Þjóðviljinn - 30.06.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
„Island á tímamótum“
Vangaveltur vegna greinargerðar Ólafs Ragnars um efnahagsmál
Sigurður G. Gunnarsson skrifar
Á síðasta miðstjórnarfundi
lagði nýi formaðurinn fram hug-
myndir sínar að efnahagsstefnu
við ríkjandi aðstæður. Greinar-
gerðinni var ekki dreift fyrir
fundinn, heldur var hún nánast
lögð fram sem yfirlýsing til fjöl-
miðla í fundarlok. Ég fékk hálf-
gerða óbeit á plagginu vegna
framsetningarmátans og vona að
um einsdæmi hafi verið að ræða.
Þegar ég hins vegar gaf mér
tíma til að lesa greinargerðina þá
lyftist heldur betur á mér brúnin.
Plaggið inniheldur margar helstu
og framsæknustu hugmyndir
flokksins í efnahagsmálum auk
nýjunga, ofinna saman í ferskan
og sannfærandi valkost frjáls-
hyggjunnar, guðfræði okrar-
anna.
Góðærið
Það er með ólíkindum hvernig
vinstri hreyfingin koðnaði niður
andspænis feigðarflani okur-
hyggjunnar, hagstjórnarstefnu
sem klúðraði öllu nema verslun-
argróðanum og vaxtatekjunum.
Ólafur byrjar því réttilega á lýs-
ingu góðærisins og tiltekur sér-
staklega árin 1986 og ’87. Árin
tvö þar á undan voru ekki síður
hagstæð vegna góðra skilyrða í
sjó, minnkandi birgðahalds,
stöðugt hækkandi dollars og þar
með lækkandi innkaupsverðs frá
Evrópu og ekki síst vegna verðh-
runs á olíu. Skilyrði voru þá ein-
stök til eflingarfiskiðnaðar, vern-
dunarfiskistofna, greiðslu skulda
og lækkunar vöruverðs. í landinu
ríkti aftur á móti hrein óstjórn.
Ólafur tilgreinir verðbólguna,
viðskiptahallann, landsbyggðar-
flóttann og aukið launamisrétti
sem helstu afleiðingar „hag-
stjórnarkreppunnar" samhliða
hækkun launaskatts og lækkun
gróðaskatts. Allt eru þetta
augljósar staðreyndir þeim sem
sjá vilja, en því miður óskiljan-
legt púsluspil í augum þorra fólks
sem sér enga útleið og treystir
ekki orðaskrúði stjórnmála-
manna.
Ólafur leitar orsaka ófarnaðar-
ins í stjórnun peningamála og
fjárfestinga. Þar leynist einmitt
lykillinn að hagstjórnarstefnu
vaxtaaðalsins. Há þjónustugjöld
banka, lánamistök og opinber
sóun í fjárfestingum eru hinsveg-
ar aðeins einstök birtingarform
stefnunnar. Innsta eðli hennar er
að láta vaxtafýsnina hafa frítt
spil, vextir fái að leika frjálst ofan
á verðlagningu, meðan launum
og gengi er haldið föstu. Allar
leiðir til ávöxtunar sparifjár voru
því heimilaðar og ríkið keyrði
upp vextina með gegndarlausum
lántökum innan lands. Vextir
urðu þannig helsta uppspretta
gróða í landinu. Eigur lands-
manna urðu náttúrlega að sparifé
og nú er svo komið að nánast all-
ar athafnir í landinu eru fjárm-
agnaðar á lánamarkaði. Gróða-
kröfur sparifj árins eiga að tryggj a
að fjármagnið rati á hagkvæm-
ustu leiðina til farsældar. Það sem
gefur mestan gróða strax er best,
peningurinn hefur völdin milli-
liðalaust!
Ég tel þó rangt að fullyrða að
bankarnir hafi ekki sýnt nægilegt
„arðsemisaðhald" við útdeilingu
lánsfjár. Bankarnir voru (sem
betur fer) skuldbundnir til að
lána til grunnframleiðslunnar, þó
svo a.öbærara og tryggara hafi
verið að lána í nýjar innheimtu-
skrifstofur og sjoppur. Gjaldþrot
vegna oflána hafa mest orðið í
framleiðslu- og flutningageiran-
um og það er háskaleikur að lána
til útgerðar og fiskvinnslu. Arð-
semiskilyrði þau sem stjórnvöld
sköpuðu voru einhliða á þann veg
að grafa undan framleiðslunni.
Gróðaleið morgundagsins og
langtímahagsmunir fara oft ekki
saman og eru jafnvel í hreinni
mótsögn. Því má heldur ekki
gleyma að hagnaðurinn - nyt-
semin - skilar sér ekki alltaf til
þeirra sem standa fyrir kostnað-
inum. Það er ekkert pláss fyrir
samfélagslega ávinninga innan
vaxtahyggjunnar. Stjórnlaus
fjármagnsmarkaður stýrir hag-
kerfinu að feigðarósi.
✓
Urræðin
Ólafur leggur til allt annan val-
kost við efnahagsstjórnun með
þeim markmiðum að þjóna hags-
munum fólksins í landinu og
erlendar skuldir og setja ströng
skilyrði fyrir innflutningi láns-
fjár.
Ég tel ekki rétt að vinstri menn
skili afgangi í ríkissjóð nú sem
hægri menn sólunda örugglega
burt með lækkun hátekjuskatta
síðar. Takmarkið á að vera að
reka ríkissjóð hallalaust og fram-
kvæma fyrir eigið fé. Erlendar
lántökur mega bara ekki yfirstíga
vaxtagreiðslur. Ef ríki heims færu
hins vegar að borga skuldir sínar,
þá myndi allt hið vestræna hag-
kerfi hrynja til grunna. Það er
enginn ráðandi fjármálamaður
sem óskar þess.
Aftur á móti er hárrétt að taka
skattakerfið til gagngerrar endur-
skoðunar, bæði lög og eftirlit, um
Auðlindir og
byggðaþróun
Þó mér líki margt í greinargerð
Ólafs Ragnars þá met ég mest
fiskveiðiþáttinn. Ólafur tekur
skýlausa afstöðu með byggða-
kvótanum og kemur með hug-
mynd um útfærslu. Hann hugsar
sér að lausir kvótar í byggðarlagi
fari þar á uppboðsmarkað og að
tekjurnar renni til sveitarfélags-
ins (-félaganna). Þetta er sjálf-
sögð leið að reyna, en einn helsti
kosturinn við byggðakvótann er
að hver byggð getur gert sínar
sjálfstæðu tilraunir með úthlutun
veiðiréttarins. Við gætum þess
vegna fengið 10 mismunandi til-
raunir með ráðstöfun veiðiréttar-
„Þegar ég hins vegar gafmér tíma til að lesa
greinargerðina þá lyftist heldur betur á mér
brúnin. Plaggið inniheldu margar helstu og
framsœknustu hugmyndir flokksins í
efnahagsmálum, auk nýjunga, ofið saman í
ferskan og sannfœrandi valkost við frjáls-
hyggjuna, guðfrœði okraranna. “
*
treysta sjálfstæði þjóðarinnar. I
framsetningunni skiptir hann til-
lögunum í 5 flokka:
1. Gegn erlendri skuldasöfnun,
viðskiptahalla og þenslu.
2. Sköpun jafnvægis í peninga-
málum.
3. Skynsamleg nýting auðlinda,
hagkvæmari fjárfestingar og
jákvæð byggðaþróun.
4. Lágmarkslaun og minna
launamisrétti.
5. Efling útflutningsgreina.
Ólafur talar tæpitungulaust um
stýringu markaðarins, enda er
það forsenda félagsghyggju í
okkar samfélagi. Ég er
sannfærður um að kæmu þessar
tillögur, ásamt fleiri sem flokkur-
inn hefur verið að melta með sér
undanfarið, til framkvæmda þá
myndi það stórbæta kjör launa-
fólks og undirstöðuatvinnuvegi
þjóðarinnar ásamt því að auka
valddreifingu í landinu.
Talsmenn okurhyggjunnar
mótmæla að sjálfsögðu öllum
hugmyndum um stýringu lána-
markaðarins, segja hana beina
fjármagninu til óarðbærari verk-
efna og leiða til spillingar og
óhagkvæmni fjárfestinga. Þeir
geta trútt um talað með sínar fár-
ánlegu fjárfestingasóun, fjár-
svelti í grunnframleiðslunni og
skuldaáþján alls fjöldans. Þeir
segja að best sé að hugsa ekkert
heldur horfa bara eftir gróðan-
um. Hvers vegna lætur fólk þá fá
völdin sem afneita allri hugsun?
Eins og við vitum er Ölafur
ekki að boða neinn sósíalisma.
En hann reynir virkilega að setja
fram valkost sem grundvallast á
heildarhagsmunum samfélagsins
og þeirra sem verkin vinna. ís-
land er nú jarðarberið á toppi
borgaríss alheimskapítalismans.
Byltingin mun gerð í þeim hluta
hans sem er neðan sjávarborðs,
þar eru 9/10 hlutar borgaríssins.
Skuldir og þensla
Ólafur vill að ríkissjóður skili
strax umtalsverðum tekjuaf-
gangi. Til að ná þeim markmið-
um vill hann annars vegar skatt-
Ieggja fjármagnstekjur (vexti) og
launatekjur, hreinsa burt fríðindi
og holur í skattalögum og koma á
hátekjuskatti, hins vegar minnka
það eru allir Alþýðubandalags-
menn hjartanlega sammála. Það
er hins vegar blettur á sögu
flokksins að það var ekki gert
þegar flokkurinn hafði fjármála-
ráðuneytið, þó svo þá hafi margt
gott gerst. Við samningu nýrra
skattalaga þarf að gæta þess að fá
ekki eingöngu lögg. endurskoð-
endur til aðstoðar. Þeir hafa at-
vinnu sína af framtölum sem
spara kúnnunum fé. Það er ó-
sanngjarnt að ætla þeim að semja
lög sem girða fyrir bókhaldslegan
galdur í skattamálum.
Jafnvœgi
í peningamálum
Auk þess að minnka þjónustu-
gjöld og vaxtamun banka til að
þvinga bankakerfið til samruna
og hagkvæmni, þá vill Ólafur láta
vextina gegna virku hagstjórnar-
hlutverki. Hugmynd hans er að
setja reglur um „lánahólf" lána-
stofnana. Lánastofnunum væri
þá gert að skipta lánsfé sínu í
ákveðnum hlutföllum niður á
lánaflokka. Kveðið væri á um
vaxtamun milli lánahólfa eftir
áætluðu mikilvægi þeirra fyrir
samfélagið. Meðalvaxtastigi vill
Ólafur halda í samræmi við helstu
viðskiptaþjóðir. íslendingar hafa
verið óumdeilanlegir heims-
meistarar í vaxtaokri í mörg ár,
þeir eru fáir sem vilja halda þeim
titli áfram í Iandinu.
En síðan kemur Ólafur inn á
hála braut. Hann vill að „verð-
trygging lána haldist í hendur við
þróun og verðtryggingu launa“.
Hann kveður ekki nánar á um
hvernig þetta skuli gert, en forð-
ast ber að gera vextina að þætti í
kjarasamningum launafólks.
Vextirnir eru gróði og í kjara-
samningum er ekki samtímis
hægt að heimta hærri laun og
hærri vexti, þá verður ekkert eftir
hjá fyrirtækjunum og þau gjald-
þrota! Ef laun hækka þá eiga
vextir auðvitað að lækka.
Ólafur vill að sjálfsögðu gera
bindiskyldu bankanna að virku
stjórntæki og koma á skyldu-
skráningu skuldabréfa. Hið
síðara er alger forsenda þess að
fylgst verði af viti með þróun lán-
amarkaðarins og vaxtatekjum í
þjóðfélaginu.
ins í gang samtímis. Byggðakvót-
inn gæti haft gríðarleg áhrif á
valdakerfið í landinu og baráttu-
menn landsbyggðarinnar munu
örugglega fylkja sér að baki
hennar þegar þeim verður það
ljóst.
Ólafur leggur einnig til að frelsi
verði sem mest í sölu fiskafurða
erlendis en aðhald strangt með
útflutningi ferskfisks. Þessu að-
haldi hyggst Ólafur ná með því
„að setja skýr ákvæði um að allur
fiskur verði seldur, verðlagður og
viktaður áður en hann er seldur
ferskur úr landi.“ Þessi hugmynd
finnst mér mjög athyglisverð.
Hún myndi veita íslenskum fisk-
kaupendum aðgang að þessum
fiskmarkaði og setja þá þannig
við sama borð og útlenda fersk-
fiskkaupendur. Þetta kerfi væri
mun betra en núverandi skerð-
ingarkerfi vegna útflutnings. Ef
til kæmi sýnist mér að skipta yrði
á núverandi kvótaskerðingu
vegna sölu fersks fisks erlendis og
útflutningstolls á ferskfiskút-
flutning. Það væri mótspil við
verndartollum E.B.E. á unnar
fiskafurðir og myndi hækka verð
á þeim í Evrópu. Að sjálfsögðu
ættum við að reyna að fá Norð-
menn og fleiri með í spilið. Það er
aumingjans háttur eins og nú er
að fæða Evrópu með ódýru hrá-
efni meðan þeir tolla unnar fisk-
afurðir okkar.
í fjármagns- og byggðamálum
leggur Ólafur að sjálfsögðu fram
samofnar tillögur, enda á byggð-
aröskunin sér fyrst og fremst ræt-
ur í efnahagsstefnunni. Hann
leggur til að ríkisbankarnir,
sparisjóðir og aðrar innlánsstofn-
anir í héraði sameinist í „lands-
hlutabanka" með þeim einstak-
lingum og fyrirtækjum sem þess
óska. Fjárfestingarsjóðum og
sérhæfðri þjónustu þeirra skal
einnig dreift á þessa banka. Þá
vill hann opna múr bókhalds-
leyndarinnar og gera arðsemis-
útreikninga vegna lána úr opin-
berum sjóðum að opinberum
plöggum.
Þessar hugmyndir falla vel
saman en tryggja yrði að sam-
eiginlegir sjóðir svo sem orlofsfé,
lífeyrisiðgjöld og tryggingafé
dreifðist á héraðsbankana. Ég
gæti vel ímyndað mér húsnæðis-
lánakerfið í bankahólfi héraðs-
banka.
Mér finnst dálítið skrítið að
Ólafur tekur ekki þriðja
stjórnsýslustigið til meðferðar.
Málið er í brennidepli og erfitt að
sjá hvernig færa á allt þetta vald
út um byggðirnar án þess að
koma á héraðsstjórnum til sam-
ræmingar og þróunar fram-
kvæmdavalds í héraði.
Ólafur fylkir sér á bak við
kröfuna um að Jöfnunarsjóður
sveitarfélaga verði látinn standa
undir nafni. - Svo reykvískir
vinstri menn viti það, þá þýðir
þetta að fjármagni sjóðsins verði
framvegis beint þangað sem þörf-
in er mest. Það þýðir við ríkjandi
aðstæður að landsbyggðin fengi
mun meira en Stór-Reykjavíkur-
svæðið. En snerist fjármagnss-
treymi samfélagsins við, eins og
mörg okkar teljum eðlilegt mið-
að við aðstæður, þá lægi straumur
sjóðsins að sjálfsögðu í hina átt-
ina.
Launin
Launakröfurnar eru margí-
trekað samþykktar af nánast
öllum stofnunum flokksins. Því
miður hefur verkalýðsforysta
flokksins ekki trúnað stéttarinnar
um þessar mundir, enda hefur
hún lengi boðað annað en hún
hefur síðan gert.
Efling útflutn-
ingsgreina
Útflutningur er forsenda ís-
lenska hagkerfisins. Hann kæm-
ist nánast af án innlenda markað-
arins en alls ekki öfugt. Til að
gera sér grein fyrir skerfi útflutn-
ings í verðmætasköpun þjóðar-
innar ættu menn að skoða um-
hverfi sitt og neysluhætti og sjá
hve stór hluti er innfluttur. En til
að gera sér grein fyrir umbun
hans skulu menn líta á stöðu
landsbyggðarinnar og skulda-
stöðu fiskiðnaðarins. Útflutn-
ingsgreinarnar fá lítið fyrir mikið.
Tillögur Ólafs í þessum mála-
flokki eru mjög í anda flokksum-
ræðunnar að undanförnu eins og
reyndar greinargerðin öll. Ólafur
tekur skýra afstöðu gegn vald-
níðslu og gengisarðráni á lands-
byggðinni. Þó þykir mér hann
tala feimnislega um gengisfelling-
ar. Það er óþarfi. Gengisfellinger
oftast ekkert annað en viður-
kenning á því að verðbólgubar-
áttan hefur mistekist, þau mistök
hefðu valdhafar átt að viður-
kenna miklu oftar. Það er þjófn-
aður frá grunnframleiðslunni að
milda verðbólguna með föstu
innflutningsverði. Það á að
stöðva verðbólguna og þá þarf
enga gengisfellingu. Ef flokkur-
inn gengi ákveðið til verks með
stefnu sína, þá þyrfti ekki að ótt-
ast verðbólgu nema verðhrun
yrði á útflutningi okkar.
í kosningum og kjarabaráttu
síðustu ára hefur vinstri hreyfing-
in farið halloka vegna þess að hún
hafði ekki heilsteyptan valkost
við okurhyggjuna. Stefna fram-
bjóðenda og fulltrúa var að
mestu persónuleg skoðun, mis-
ræn.i var milli málaflokka og eitt
var boðað f einu kjördæmi en
annað í öðru. Mér sýnast flokks-
menn nú leggja að sér við að sam-
ræma skoðanir sínar og skapa
heildarstefnu. Plagg Ólafs hefði
komið sér vel á síðasta mið-
stjórnarfundi, innihald þess er í
samræmi við anda umræðunnar
að undanförnu.
Siguröur er járnsmiður í Hafnar
flrðl.
Fimmtudagur 30. júní 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5