Þjóðviljinn - 24.04.1988, Blaðsíða 14

Hamlet 1949 og 1963
GAGNRÝNENDUR
Merkuratburðurl-Eftirminnilegurleikur... Voru hauskúpurnar úr plasti?
Hamlet hefur tvisvar áður ver-
ið settur upp hér á landi, hjá
Leikfélagi Reykjavíkur 1949,
og hjá Þjóðleikhúsinu árið
1963, í bæði skiptin í íslenskri
þýðingu Matthíasar Jochums-
sonar.
Lárus Pálsson fór með hlut-
verk Hamlets í uppfærslu
Leikfélagsins, HildurKalman lék
Ófelíu, Gestur Pálsson Kládíus
konung, Regína Þórðardóttir
Geirþrúði drottningu, og Harald-
ur Björnsson var Póloníus, ráð-
gjafi konungs. Leikstjóri var
Edvin Tiemroth.
Asgeir Hjartarson kallaði sýn-
ingu Leikfélags Reykjavíkur á
Hamlet „merkan atburð og
áfanga í sögu íslenskrar leiklist-
ar“ í leikdómi í maí 1949. Um
sýninguna og leikritið segir As-
geir meðal annars: - Engin
leikhetja er jafntöfrandi og Ham-
let Danaprins, óskahlutverk alira
leikara. Hann er óumbreytan-
legur og þó aldrei hinn sami,
hann er konungssonur frá löngu
horfinni öld og lifir þó mitt á
meðal vor, hann var aldrei til, en
stendur okkur þó skýrar fyrir
sjónum en nokkurt mikilmenni
sögunnar.
Að mati Ásgeirs tókst sýningin
framar öllum vonum, og þakkar
hann það fyrst og fremst
leikstjóranum og Lárusi Pálssyni.
Um leik Lárusar segir Ásgeir
meðal annars: „Lárus Pálsson
kom, sá og sigraði. Gagnhugsaðri
og vandaðri leik hef ég ekki séð á
íslensku sviði. ...Lárus Pálsson
skilur hinn margfræga kóngsson,
sársauka hans og hryggð, hatur
hans og örlögþrungna baráttu.“
Að mati Ásgeirs var Póloníus
ráðgjafi konungs „einhver eftir-
minnilegasta persóna leiksins, í
öllu sannur fulltrúi pólitískrar
spillingar, gamalmenni sem held-
ur dauðahaldi í völdin en skilur
ekkert sem gerist í kringum hann.
Leikur Haralds Björnssonar er
heilsteyptur, þróttmikill og mjög
skemmtilegur“. Og að lokum
segir Ásgeir: „Áhorfendur
hlýddu á leikinn með óvenjumik-
illi athygli og fögnuðu honum
Róbert Arnfinnsson og Herdís Þorvaldsdóttir í hlutverkum Kládíusar og Geirþrúðar í Þjóðleikhúsinu 1963.
mjög að leikslokum. Þegar tjald-
ið var dregið frá blasti við glæsi-
leg sjón: þrjár raðir leikenda
stóðu á þrepunum uppi á sviðinu,
skrýddir litklæðum; þá voru Lár-
us Pálsson og Edvin Tiemroth
hylltir ákaft og innilega.
Leikstjóri sýningar Þjóðleik-
hússins á Hamlet 1963 var Bene-
dikt Árnason. Gunnar Eyjólfs-
son lék Hamlet, og fór þar með
hlutverk í leikritinu í annað sinn -
hann lék Laertes í uppfærslu
Leikfélagsins. Lárus Pálsson lék
einnig í leikritinu í annað sinn,
fór með hlutverk Póloníusar ráð-
gjafa. Róbert Arnfinnsson lék
Kládíus, Þórunn Magnúsdóttir
Ófelíu og Herdís Þorvaldsdóttir
Geirþrúði drottningu.
„Það er enginn vafa bundið að
leikur Gunnars Eyjólfssonar í
hlutverki Hamlets verður áhorf-
endum eftirminnilegur,“ segir
Loftur Guðmundsson í leiklist-
argagnrýni í Vísi 27. desember
1963. Loftur er ekki eins ánægður
með leikstjórnina, segir að það sé
eins og leikstjórinn hafi ein-
hverra hluta vegna ekki náð jreim
heildarsvip sem hann ætlaði sér
að ná. Ólafur Jónsson skrifar í
Alþýðublaðið að Hamlettúlkun
Gunnars hafi verið „smekkleg og
listræn, prýðilega skynsamur
leikur og góð frammistaða, en
ekki sá stóri leiksigur, sú aleflda
list sem kannski var ástæða til að
vonast eftir“. Ólafur er ósáttur
við styttingar leikstjórans á verk-
inu, (að hann sleppi hlutverki
Fortinbrasar) en finnst honum
hafa tekist margt „vel og snotur-
lega, og sumt afbragðsvel.“ Báðir
eru þeir Ólafur og Loftur sam-
mála um að Lárus Pálsson hafi
verið frábær í hlutveki Póloníus-
ar.
Að mati Sigurðar A. Magnús-
sonar var Póloníus Lárusar
„laundrjúgur og oft hnyttinn", þó
að honum þætti Lárus ekki ná
fram „allri þeirri kostulegu kímni
sem í hlutverkinu býr.“ Sigurður
talar um jafnvægi og reisn í stað-
setningum leikstjóra og áhrifa-
mikið jafnvægi í leiknum, en er
ekki frekar en Ólafur sáttur við
túlkun hans á verkinu. Um leik
Gunnars segir hann að hann nái
ekki tökum á margslunginni
manngerð Hamlets, að hann
verði (meðal annars fyrir tilstilli
styttinga leikstjóra) „ringlaður
unglingur, hávær og orðfimur, en
skorti þann undirtón íhugunar og
skapfestu sem eru megineinkenni
hans.“
Sýningunni virðist hafa verið
vel tekið, en nokkur umræða
varð um að hauskúpurnar sem
notaðar voru í leiknum væru úr
plasti. Af því tilefni birtist stutt
grein í Vísi, þar sem gerð var
grein fyrir því að hauskúpurnar
væru ekta, fengnar að láni hjá
Háskólanum og merktar R.l og
R.4. Líklegt var talið að þær væru
báðar af Kínverjum.
LG
Hefnd Hamlels nánast tUviljun
KjartanRagnarsson:Hamletbregstviðeinsogég og þú
Kjartan Ragnarsson: Fyrst og fremst fjölskylduharmleikur.
Hvað finnst þér vera aðalatriðið
í leikritinu, Kjartan?
- Það sem höfðar mest til mín
er að Hamlet er fyrsti venjulegi
maðurinn í leikbókmenntunum.
Hann bregst við eins og ég og þú.
Ef eitthvað hræðilegt kemur fyrir
mann, ef fólk verður fyrir áfalli
veit það ekki hvað það á að gera.
Og þannig er Hamlet. Hann hef-
ur tvo kosti og báða vonda, annar
er að drepa föðurbróður sinn og
valda þannig óhamingju móður
sinnar og sinni eigin, hinn er að
hafast ekki að og bregðast þannig
föður sínum. Það að hann skuli
ná hefndum er nánast fyrir tilvilj-
un, og í það minnsta alls ekki fyrir
hans tilverknað. Það mætti
ímynda sér að hann hefði komið
aftur úr Englandsferðinni vitandi
að konungur ætlaði að láta drepa
hann og væri þá staðráðinn í að
ná fram hefndum. En hann er
ruglaðri en nokkru sinni fyrr, og
það eru konungur og Laertes sem
valda því hvernig fer.
- Shakespeare tekst að gera
antihetjuna, manninn sem ekki
aðhefst neitt að hetju. Það er
nokkuð sem mér finnst skemmti-
legt við Shakespeare að hann er
skeptískur á hetjur. Hamlet er
sérstakur vegna þess hvað hann
er venjulegur. Hann er óvenju-
legur hvað varðar gáfur, ætt og
atgervi, en viðbrögð hans eru
ákaflega venjuleg, og það er hið
stóra sérkenni þessa leikrits.
Fram til þessa tíma höfðu hetjur
alltaf hafst eitthvað að, náð fram
hefndum, en stóra spurningin í
þessu leikriti er: Hvers vegna
drepur Hamlet ekki Claudius?
- Þetta er leikrit um ungan
mann sem hefur átt gott líf, hefur
alla tíð verið hamingjusamur og
bjartsýnn, en svo hrynur þessi
veröld hans vegna þess að þegar
faðir hans deyr er móðir hans
innan stundar búin að giftast
bróður hans. Þetta voru sifjaspell
á dögum Shakespeares, og tákn
um spillingu þeirra konungs-
hjóna sem fer framhjá fólki í dag.
Þess vegna leggjum við áherslu á
að draga þessa spillingu fram á
sviðinu. Þar að auki sér Hamlet á
þessum stutta tíma sem líður frá
láti föður síns til þess að móðir
hans giftist aftur, að samband
hennar og Claudiusar hljóti að
hafa verið byrjað fýrir lát föður
hans. Enda, hvers vegna hefði
Claudius átt að drepa konung ef
hann hefði ekki verið búinn að
tryggja sér drottninguna og þar
með hásætið? Ef hann hefði ekki
gifst drottningunni hefði Hamlet
orðið konungur en ekki hann.
Þessi svik móður hans gera hana
samseka í augum Hamlets, og
gera að verkum að hann fer að
hata allar konur. Líka Ófelíu sem
hann elskaði ofar öllu áður.
- Allan tímann vega svik móð-
ur hans þyngra en konungsmorð-
ið. Hann er í dýpstu örvæntingu í
byrjun leikritsins. Áður en hann
veit að faðir hans hefur verið
myrtur. Og sú vitneskja gefur
honum bara einhvern tilgang.
Er hann geðveikur að þtnu
mati?
- Hamlet er veill frá byrjun.
Hann er svo þunglyndur að hann
er veill. Hann segir reyndar á ein-
um stað í leikritinu að hann ætli
að leika sig geðveikan, en það er
einn af þeim hlutum sem ég
sleppi, mér finnst það mega liggj a
á milli hluta. Þetta hefur augsýni-
lega verið í Amlóðasögunni sem
Shakespeare byggir leikritið á, og
hann hefur ekki þorað að sleppa
því alveg. Ekki þorað að bjóða
áhorfendum upp á hetju sem væri
hugsanlega geðveik. En Hamlet
er bara venjulegur ungur maður.
Heimsmynd hans hefur hrunið og
hann nær ekki fótfestu allan þann
tíma sem leikritið stendur.
Hvað varð um Fortinbras?
Hvers vegna sleppirðu honum?
- Hvers vegna var hann í
Ieikritinu? spyr ég. Hann hefur
eina þýðingu í verkinu, og það er
að vera andstæða Hamlets. Hann
er maður sem hefst eitthvað að, á
meðan Hamlet tvístígur og getur
ekki ákveðið sig. En önnur per-
sóna leiksins, Laertes, er líka
maður sem hefst eitthvað að og
því nægjanlegur sem andstæða
Hamlets. Ég held ekki að nokkur
maður setji Hamlet upp án þess
að strika eitthvað í leikritið því
óstytt tæki það fimm tíma í flutn-
ingi og Fortinbras er oftar en ekki
sleppt. Þetta er fyrst og fremst
fjölskylduharmleikur, og það er
ekki hægt að segja að hann komi
fjölskyldu Hamlets við.
LG
14 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN Sunnudagur 24. apríl 1988