Þjóðviljinn - 30.06.1988, Blaðsíða 4

I>EIf)ARI
KLIPPT OG SKORIÐ
Margbrotin
bráðabirgöalög
Bráðabirgöalög ríkisstjórnarinnar eru nú orðin 40 daga
gömul. Auðvitað eru 40 dagar ekki langur tími en samt er
reynslan af löggjöf ríkisstjórnarinnar orðin það fjölbreytileg að
erfitt er að finna nokkurn samjöfnuð þótt leitað sé í allri sögu
íslenska ríkisins. Og reynslan af bráðabirgðalögunum er þann-
ig að ekki er víst hvaða tilfinningar bærast í brjósti landsmanna,
þegar á þau er minnst, þar ber ýmist hæst reiði eða vorkunn-
semi.
Lögin voru ekki nema 10 daga gömul þegar ráðherrunum
hafði verið komið í skilning um að þau gætu ekki staðist og þeir
hlutu að gefa út ný bráðabirgðalög til breytinga á hinum fyrri.
Það voru glöggir peningamenn sem sáu að lagasetning ráð-
herranna gat orðið til þess að kippa fótunum undan bankastarf-
semi í landinu. Hætta var talin á að þeir, sem geyma sparifé sitt
í bönkum og sparisjóðum, leituðu á önnur mið að óbreyttum
bráðabirgðalögum. Bankamenn mótmæltu hátt og snjallt og
ráðherrarnir létu undan.
Aldrei var á því legið að einn aðaltilgangur bráðabirgðalag-
anna var að koma í veg fyrir launahækkanir. í lögunum er að
finna nákvæm fyrirmæli um það hvað leyfilegt sé og hvað
óleyfilegt í þeim efnum. Og til að setja undir hugsanlegan leka
settu ráðherrarnir ákvæði í lögin sem banna atvinnurekendum
að hækka laun, þóknanir og hlunnindagreiðslur hvers konar
umfram það sem kveðið var á um í lögunum.
Öllum var Ijóst að ákvæði sem þetta gæti ekki komið í veg
fyrir launaskriðið svonefnda, þ.e. yfirborganir eftir því sem
atvinnurekendur sæju sig neydda til. En gamalgróin virðing
fyrir lögum gerði það að verkum að menn töldu að þetta ákvæði
kæmi í veg fyrir opinbera samninga sem sprengdu ramma
bráðabirgðalaganna. Menn urðu því dálítið hissa þegar ramm-
inn var sprengdur við gerð nýrra kjarasamninga í álverksmiðj-
unni í Straumsvík. Þar voru launþegar og atvinnurekendur
sammála um að virða bráðabirgðalögin að vettugi. Löggjafinn,
Þorsteinn Pálsson og félagar, pantaði álitsgerð á álitsgerð ofan
en allt kom fyrir ekki. Niðurstaðan var sú að menn gerðu ekkert
með lagasetningu ráðherranna.
7. grein bráðabirgðalaganna er óvenjulega skýrt og sköru-
lega orðuð: „Frá gildistöku laga þessara skulu hækkanir á
gjaldskrám ríkisfyrirtækja háðar samþykki ríkisstjórnarinnar.“
Það vakti því ekki litla athygli þegar Landsvirkjun auglýsti
hækkun á raforku, og stjórnendur hennar voru ekkert að hafa
fyrir því að spyrja hvort ráðherrarnir væru samþykkir eða ekki.
Hvað var nú til ráða hjá handhöfum bráðabirgðalöggjafar-
valdsins? Þeir tylltu sér á rökstólana eina ferðina enn og settu á
langar ræður um hvað væri ríkisfyrirtæki og hvað ekki. Niður-
staðan var sú að ákvæði bráðabirgðalaganna næðu ekki yfir
Landsvirkjun. Einhverjir ráðherrar voru þó að malda í móinn en
neyddust til að sætta sig við orðinn hlut. Enn þá einu sinni á 40
daga tímabili hafði komið í Ijós að lagasmíð þeirra Þorsteins,
Steingríms og Jóns Baldvins var einskis metin og litið á hana
sem hverja aðra markleysu.
Nú líður óðum að þeim tíma að reynir á rauðu strikin svoköll-
uðu í samningum fjölmargra verkalýðsfélaga. Sá mikli hraði,
sem kominn er á verðbólguna, eykur líkurnar á því að verðlag
fari upp fyrir rauðu strikin. Samkvæmt nýlegum kjarasamning-
um geta verkalýðsfélögin krafist endurskoðunar á launaliðum
að því marki sem verðlag hefur farið umfram viðmiðunarmörk.
Og náist ekki samkomulag fellur launaliður samninganna sjálf-
krafa úr gildi. En samkvæmt forskrift bráðabirgðalaganna að
launahækkunum telst það lögbrot að fara eftir ákvæðum kjara-
samninga að þessu leyti.
Miðað við stutta en viðburðaríka 40 daga sögu bráðabirgða-
laganna er ekki óeðlilegt að menn velti því fyrir sér hvort
verkalýðsfélögin, sem stóðu fyrir skömmu í erfiðu og tímafreku
stríði við að ná fram nýjum kjarasamningum m.a. með
ákvæðum um rauð strik, hvort þau telji sér skylt að fara að vilja
ráðherranna eða hvort þau fylgja gefnu fordæmi og virða
bráðabirgðalögin að vettugi.
Fagnaðarerindi
upplysinga-
þjóðfélagsins
Ekki vitum við hver fann
upp á að halda því fram að
við lifðum í upplýsinga-
þjóðfélagi. En hitt er víst, að
þetta hefur reynst skelfilega
vinsælt vígorð og enginn
kemst hjá því að sjá og heyra
oft á dag áréttingu á því:
gagnvirk, samvirk og skjót-
virk framvinda grunnþátta
upplýsingaþjóðfélagsins
glottir framan í okkur í
hverj u skúmaskoti.
Hitt er svo sjaldgæft að
menn reyni að skoða hvað er
á bak við þetta fagnaðarer-
indi eða með hverju það
verður étið. Það er miklu
heldur talið nokkuð sjálfgef-
ið að sá sem játar af sem
mestum fjálgleik hollustu
sína við upplýsingar, hann
sé þar með kominn á rétta
braut í hinum besta heimi
allra heima - barasta ef ekk-
ert verður til að tefja fram-
rás upplýsinganna.
Myrkur
um miðjan dag
í nýlegu fréttabréfi frá
Landlæknisembættinu sem
fjallar um alnæmi leggur rit-
stjórinn, Halldór Valdem-
arsson, út af erfiðleikum
sem á því eru að dreifa
fræðslu og áróðri - í þessu
dæmi um hættulegan sjúk-
dóm. Og þegar þessi pistill
er lesinn, verður manni fyrst
að hugsa sem svo, að nú sé
upplýsingabyltingin farin að
háma í sig börnin sín. Engu
er líkara hún gerist svo frek
og fyrirferðarmikil að hún
heimti að allir hlutir, líka
þeirsjálfsögðustu ogein-
földustu, verði gerðir svo
flóknir, að allir standi hjálp-
arvana andspænis þeim
nema sérhæfðir upplýsing-
astarfsmenn komi til hjálp-
ar.
Halldór segir á þá leið, að
afar algengt sé að áróðurs-
herferðir mistakist vegna
þess að menn ofmeti „þá
grunnþekkingu sem þarf til
að skilja boðin í upplýsinga-
efninu“. Til dæmis tekur
hann sjónvarpsauglýsing-
una frægu „sem sýnir karl og
konu í atlotum, að því er
virðist kynmökum" (Takið
eftir þessu hér: „að því er
virðist" - það er m.ö.o. ekki
Ijóst hvað fólkið er að gera
nema sérstakt upplýsinga-
átak komi til). A eftir mynd-
inni, segirHalldórritstjóri,
kemur stutt orðsending
„Farið varlega. Fólk deyr af
völdum alnæmis“.
Grunnþekking
á samförum
Þetta finnst greinarhöf-
undi afskaplega erfið skila-
boð. Hann segir:
„Til þess að þessi orð-
sending nýtist þarf í raun og
veru nokkuð víðtækan
þekkingargrunn... Þeirsem
taka við upplýsingunum
verða að þekkj a hugtökin
„fólk“, „að deyja“, „að
valda“ og „alnæmi“ og vita
til hversþau vísa.“
Halldór efast mjög um að
fólk ráði við þetta. Það viti
líklega nokkurnveginn hvað
fólk er, ekki alveg eins vel
hvað það er að deyja, enn
síður „að valda“ og svo er
allra erfiðast að átta sig á
alnæminusjálfu:
„Það er ekki nóg að upp-
lýsa fólk um að alnæmi sé
veirusjúkdómur, ef það veit
ekki hvað veira er. Jafn til-
gangslaust er að uppfræða
einstakling um að helsta
smitleið almæmis séu sam-
farir, ef hann gerir sér ekki
grein fyrir því hvað samfarir
eru,eða eru ekki.“
Og síðan er haldið áfram
skelfilega fræðilegum
vangaveltum um það hve
erfitt þetta upplýsingavand-
amál er, og hve mikla og
flókna samþættingu starf-
semi heilbrigðisyfirvalda og
samanlagðs skólakerfisins
þarf til að fólk óttist alnæmi,
læri hvað smokkur er og
setji hann upp eftir að það
hefur komist að því „hvað
samfarir eru eða eru ekki“.
Allt er þetta að sjálfsögðu
vel meint. En hvaðan í
dauðanum kemur þessi ár-
átta upplýsingatrúaðra á
það, að fólk án skólaskyldu,
auglýsinga og tölvu sé eins
ogóskrifað blað, einskonar
meðvitundarlausir fáráðar
sem vita ekki sitt rjúkandi
ráð, glápi eins og heimskur
hrútur á nýtt hlið á h ver j a
uppákomu lífsins?
Spyr sá sem ekki veit.
Að takast og
takastekki
En sé spurt um áróðurs-
herferðir gegn eyðni, þá er
líklegt að þær hafi tekist til-
tölulega vel hér á landi. Svo
mikið er víst, að lygilega stór
hluti landsmanna telur að al-
næmi sé nú um stundir
stærsta heilbrigðsvandamál
þj óðarinnar - sem er
reyndar ekki rétt. Engu lík-
ara reyndar en menn hafi
tekið of rækilega inn á sig
alnæmisháskann. Upplýs-
ingamenn mega sjá sér
óumdeilanlegt verkefni í því
að kveða niður ranghug-
myndir sem eru allút-
breiddar hjá almenningi og
gera smitleiðir alnæmis mun
fleiri en þær eru í raun og
veru.
Einhver kynni að segja,
að upplýsingaherferð um al-
næmi hefði mistekist vegna
þess, að (eins og kemur fram
í fyrrgreindu Fréttabréfi
sem geymir vissulega marg-
an nytsaman fróðleik þegar
allt er skoðað) einungis „el-
lefu af hundraði aðspurðra
hefur í hyggju að breyta
kynhegðun sinni vegna smit-
hættu“. Við vitum ekki
hvort þetta er mikið eða
lítið. Við vitum ekki hve stór
sá hópur er sem hefur enga
skynsamlega ástæðu til að
óttast kynlíf sitt eins og það
er - en hann kann að vera
drýgri en margur heldur. f
annan stað vitum við, að
afar mörgum einstaklingum
er svo farið.aðþaðersama
hve rækilega þeir eru upp-
lýstir (t.d. um kynsjúkdóm-
ahættu, eiturlyf, skaðsemi
áfengis osfrv.) - ekkert get-
ur hnikað þeim frá þeirri
lokun hugans sem kalla má
afneitun. Afneitun sem lýsa
má með þessum orðum hér;
„Þetta kemur aldrei fyrir
mig - ég hlýt að ráða við
þetta. Helvíti-það eru hin-
if •“ ÁB
þJÓÐVILIINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýöshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason, Óttar Proppé.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hjörleifur
Sveinbjörnsson, KristóferSvavarsson, Magnfríður Júlíusdóttir,
Magnús H. Gíslason, Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason, Ragnar
Karlsson, SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Stefánsson (íþr.).Sævar
Guðbjörnsson, Tómas Tómasson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, MargrétMagnúsdóttir.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: JóhannesHarðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýslngastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Olga Ciausen, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríöur Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-ogafgreiðslustjórhBjörnlngiRafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprenthf.
Verð í lausasölu: 60 kr.
Helgarblöð: 70 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 700 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 30. júní 1988