framtíðarhorfur í
atvinnulífi, kjarabarátu o.s.frv.
Við verðum að breyta þessu. Við
verðum t.d. að sækjast eftir því
að verða formenn í þeim félögum
sem við störfum í.
Guðrún Árna: Já, við megum
ekki færast undan að vera tals-
menn og axla ábyrgð þegar til
okkar er leitað.
Sigrún: Fjölmiðlum er og hef-
ur verið stj órnað af karlmönnum,
þeir eru reknir á forsendum karl-
manna og fréttamatið ræðst af
sjónarmiðum karlmanna. Ég
held þetta breytist ekki fyrr en
konur fá að ráðskast meira með
fjölmiðlana? fá að stjórna þeim.
Guðrún Ág: Auðvitað er bar-
áttan ekki að byrja núna. Þegar
ég byrjaði að starfa í Rauðsokka-
hreyfingunni, hélt ég að það væri
upphaf kvennabaráttu á íslandi,
og skammast mín enn fyrir það.
Síðar sá ég að margt af því, sem
við vorum og erum enn að segja,
höfðu mæður okkar og reyndar
ömmur verið að tala um. Við get-
um tekið sumar blaðagreinar
eftir Bríeti og allar hinar og birt
þær nær óbreyttar.
Guðrún Árna: Það er að verða
eitt alstærsta baráttumálið að
„kvennastarf" sé ekki niðrandi
orð og helst að hugtakið hverfi
alveg.
Launamólin
Sigrún: Blaðamennska hefur
síður en svo verið talin til kvenna-
starfa. í athugun Blaðamannafé-
lagsins kemur fram að meðallaun
kvenna í stéttinni eru ekki nema
89% af meðallaunum karla. Yfir-
borganir til kvenna eru ekki
nema 69% af yfirborgunum til
karla. Og greiðslur fyrir vfirvinnu
til kvenna eru að meðaltali 67%
af greiðslum til karla.
Guðrún Ág: Framkvæmda-
nefnd um launamál kvenna hefur
safnað saman upplýsingum um-
þessi mál. Þar kemur fram að
laun ógiftra kvenna á aldrinum 35
- 39 ára ná ekki launum karla á
aldrinum 65-69 né á aldrinum 20-
24 ára. Konur á besta aldri, al-
gjörlega óbundnar, eru metnar til
launa sem karlkyns ellilífeyris-
þegar eða byrjendur.
Hjá stjórnendum fyrirtækja er
einhver ómeðvituð trú að karl
þurfi meiri tekjur en kona. Inn í
þetta blandast rangar hugmyndir
um „fyrirvinnu“. Þetta er hug-
takabrengl því að auðvitað eru
konur jafnt fyrirvinnur sem karl-
ar.
Guðrún Árna: Það eru mörg
heimili þar sem aðeins er ein
fyrirvinna, einstæð móðir. Ef hún
vinnur hefðbundið kvennastarf,
þá býr hún við lág laun. Það verð-
ur að leggja niður hugtökin karla-
og kvennastörf.
Guðrún Ág: Auðvitað er hætta
á því í markaðssamfélaginu, þar
sem hámarksgróði er eina
leiðarljósið, að konur séu látnar
gjalda þess að þær ganga með og
fæða börnin og eru þess vegna frá
vinnu um tíma. En það er nokkuð
hart að annars vegar erum við
skammaðar fyrir að við nennum
ekki að eiga nóg af börnum en
hins vegar erum við látnar gjalda
þess í launakjörum að við eigum
börnin.
Er ekki eina leiðin að karlarnir
taki ríkari þátt í uppeldi barn-
anna alveg frá frumbernsku?
Þetta leiðir hugann að því að
kannski verðum við að fara að
taka karlana meira inn í þessa
baráttu aftur, faðma þá að okkur
og segja að nú skulum við vinna
svolítið að þessu saman. Nýja
kvennahreyfingin hefur e.t.v.
unnið og einangrað og þar með
ýtt körlunum út í horn. Þetta er
ekki bara hagsmunamál kvenna
og krakka, heldur karlanna líka.
Kynslóðaskipti
Guðrún Árna: Þegar
Rauðsokkahreyfingin fór af stað,
var það gert á nokkuð harkalegan
máta og þá fannst mér bera nokk-
uð á skelfingu og andúð hjá
körlum. Nú er minna um það
enda er búið að tala mikið um
þessi mál og eitthvað hefur síast
inn í karlana. Svo koma fram nýj-
ar kynslóðir karla sem fengið
hafa öðruvísi uppeldi.
Sigrún: Ég er ekki viss um
þetta. Unglingar bregðast við
umhverfi sfnu og vilja breytingar
á því. Ég er alin upp við hefð-
bundið fjölskyldumynstur og reis
upp til andsvara gegn því. Börn
okkar, sem erum útivinnandi
mæður, bregðast stundum við á
þann hátt að andæfa jafnréttis-
sjónarmiðum.
Guðrún Árna: Þetta er skylt
öðru máli: Nú er ungt fólk
stöðugt lengur heima sjá sér,
áður en það fer að búa út af fyrir
sig. Ungir menn dveljast lengur
hjá mæðrum sínum en áður var
og ungar konur, sem eru kannski
á fullu í vinnu, námi og ýmiss
konar félagsstörfum, telja það
ágætt að fara ekki strax frá möm-
mu sem sér um þvotta og allt
hvað eina.
Sigrún: En það er ljóst að ung-
ar stúlkur eru miklu sjálfstæðari í
ákvarðanatöku og óhræddari við
að vera til en þegar við vorum um
tvítugt. Bekkjarsystur mínar ætl-
uðu langflestar í Kennara-
skólann; nú dreifist þetta miklu
meir. í Bandaríkjunum kynntist
ég íslenskum trúlofuðum stelpum
sem voru í framhaldsnámi. Þær
fóru í nám á þann stað sem þeim
sýndist bestur, en voru ekki endi-
lega að eltast við þann skóla sem
kærastinn valdi.
Guðrún Ág: Það er kannski
nokkuð til í því að ungir menn
bregðist gegn mjúkum gildum
kvennabaráttunnar, ég er ekki
frá því að þar sé um afturhvarf að
ræða miðað við t.d. karla af 68
kynslóðinni.
Betri tíð
í vœndum
Sigrún: Maður vonar að þetta
verði eins og með snjóboltann
sem veltur áfram og hleður utan á
sig. Hann hefur örugglega stækk-
að undanfarna áratugi. Konur
eru orðnar meðvitaðri en áður
um óréttlætið. Og það er ekki
unnt að snúa þessari þróun við,
en hún tekur langan tíma í við-
bót, 20 ár, kannski miklu meira.
Ég hef þá trú að á næstu öld verði
samfélag okkar miklu betra að
Guðrún Árnadóttir: Það verður að leggja niður hugtökin karlastarf og
kvennastarf.
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN | Sunnudagur 24. apríl 1988