Þjóðviljinn - 15.10.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
í nýjustu útgáfu Lögreglu-
samþykktar Reykjavíkur frá 22.
desember 1987 segir svo í 4. gr.:
„Lögreglustjóri getur bannað
notkun hátalara, hljómflutnings-
tækja, hljóðfæra eða annars þess
háttar á eða við almannafæri, ef
ástæða er til að ætla að hún valdi
ónæði eða truflun“. En í 2. gr.
segir: „Með almannafæri er í
samþykktinni átt við götur og
svæði, ætluð til almenningsnota.
Ákvæðin um almannafæri gilda
einnig eftir því sem við á um aðra
staði, sem opnir eru almenningi,
verslanir, veitingastaði, bifreiða-
stöðvar, biðskýli, söfn o.fl.“
Af þessu dregur heilbrigð
skynsemi þá ályktun að strætis-
vagnar, reknir af hinu opinbera
og ætlaðir almenningi, hljóti að
teljast „almannafæri“; heyra
m.ö.o. undir það sem nefnt er
„o.fl.“ í 2. gr. enda er getið um
„bifreiðastöðvar" og „biðskýli“
rétt á undan.
Lögreglusaga
Fimmtudaginn 15. september
klukkan að verða fjögur gekk ég
inn á Lögreglustöðina í Reykja-
vík. Ég ætlaði með skírskotun til
ofangreindra ákvæða að leggja
fram kæru á Strætisvagna
Reykjavíkur fyrir meint brot á
þessari fjórðu grein. Þegar ég
kom í bygginguna varð mér ljóst
að ég hafði gleymt Lögreglusam-
þykktinni heima. En til þess að
fara ekki erindisleysu hafði ég
samband við afgreiðsiuna er vís-
aði mér til Þrastar Eyvinds. Hann
væri í svona málum og myndi geta
flett upp í samþykktinni fyrir
mig.
Og ég gekk á fund Þrastar
Eyvinds á annarri hæðinni.
- Huh. Það getur nú ekki verið
að það valdi nokkru ónæði. Það
er ekki svo mörg desíbel.
- En slíkt getur valdið umtals-
verðum óþægindum þó það valdi
ekki líkamlegum skaða, svaraði
ég og virti aldeilis stromphissa
fyrir mér þennan Þröst Eyvinds
sérfræðing í desíbelum hjá lög-
reglunni í Reykjavík.
- Þetta er ekki lögreglumál.
- Hvers vegna ekki? Það er ein-
mitt ákvæði í Lögreglusamþykkt-
inni sem á við um þetta. Ég bara
gleymdi henni en var sagt að þú
værir með hana.
- Ég er ekkert með hana, sagði
Þröstur Eyvinds á Lögreglustöð-
inni í Reykjavík líkt og hann
segði alveg satt.
- Hvað starfar þú? spurði hann
svo eins og skrattinn úr sauðar-
leggnum.
- Hvað kemur það málinu við?
Ég get ekki séð hvað það kemur
málinu við að svo stöddu.
Þetta sagði ég eins rólega og
kurteislega og ég gat.
- Þá höfum við ekkert saman
að tala. Og viltu ganga út!
Og Þröstur Eyvinds bandaði
sinni hendi.
- Ég sætti mig ekki við þessa
málsmeðferð.
- Þá skaltu góði kæra mig fyrir
yfirlögregluþjóninum þarna
frammi á ganginum.
- Þakka þér fyrir.
Og ég gekki fyrir yfirlögreglu-
þjóninn frammi á ganginum.
Dyrnar voru í hálfa gátt og sá
ég eícki betur en maðurinn væri í
símanum. En rétt í sömu svifum
lagði hann á tólið.
- Góðan daginn! Mætti ég
ónáða?
- Vertu snöggur! skipaði Frið-
rik Gunnarsson aðstoðaryfirlög-
regluþjónn svo ég hrökk í kút.
Ég læddist þó inn í skrifstof-
una. Ég minntist ekki á neina
kæru, en sagði að hann Þröstur
Eyvinds hefði eiginlega vísað er-
indi mínu áfram, en ég vildi kæra
Strætisvagna Reykjavíkur fyrir
Lögguhasar
Sigurður Þ. Guðjónsson skrifar
truflun af völdum útvarpstækja.
Aðstoðaryfirlögregluþj ónninn
leit aldrei á mig en fletti einhverj-
um blöðum og pappírum. Það var
eins og hann gengi í svefni eða
væri í öðrum heimi. Hann var svo
háleitur. En ég reyndi að hugga
sjálfan mig með þvt að það væri
ekkert persónulegt. Hann er bara
svona, hugsaði ég.
- Þetta er ekki lögreglumál.
- En það er ákvæði í Lögreglu-
samþykktinni þar sem...
En þá var aðstoðaryfirlög-
regluþjóninn komin að dyrunum
og lýsti þessu blákalt yfir:
- Þetta er ekki lögreglumál og
svo hef ég ekki meira um það að
ræða. Og nú sté aðstoðaryfirlög-
regluþjónninn út í ganginn.
Ég fer fast á eftir og horfi upp
hefði e.t.v. gegnt öðru máli. En
jafnvel þó slík spuming þætti
mikilvæg ætti embættismaður að
hafa þá starfsreynslu og dóm-
greind til að bera, er hann merkti
hik, varúð eða kvíða í viðmæl-
anda, að leiða honum fyrir sjónir
á rólegan og skiljanlegan hátt
hvers vegna nauðsynlegt væri að
spyrja þannig.
Ég vek sérstaka athygli á því að
þegar borgari leitar til lögregl-
unnar sem skrifstofu- eða
þjónustustofnunar, eru tengsl
þessara aðila allt önnur en þegar
hann stendur andspænis lögregl-
uþjóni sem í lögregluaðgerðum
heldur uppi aga og reglu. Þess
vegna er ekki hægt að túlka dæm-
ið hér að framan sem „óhlýðni,
andstöðu eða ókurteisi við lög-
kært sig fyrir yfirmanni þegar sá
hefur engan tíma til að sinna kær-
unni eða yfirleitt einu né neinu?
Þarna hefði eðlileg framkoma
auðvitað verið sú að gefa eins
mikinn tfma og erindið krafðist.
Slíkt vinnulag er svo sjálfsagt að
það er meiri háttar raun að
neyðast til að taka það fram. Op-
inber embættismaður sem
hleypur út úr skrifstofu sinni í
miðjum klíðum sýnir viðmæl-
anda aftaka dónaskap og gerir
hann hreinlega að fífli.
í þessu sambandi skiptir tilefni
kærunnar engu máli. (Það er hins
vegar íhugunarefni út af fyrir sig
að SVR og Reykjavíkurborg
skuli líða síbylju í strætisvögnum,
sem líkur benda ekki aðeins til að
stangist á við Lögreglusamþykkt
til hans. Og kem því út úr mér á
hlaupunum að Þröstur Eyvinds
hafi rekið mig burt fyrir það eitt
að neita að segja til starfs og
hvort það sé nú allt í lagi; mismæli
mig og segi „nafn“ en ekki
„starf“; vefst mjög tunga um
tönn, stama og hósta, leiðrétti og
tek andköf. Á meðan göngum við
stigann niður á jarðhæðina.
Aðstoðaryfirlögregluþjónninn
stikar þegjandi inn í álmuna þar
sem óbreyttir lögreglumennirnir
hafast við. En ég stansa við
þröskuldinn. Og segi:
- Ég mótmæli þessari af-
greiðslu á erindi mínu.
Og Friðrik Gunnarsson að-
stoðaryfirlögregluþjónn gaf and-
svar:
- Það máttu alveg.
Hverfur hann svo umkringdur
svartstökkum sínum en ég geng
út.
Borgararnir
auðmýktir
„Það kemur ekki til nokkurra mála að opin-
berar stofnanir, ogþá ekki heldur lögreglan,
geti leyft sér að spyrjafólk er til þeirra leitar
persónulegra spurninga, sem standa íengu
samhengi við það semframfer að öðru leyti.
Því um síður nœr það nokkurri átt að þœr vísi
mönnum á dyrþó þeirneiti kurteislega og
blátt áfram að svara slíkum spurningum“
Þessi saga talar í rauninni sínu
máli. Eigi að síður vil ég leggja
dálítið út af henni.
Það kemur ekki til nokkurra
mála að opinberar stofnanir, og
þá ekki heldur lögreglan, geti
leyft sér að spyrja fólk er til þeirra
leitar persónulegra spurninga,
sem standa í engu samhengi við
það sem fram fer að öðru leyti.
Því um síður nær það nokkurri
átt að þær vísi mönnum á dyr þó
þeir neiti kurteislega og blátt
áfram að svara slíkum spurning-
um. Þetta er alveg á hreinu. Það
verða opinberar stofnanir á ís-
landi að skilja. Hefði ég t.d. verið
prófessor í miðaldasögu eða
kjarnorkueðlisfræðingur og svar-
að eftir því, hvaða máli hefði það
varpað á eitt eða neitt? En spurn-
ingin er lítilsvirðandi af því að
hún gefur í skyn að ekki sé sama
hvar í stétt og stöðu borgararnir
standa þegar þeir leita réttar síns.
Það er t.d. næsta ólíklegt að mað-
ursem héti t.d. Baldvin Hannibal
Jónsson og hefði mikil völd eða
Ólafur B. Guðjónsson og ætti
mikla peninga hefði verið spurð-
ur svona og örugglega ekki varp-
að á dyr þó hann kurteislega
neitaði að svara. Ef kæran hefði
aftur á móti verið afgreidd og
tekið niður nafn og þess háttar
reglu“ á sama hátt og t.d. mót-
þróa við handtöku. Af öllu þessu
gengur fram af mér að háttsettur
embættismaður lögreglunnar
misskilji jafn hrapallega hlutverk
sitt og allar kringumstæður. Og
þetta látum við nægja um þátt
Þrastar Eyvinds.
Fólk haft
að fíflum
En ekki er hlutur Friðriks
Gunnarssonar hótinu skárri. Lít-
um á! Maður drepur á dyr hjá
aðstoðaryfirlögregluþjóni og bið-
ur um áheyrn. Lögreglumaður-
inn veit ekki hvað honum er á
höndum. Kannski er erindið sér-
staklega flókið og vandasamt. En
lögreglan sýnir aðkomandi ekki
meiri virðingu en svo að taka á
móti honum með þessum orðum:
„Vertu snöggur“! Auðvitað kærir
enginn lögregluþjón fyrir yfir-
manni undir slíkum hraðatak-
mörkunum. En hver veit nema
Þröstur karlinn Eyvinds hafi gert
Friðriki viðvart um að nú væru
vandræði í vændum og hann þess
vegna sett sig í stellingar. Og þá
verða vinnubrögð lögreglunnar
enn þá vítaverðari. Til hvers er
t.d. lögreglumaður að kunngera
borgara þann möguleika að geta
borgarinnar, heldur veldur einn-
ig sálrænu og jafnvel líkamlegu
tjóni samkvæmt læknisfræði-
legum rannsóknum. Sjá um það
t.d.: Rudiger Lietke: Die Vert-
reibung der Stille. Wie uns das
Leben unter der akustischen
Glocke um unsere Sinne bringt.
Deutscher Taschenbuch Verlag
1988. Ritfregn um þessa bók kom
í Morgunblaðinu 28. ágúst.) Hins
vegar væri það auðvitað ámælis-
verð vanræksla, ef lögreglan vísar
frá erindi sem henni ber að sinna,
eins og ég færði að rök í upphafi
greinarinnar. En það skiptir hér
þó ekki meginmáli. Aðalatriðið
er sú niðurlæging sem lögreglan
sýnir borgara sem reynir að ná
fram rétti sínum í þjóðfélaginu
fyrir milligöngu hennar. Og hér
eiga ekki í hlut neinir viðvaning-
ar. Það eru háttsettir lögreglu-
menn sem að verki standa. Og
hroki þeirra og ósvífni fer langt út
yfir þau takmörk sem hægt er að
þola og kerfið getur vogað sér að
bjóða fólki.
Valkostir hinna
niðurlægðu
Sá sem verður fyrir auðmýk-
ingu af þessu tagi á um þrjár leiðir
að velja. í fyrsta lagi að láta gott
heita og vera þá ekki maður fyrir
sér. í öðru lagi getur hann reynt
að kæra. En í ljósi sögu minnar og
hvemig þeim hefur vegnað sem
kært hafa lögregluna er það ekki
fýsilegur kostur. Þriðji mögu-
leikinn er að bera hönd yfir höfuð
sér í fjölmiðlum. Það er eina úr-
ræðið sem mér og öðrum stendur
til boða til að láta ekki traðka á
sér. Lögreglan getur haldið uppi
vörnum á sama vettvangi. En það
skal hún vita að þá stoðar ekki að
flytja lesendum þann boðskap að
undirritaður hafi haft í frammi
„móðganir, ókurteisi eða mót-
þróa við lögregluna“. Slíkum á-
sökunum er fyrirfram vísað á bug
af því að þær eru ekki réttar.
Sömuleiðis er það til einskis að
herma það uppá mig að ég hafi
„þrasað“ og „þruglað", þó ég geri
ráð fyrir að ruglukollar eigi það
til að þreyta lögregluna eins og
aðrar stofnanir og einstaklinga.
Eins og lesendur sjá er ég allra
manna lengst frá því að fara með
rugl. Mættu margir kerfistossar
dauðöfunda mig af minni skýru
og skörpu hugsun og minni
kvikku og kláru framsetningu.
Hins vegar má vera að hér hafi
verið um einhvern misskilning að
ræða eða hreint og beint slys, sem
ávallt geta hent í mannlegum
samskiptum þó allir vilji vanda
sig. En atvikið er samt þess eðlis
að ekki er hægt að þegja yfir því.
Og gætu reyndar ýmsar aðrar
stofnanir en lögreglan dregið af
því lærdóma. Þess vegna hika ég
ekki við að skýra frá reynslu
minni opinberlega, þó kannski
fari fyrir mér líkt og hinum fróma
bónda, er kærði þjófinn sem stal
af honum bestu mjólkurkúnni.
Bóndinn var umsvifalaust hengd-
ur en þjófurinn settist að í búi
hans og sölsaði undir sig lönd
hans og óðul.
Er ekki eitthvað
að lögreglunni?
Það segir sig sjálft að samfé-
lagið er illa á vegi statt ef alvar-
legur trúnaðarbrestur verður
milli borgaranna og jafn mikil-
vægrar stofnunar og lögreglunn-
ar. Hún hefur sætt harðri
gagnrýni undanfarið eins og allir
vita. Hefur það gengið svo langt
að stofnunin hefur kvartað yfir
því að fjölmiðlar máli hana að
ósekju eins og skrattinn á vegg-
inn. Ég hef lesið þessi skrif eins
og margir aðrir, þó ég hafi ekkert
lagt til málanna, enda hef ég lítið
haft af lögreglunni að segja. En
það skyldi þó aldrei vera að
gagnrýnendurnir hafi nokkuð til
síns máls. Er það hreinasta tilvilj-
un að borgarar, sem vilja lifa í
sátt og samlyndi við allt og alla,
séu auðmýktir og niðurlægðir er
þeir freista þess í grandaleysi að
leita réttar síns hjá lögreglunni?
Hvernig í ósköpunum er þá tekið
á þeim sem brjóta einhvem rétt
og komast þess vegna í kast við
þessa stofnun? Er ekki eitthvað
að? Og hvað gæti þá verið að? Og
er það ekki almannaheill og lög-
reglunni sjálfri fyrir bestu að mál
hennar verði rædd af einurð og
hreinskilni fyrir opnum tjöldum,
svo allir geti hjálpast að við að
greina meinið og ráða bót á því?
P.S.
Ritstjórnarfulltrúi Morgun-
blaðsins treysti sér ekki til að
birta þessa grein og lagði hana
undir dóm ritstjóra. Þegar komið
var nokkuð á aðra viku án þess að
þeir gerðu upp sinn hug tók
greinarhöfundur sína grein, enda
lét ritstjórnarfulltrúinn þess getið
að það legðist þannig í sig að þeir
vildu ekki birta hana. Af þessum
sökum hefur það dregist að þessi
sómagrein kæmi fyrir lesendur.
S.Þ.G.
Laugardagur 15. október 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7