Þjóðviljinn - 22.10.1988, Blaðsíða 6

Málgagn sósíalisma, þjódfrelsis og verkalýðshreyfingar
Alþýðubanda-
lagið og
utanríkismál
Mikill titringur fór um raðir Framsóknarmanna og krata
þegar uppskátt varð að Hjörleifur Guttorrnsson, fulltrúi Al-
þýðubandalagsins í utanríkismálanefnd Alþingis, hefði
óbundnar hendur um formannskjör í nefndinni. Það var sem
sagt ekki talið sjálfgefið að hann greiddi Jóhanni Einvarðs-
syni atkvæði. Þótt utanríkismálanefnd Sameinaðs þings hafi
nú fengið sinn formann og ekki sé í bili neinna frekari tíðinda
að vænta af kjöri embættismanna innan hennar, er vel við
hæfi að leiða hugann að stöðu vinstrimanna innan nefndar-
innar og á öðrum þeim vettvangi þar sem ráðið er ráðum um
utanríkisstefnu íslendinga.
Strax við upphaf íslenska lýðveldisins höfðu ráðandi öfl í
samfélaginu markað þá stefnu að vinstrimenn skyldu hafa
sem allra minnst áhrif á utanríkismál. Meginorsök til þessa
má rekja til þess að lýðveldisstofnunin fór fram í skugga
bandarísks hernáms og þegar síðustu heimsstyrjöld lauk
tóku íslensk stjórnvöld mjög einstrengingslega afstöðu til
þeirrar miklu valdabaráttu og togstreitu sem upphófst milli
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Meginverkefnin í íslenskri
utanríkismálapólitík urðu þau að koma íslandi í hernaðar-
bandalagið Nató og að gera samninga um bandarískar her-
stöðvar. Enn í dag er stór hluti af starfsemi utanríkisráðu-
neytisins bundinn við daglegt amstur í herstöðinni á
Keflavíkurflugvelli eins og best sést á því að lögreglustjórinn
þar heyrir ekki undir dómsmálaráðherra, eins og starfs-
bræður hans, heldur utanríkisráöherra.
íslenskir ráðamenn hafa alla tíð pukrast með herstöðva-
málið, kannski vegna þess að þeir hafa skynjað að íslenskur
almenningur væri lítt hrifinn. Þeir hafa leynt og Ijóst reynt að
útiloka vinstrimenn frá ákvarðanatöku á þessum vettvangi.
Árið 1948 upplýsti Stefán Jóhann Stefánsson þáverandi
forsætisráðherra bandarískan sendiráðsmann um að leyni-
leg klíka fjallaði um utanríkismál og að reynt væri að hafa
fundi í utnaríkismálanefnd sem fæsta vegna þess að í henni
átti þá sæti Einar Olgeirsson þingmaðursósíalistaflokksins.
Sá möguleiki, að vinstri maður gerist utanríkisráðherra,
hefur aldrei fengist ræddur í alvöru. Og sé minnsta hætta á
að til formennsku í utanríkismálanefnd veljist maður, sem
sér vítt um heim og einblínir ekki vestur til Pentagon, þá
sameinast Nató-vinir og herstöðvasinnar þvert á öll flokks-
bönd. Sterk öfl í Alþýðuflokki og Framsóknarflokki ganga þá
til liðs við Sjálfstæðismenn og hrópa á varið land og stökkva
léttilega yfir gjána milli stjórnar og stjórnarandstöðu.
Eftirmyndun núverandi ríkisstjórnar hlýddi meirihluti þing-
flokks Framsóknar ankannalegu kalli og kom í veg fyrir að
formaður utanríkismálanefndar yrði Páll Pétursson, sem
stundum hefur þótt lítt hallur undir sjónarmið bandarískrar
hernaðarhyggju. Alþýðubandalagið taldi sig þá óbundið af
samkomulagi um formannskjör.
Jóhann Einvarðsson er orðinn formaður í utanríkismála-
nefnd. En Hjörleifur Guttormsson hefur minnt okkur ræki-
lega á hvaða öfl það eru sem í rauninni ráða íslenskri utan-
ríkisstefnu. Það var síður en svo óþörf áminning.
Nýr formaöur BSRB
Ögmundur Jónasson var í gær kjörinn formaður Banda-
lags starfsmanna ríkis og bæja. Hann er þjóðkunnur sem
fréttamaður en hefur einnig vakið athygli fyrir snerpu og
hugmyndaauðgi í félagsmálum. Það hlýtur að styrkja Ög-
mund í vandasamri stöðu að hann hlaut einstaklega góða
og afdráttarlausa kosningu þrátt fyrir mótframboð tveggja
mjög hæfra manna. Það verður einnig styrkur fyrir þau
samtök sem hann veitir nú forstöðu.
Þjóðviljinn árnar ögmundi og opinberum starfsmönnum
heilla. ÓP
'KLIPPT OG SKORIÐ
Hnífur í
vorri hvalkú
Hvalamálin eru í hnút eins og
allir vita. íslendingar (flestir)
vilja halda áfram að veiða hval,
vegna þess að við eigum að ráða
okkar nýtingu auðlinda og vegna
þess að við teljum okkur vita að
hvalastofnar séu ekki í hættu. En
við getum ekki haldið áfram hval-
veiðum vegna þess að þær eru
farnar að skaða okkar viðskipta-
hagsmuni, okkar fisksölur.
Þar stendur hnífurinn í vorri
kú.
Ábyrgir menn og óábyrgir
segja oft sem svo að það sé hægt.
að draga hnífinn úr kúnni með
því ráði, að „koma réttum upp-
lýsingum á framfæri“. Ef við
leggjum í það peninga, tíma og
ferðalög, þá muni umheimur sjá
að afskipti okkar af lífkeðju hafs-
ins séu frekar meinlaus og gefa
okkur grænt ljós á hvalaveiðar.
Markaðsgildi
tilfinningamála
En þetta er því miður sjálfs-
blekking.
Tökum síðasta dæmið - af
Tingelmannverslanakeðjunni
þýsku sem ekki vill kaupa lagmeti
af okkur, illum hvalskurðar-
mönnum. Það þýðir ekki nokk-
um skapaðan hlut að fara með
hvalatalningatölur til þess fyrir-
tækis af þeirri einföldu ástæðu að
það hefur enginn hag af því að
skoða þær.
Hvers vegna?
Tingelmann er umsvifamikill
aðili í matvæladreifingu. Eins og
menn vita hefur hvert matvæla-
hneykslið rekið annað í Evrópu á
undanförnum árum - og fer þar
saman ýmislegt efnafræðilegt
svindl með unnar matvörur og
svo sú spilling á vatni, mold og
lofti sem efnaiðnaðurinn veldur á
gróðri jarðar. Að lokum fer svo
að allir eru með einhvern anga af
sínum lífsótta bundinn við meng-
un og umhverfisvernd. Þá gerist
það að þeir hjá Tingelmann taka
upp þá stefnu að hlaða undir
veldi sitt með því að koma því inn
hjá almenningi, að það fyrirtæki
sé öðruvísi, hjá því sé allt í lagi.
Og því berjast þeir gegn gos- og
bjórdósamengun, selja ekki
froskalappir, gefa fé í aðgerðir
gegn mengun - og þeir láta um
leið á því bera að þeir séu á móti
hvalveiðum íslendinga. Og því
meira sem íslendingar reyna til
að fá þá ofan af því, þeim mun
staðfastari munu þeir auðvitað
verða í sínu viðskiptabanni -
sendandi út þann boðskap til al-
mennings, að aldrei að eilífu
verði hnikað ást Tingelmanns á
náttúrunni. Röksemdir, góðar
eða vondar koma þessu máli ekk-
ert við. Hvalveiðar íslendinga
eru tilfinningamál sem hefur
markaðsgildi: andóf gegn hval-
veiðum er veigamikill partur í að
selja ímynd fyrirtækis og þar með
vörur þess. Og því fær ekkert
upplýsingastríð hnikað
Tveim árum eftir
Reykjavíkurfund
Tvö ár eru liðin frá Reykjavík-
urfundi þeirra Reagans og Gor-
batsjovs. Við íslendingar vorum
þá mjög kampakátir eins og von-
legt var: nú gerðist margt í senn,
landið komst á hið pólitíska land-
akort í mjög jákvæðu samhengi -
og kannski mundi á eftir fylgja'
mikill straumur ferðamanna og
ráðstefnugesta sem vilja myndu
herma eftir höfðingjum
heimsins.
Það varð miklu minna en menn
bjuggust við úr ferðamanna-
straumnum - svo sem brostnir
hóteldraumar hér á suðvestur-
horninu sýna. Og þegar ýmsir
menn, ekki síst Steingrímur
Hwermannsson á pósti utanríkis-
ráðherra, hreyfðu hugmyndum
um að reyna að tryggja íslandi til
frambúðar sess sem vettvangur
viðræðna um ýmisleg deilumál,
þá voru menn ekki alltof
sannfærðir um að hægt væri að
negla slíka drauma niður í veru-
leikanum.
Formið og
innihaldið
En hvað sem því líður: við get-
um hresst okkur nokkuð við það,
að víða er til Reykjavíkurfundar-
ins vitnað sem tímamótaatburðar
í samskiptum austurs og vesturs
og þá um leið einhvers sem vert
væri að endurtaka. Það eru ekki
síst Sovétmenn sem nefna
Reykjavík í slíku samhengi eins
og til dæmis sá greinarhöfundur
APN, Míkhaíl Iljín, sem hefur
grein sín um batnandi sambúð
með þessum orðum hér:
„ísland. Reykjavík. Haustið
1986 fóru þessi orð að hljóma í
öðrum skilningi en eingöngu
landfræðilegum. Þau öðluðust
mikilvægt pólitískt innihald.
Reykjavík þýðir í dag möguleika
á að marka tímamót með aðstoð
hins nýja pólitíska hugsunarhátt-
ar við lausn hinna brýnustu vand-
amála. Reykjavík felur í sér
möguleika á að hugsa í nýjum
stíl. Reykjavík er dæmi um tíma-
mótaviðburð í alþjóðamálum.“
í greinini er og vitnað í Gorbat-
sjov forseta sem lagði það til í
ræðu sem hann flutti í pólska
þinginu að haldinn yrði „annar
Reykjavíkurfundur", þar sem
Evrópuríki réðu ráðum sínum
um afvopnun, viðskipti, um-
hverfisvernd og fleira merkilegt
og nauðsynlegt. Það er að sönnu
ekki ljóst af samhenginu hvort átt
er við „Reykjavík" sem lykilorð í
pólitískri táknfræði eða borgina
sjálfa. En sama er: þessar áhersl-
ur eru merkilegar og rétt að taka
vel eftir þeim. Kannski mætti
með lægni tengja saman innihald
og form, þ.e.a.s „reykvískan"
anda og borgina sjálfa? Mörg er
skemmtun skrattans, margt gjör-
ir guð sér til gamans...
ÁB
fi' Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MöröurÁrnason, ÓttarProppé.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Guömundur Rúnar Heiðarsson,
Heimir Már Pétursson, Hjörleifur Sveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, Lilia Gunnarsdóttir, Olafur
Gíslason, Páll Hannesson. SiguröurÁ. Friðþjófsson, Sævar
Guöbjörnsson, Þorfinnur ómarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Jim Smart.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, KristbergurÓ. Pétursson
Framkvæmdast jóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif stof ustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
AuglýsingastjórLOIgaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Hú8móðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðslu-ogafgreiðsiustjóri:Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Augiýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð i lausasölu: 70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskríftarverð á mánuði: 800 kr.
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 22. október 1988