Þjóðviljinn - 03.12.1988, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 03.12.1988, Blaðsíða 9
Samvinna við bændur, ekki stríð Jón Gunnar Ottósson, líffræðingur: Verðum að vinna því viðhorfi fylgi að gróðurlendin séu nýtanleg auðlind og að búskap verði hagað í samræmi við landgæði í rauninni er þaö ekki fjöldi sauðfjárins sem skiptir máli; það sem skiptir máli er að skipuleggja beitina. Málið er alltaf sett upp þannig að það verði að skjóta þessar rollur og í framhaldinu er svo and- skotast gegn bændum og mátti heyra óm af þessu sjón- armiði á Alþingi fyrir skemmstu í máli viðskiptaráð- herra eins og kunnugt er. En öllu skiptir að skipuleggja sauðfjárbúskapinn þannig að hann verði í samræmi við gæði landsins, og um það þarf samvinnu en ekki stríð við bændur, sagði Jón Gunn- ar Ottósson, líffræðingur, í samtali við blaðið nú í vikunni, en á haustfundi miðstjórnar Alþýðubandalagsins um síð- ustu helgi var gerð ítarleg samþykkt um nýtt landnám og endurheimt landgæða. Þessi samþykkt er birt hér á opn- unni, en Jón Gunnar á veg og vanda af henni. Alvarlegasta umhverfis- vandamálið hér á landi er vafalítið rýrnun landgæða vegna gróður- og jarðvegs- eyðingar segir í plagginu, og að mati Jóns Gunnars er það einkum þrennt sem skiptir máli þegar tekist er á við þennan vanda; skipulag beitar, fræðsla og upp- græðslustarf. „Maður gerir ósköp lítið í dag meðan ekki er komið skipulagi á beitarmálin, en þau eru aftur mjög háð ríkj- andi viðhorfum, ekki síst land- eigendanna, bændanna, og því er fræðsluþátturinn ekki síður mikilvægur," sagði hann. Skipulag á beitina Ákveðin svæði þola mjög illa beit eins og ástatt er um þau núna. Þau þarf að friða varanlega og finna þá aðra atvinnustarfsemi fyrir þá sem þar búa. Önnur svæði þarf að friða tímabundið, og í þriðja lagi eru svo þau svæði þar sem nægir að skipuleggja beitina. Sem betur fer er ástandið gott víða á landinu í þessum efn- um og þar þolir landið beit, en hún þarf þá líka að vera í sam- ræmi við beitarþolið. I samþykktinni segir að lausafjárgöngu þurfi að tak- marka sem víðast; sérðu fyrir þér að bændur hætti að reka á fjall? Málið snýst um að koma skipu- lagi á sauðfjárbeit um allt land og að eigendurnir beri fulla ábyrgð og vörsluskyldu á búfénaði sínum í samræmi við það skipulag sem á verður komið. Útfærslan getur náttúrlega verið mismunandi eftir landssvæðum, en það er hreint ekki meiningin að allar rollur þurfi að girða af. Og það má ekki gleymast í þessu sam- bandi að skipulagning af þessu tagi er ekki síst í þágu bænda. Hún miðar að því að gera bænd- um sem leggja fyrir sig sauðfjár- rækt kleift að lifa sómasamlega af vinnu sinni í stað þess að draga fram lífið á einhverjum kotbú- skap eins og núna, þar sem allir hanga á horriminni. í þessum efnum virðist alltaf vera nærtækt að rífast um hver beri sökina á því hvernig komið er: maðurinn, eldgosin eða tíð- arfarið, en í raun og veru skiptir það engu máli. Við ráðum ekki við náttúruöflin og það sem snýr að okkur er að viðurkenna á- standið og bregðast síðan við því, og þar eru beitarmálin efst á blaði. Það má heita að landbún- aðarráðuneytið sé búið að vera óslitið í höndunum á sjálfstæðis- og þó einkum framsóknar- mönnum allt frá upphafi, en allan þennan tíma hefur enginn verið tilbúinn til að koma skipulagi á beitina í samræmi við búskapar- hætti og landgæði. Því er stund- um haldið fram að erfitt sé við að eiga vegna hagsmuna bænda, en það er mikill misskilningur að halda að þessi stefna sem rekin hefur verið sé í þeirra þágu. U mhverfismálin Sérstakt ráðuneyti Á haustfundi miðstjórnar Al- þýðubandalagsins um síðustu helgi var ítrekuð sú stefna flokks- ins að stofna beri sérstakt ráðu- neyti umhverfismála, en Alþýðu- flokkur og Framsóknarflokkur vilja setja þennan málaflokk undir félagsmálaráðuneytið. Á fundinum voru niðurstöður starfshóps hér að lútandi lagðar fram með greinargerð og skipu- riti, en þar kemur fram að um- hverfismálin hafa í rauninni verið munaðarlaus í stjórnkerfinu; heyrt undir mörg ráðuneyti og stofnanir, og þegar til hagsmuna- árekstra hefur komið hefur um- hverfisverndin einatt lotið í lægra haldi. HS Fjöldi bænda stendur mjög höllum fæti um þessar mundir eins og við vitum, og orsakanna er ekki síst að leita þarna. Ég geri mér góðar vonir um að nýr land- búnaðarráðherra Alþýðubanda- lagsins breyti þessu. Tungllandslag Það sem snýr að fræðslumál- unum; verður ekki erfítt að kljást við það viðhorf margra að hér eigi að vera einhvers konar gróð- urvana tungllandslag og að tré „passi“ ekki? Það er t.d. ekki svo óralangt síðan Helgi Sæm. líkti trjágróðri hér á landi við skegg- hýjung í andliti ungrar konu ef ég man rétt... Ja, menn eru aldir upp við þetta gróðureyðingarástand og eiga erfitt með að gera sér grein fyrir því hvað það er í rauninni óeðlilegt. Ég get nefnt sem dæmi að það er fjögurra metra há gróð- urtorfa inni á miðjum Sprengi- sandi og af því má sjá að það er ekki svo langt síðan bæði var gróður og jarðvegur á þessu svæði sem núna er eins og hver önnur eyðimörk. Það mætti líka taka byggðasögulegt dæmi af Tungnaafrétt þar sem gróður- eyðing hefur verið mjög ör, en í eina tíð átti kirkjan á Torfastöð- um skógarítök þar sem núna er bara grjót. Og þannig má áfram telja: það eru ótal dæmi um að ekki er langt síðan ástandið var allt annað en núna. Þá er gróðurfarið ekki í neinu samræmi við loftslagið. Við get- um sagt að á þúsund árum ís- landsbyggðar höfum við tapað 80% þeirra landgæða sem fólust í gróðri og jarðvegi við landnám, Jón Gunnar Ottósson: Umhverf- ismálin hafa verið munaðarlaus í íslenska stjórnkerfinu. Mynd: ÞÓM. og eigum því ekki nema 20% eftir af þessari auðlind. Og fólk vetður að venja sig á að horfa á gróður- lendin sem nýtanlega auðlind. Það er að vísu vonlaust verk að ætla sér að ná sama stigi og var fyrir þúsund árum að þessu leyti þar sem svo mikill hluti jarðvegs- ins er hreinlega fokinn, en við getum engu að síður aukið við gróðurlendið og nýtt síðan til margvíslegra hluta; útivistar, beitar, skógarhöggs með tíð og tíma, o.s.frv. Fræðslan þarf svo að verða fastur þáttur í skólastarfinu, ekki síst í grunnskólunum, og þá er ég að tala um skipulega fræðslu um íslenska náttúru og gróðurfar. Markvissa fræðslu þar sem því er haldið til haga sem vel er gert í þessum efnum en ekki einblínt á rofabörðin ef svo mætti segja. Við verðum að sjá til þess að það viðhorf komist til skila að búset- an í landinu samrýmist landgæð- unum. HS Samþykkt miðstjórnar Alþýðubandalagsins Nýtt landnám — endurheimt landgæöa 80% landgæða við landnám hafa tapast. Við getum endurheimt stóran hluta þessara landgæða að nýju. Bent á raunhæfar og bráðnauðsynlegar aðgerðir til úrbóta Rýrnun landgæða vegna gróður- og jarðvegs- eyðingar er vafalítið alvarlegasta umhverfis- vandamálið hér á landi. Nú er talið að 80% þeirra landgæða sem fólust í gróðri og jarðvegi við landnám hafi tapast. Skóg- og kjarrlendi hef- ur minnkað úr 25 til 35 þúsund ferkílómetrum í. 1200 ferkílómetra frá því land byggðist. Á sama tíma hefur gróður- og jarðvegsþekjan minnkað úr liðlega 60 þúsund ferkílómetrum í 25 þúsund- um ferkílómetra. Jafnframt þessu beina tapi hef- ur gróðurfar og uppskerugeta þess lands, sem enn er gróið, rýrnað mjög mikið og nú er aðeins lítill hluti þess í samræmi við ríkjandi loftslag. Lítill vafi leikur á því að unnt er að endurheimta mik- inn hluta þessara landgæða að nýju. Gróður og jarðvegur er enn að eyðast á landinu, og í sumum landshlutum er eyðingin mjög hröð. Ekki er vitað hvað mikið eyðist ár- lega, enda er það breytilegt eftir árferði og land- svæðum. Á hinn bóginn er heldur ekki vitað hve mikið land grær upp árlega, sjálfkrafa eða af manna völdum. Ólíklegt er þó talið að jafnvægi hafi náðst eða að „vörn hafi verið snúið í sókn“. Vert er að hafa í huga í þessu sambandi að ekki fara saman þau svæði sem nú hafa mestu gróður- og jarðvegseyðinguna og hin sem eru í framför. Astand gróðurlanda, og möguleiki á að græða upp örfoka og gróðursnauð lönd, ræðst að veru- legu leyti af meðferð lands og skiptir beitarálag þar mestu. Það er hægt að stjórna beit og nýta landið skipulega í samræmi við ástand einstakra svæða. Ef það er gert, og í kjölfarið koma að- gerðir sem miða að því að stöðva eyðingu, flýta uppgræðslu og styrkja gróðurlendi, má heimta aftur mikinn hluta þeirra landgæða sem tapast hafa frá landnámi. Markmiö og leiöir til úrbóta Nokkur atriði sem áherslu ber að leggja á til að ná árangri í landvernd og landgræðslu. Aukin stjórn á beit búfjár er hagkvæmasta leiðin til að varðveita og bæta ástand gróður- lenda. Hér er ekki átt við fækkun búfjár á lands- vísu, heldur er verið að fjalla um skipulagningu og stjórn á beit í samræmi við landgæði og fyrir- hugaða landnýtingu. Þar þarf margt að koma til: 1. Skipuleggja þarf búfjárbeit í samræmi við landgæði. Minnka þarf beitarálag þar sem gróð- urfar er í óviðunandi ástandi, og friða gróður- lendi fyrir beit þar sem gróður og jarðvegur er sérstaklega viðkvæmur fyrir hverskonar álagi. Takmarka þarf lausafjárgöngu sem víðast, og gera eigendum búfjár að bera fulla ábyrgð og vörsluskyldu á fénaði sínum í samræmi við það skipulag sem á verður komið. Til að unnt verði að skipuleggja og stjórna búfjárbeit þannig að hún sé í samræmi við land- gæði þarf að endurskoða löggjöf er varðar beitar- og landnýtingarmál, og breyta henni. 2. Skipuleggja þarf landbúnaðarframleiðslu með tilliti til landgæða. Nauðsynlegt getur reynst að draga með búháttabreytingum úr sauðfjár- rækt á viðkvæmum/illa förnum svæðum, og tryggja verður að fjöldi búfjár á einstökum jörð- um sé innan hæfilegra marka. 3. Ljúka þarf grunn-, gróður- og jarðakortum af landinu, því þau eru grundvöllur fyrir skipu- lega landnýtingu. 4. Meta þarf reglulega ástand beitilanda, og haga búfjárbeit í samræmi við niðurstöður. 5. Efla þarf rannsóknir á nýtingarþoli beiti- landa og hvernig beitarskipulagi verði best hátt- að. 6. Afla þarf víðtækra upplýsinga um beiti- löndin m.a. um nýtingu þeirra og kortleggja þarf jarðvegseyðingu. 7. Koma þarf á fót ábyrgum héraðsnefndum til að fylgjast með ástandi og nýtingu beitilanda líkt og gert hefur verið í mörgum löndum. Friöun lands fyrir beit Áætlun verði gerð um landsvæði sem friða þarf fyrir beit: Annars vegar verði svæði á há- lendi og láglendi, þar sem gróður og j arð vegur er viðkvæmastur og ástand verst, friðuð tíma- bundið fýrir beit á meðan verið er að stöðva eyðingu og bæta ástand gróðurs. Hins vegar svæði sem verði friðuð varanlega vegna annarra landnýtingaráforma, s.s. til skógræktar, útivistar og náttúruverndar. Stefna ber að eftirfarandi atriðum: 1. Gera þarf langtíma landgræðslu-, gróður- verndar- og skógræktaráætlun fyrir einstök landssvæði. Áhersla verði lögð á skýrt af- markaða og tímasetta áfanga. 2. Grípa þarf strax til aðgerða á þeim svæðum á hálendi og láglendi þar sem ástand er verst, t.d. í Þingeyjarsýslum og afréttum á Suðurlandi. 3. Friða strax svæði þar sem því verður við komið og búfjárbeit er talin óæskileg vegna ann- arra nýtingaráforma t.d. Reykjanesskaga. 4. Leita þarf leiða til að létta beit af við- kvæmum afréttum, t.d. með því að auka beit í heimalöndum með hagabótum og skipu- lagningu. 5. Gera þarf sveitarfélögum og þeim stofnun- um ríkisins sem vinna að gróðurverndarmálum kleift að friða einstök svæði telji þau brýna nauð- syn bera til þess. Lagabreytingar þarf til. 6. Styrkja þarf rétt yfirvalda, Landgræðslu- og Skógræktar ríkisins, til að úrskurða um ástand tiltekinna svæða, og raunverulega möguleika þeirra til að grípa til nauðsynlegra aðgerða. Lagabreytingar þarf til. Uppgræösla lands Gróður er að eyðast víða um land, og víðáttu- mikil svæði bíða þess að vera grædd upp að nýju. Allt of hægt hefur gengið að stöðva eyðinguna og hefja uppgræðslu vegna þess að fjárveitingar hafa ekki verið í neinu samræmi við stærð vanda- málsins. Leiðir til úrbóta: 1. Brýnt er að sá melfræi í auknum mæli til að stöðva sandfok, og efla aðrar aðgerðir sem miða að því að loka sárum í gróðurþekju sem jarðveg- ur eyðist úr. 2. Á mestu uppblásturssvæðunum verður eyðing ekki stöðvuð nema til komi stórfelld sán- ing og áburðardreifing auk annarra. aðgerða. 3. Uppgræðsla á örfoka landi getur verið tor- veld vegna þess hve næringarsnautt það er. Sjálf- græðsla slíks lands getur tekið áratugi eða aldir nema framvindu gróðurs sé hjálpað af stað með sáningu og áburðardreifingu eða með því að gróðursetja niturbindandi plöntur. 4. Þörf er á að rækta sérstaklega beitilönd til að geta létt á viðkvæmu eða illa förnu landi, og til að geta stjórnað betur dreifingu búfjár um haga. 5. Stefna ber að því að árið 2000 verði búið að efla landgræðslustarfið það mikið að stærð þess lands sem árlega er klætt gróðri að nýju samsvari ekki minna en einum hundraðshluta af flatar- máli þess gróðurlendis sem eyðst hefur frá land- námi. Þessu takmarki verði m.a. náð með auknu fjármagni til landgræðsluverkefna, viðtækri notkun sjálfbjarga plöntutegunda og markvissri stjórn á búfjárbeit. Gróöurbætur skóglendi og Skógur og kjarr er betur til þess fajttð að hind- 8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugárdagur 3. desember 1988 ra jarðvegseyðingu, en nokkur annar gróður. Mikill hluti birkiskóganna sem enn eru í landinu, er í lélegu ástandi og mjög víða í afturför vegna beitar og slæmrar meðferðar. Leggja þarf áherslu á að varðveita birkiskóga landsins og á ' ræktun nýrra skóga. í þeim tilgangi þarf m.a. að: 1. Friða strax fyrir beit þá birkiskóga sem nú eru í mestri afturför. 2. Ljúka við að kortleggja öll birkiskóglendi landsins og kanna vistfræði þeirra og ástand. 3. Gera áætlun um nýtingu, meðferð og varð- veislu allra birkiskóglenda landsins. 4. Vinna markvisst að ræktun og stækkun birkiskóga og hafa það fyrir meginreglu að nýta ekki birkiskóga til skjóls fyrir innfluttar trjá- tegundir. 5. Auka stuðning við ræktun nytjaviða og skjólbelta. Bændum verði gert kleift að stunda slíka ræktun á jörðum sínum. 6. Auka þarf notkun trjá- og runnagróðurs til gróðurbóta og jarðvegsverndunar, m.a. til að verja byggð fyrir skriðuföllum og til að styrkja viðkvæm gróðurlendi. 7. Markvisst verði unnið að ræktun fjölbreytts og aðlaðandi gróðurs til útivistar, bæði sem aukabúgrein hjá bændum og á vegum hins opin- bera. Einstaklingar, félagasamtök og sveitarfé- lög verði styrkt til að taka land í fóstur. 8. Aukin verði ræktun trjágróðurs á gróður- snauðum friðuðum löndum og verði friðun lands aukin í þessu skyni. Einnig verði stefnt að því að skilgreina stór samfelld svæði til skógræktar. Tegundafæð íslenska gróðurríkisins hefur tak- markað möguleika í landgræðslustarfi. Leita þarf að fleiri landgræðsluplöntum, reyna þær og nýta. Hér er m.a. átt við tegundir sem vaxa vel án áburðargjafar t.d. smára, lerki, elri og lúpínu. Víðir og birki dafna vel í sambýli við nitur- bindandi plöntur. Fræösla og leiöbeiningar Mikið skortir á skilning og þekkingu almenn- ings og forystumanna þjóðarinnar á því hve mikið vandamál gróður- og jarðvegseyðingin er. Og hvað endurheimt landgæða hafa mikla þýð- ingu fyrir búskap um land allt. Þess vegna er mikilvægt að leggja áherslu á fræðslu og um- * fjöllun um gróðurverndarmál, umgengni við móður jörð og samskipti og samvinnu fólks til að vernda líf og land. Með samstilltu átaki og markvissri fræðslu er hægt að ná miklum árangri. Til þess að koma þessum málum áleiðis þarf m.a. að: 1. Stórauka fræðslu, leiðbeiningar og kynn- ingarstarfsemi á sviði landgræðslu og skógrækt- ar. 2. Efla fræðslu í skólastarfinu almennt þannig að nemendur á öllum skólastigum fái árlega fræðslu og taki þátt í einhverju starfi sem tengist þessum málefnum. 3. Leita eftir samstarfi við fjölmiðla um miðl- un upplýsinga í formi fræðsluþátta og auglýs- inga. 4. Skipuleggja árlegt landgræðsluátak í grunn- skólum landsins á vegum einstakra fræðsluum- dæma í samvinnu við foreldrasamtök og áhuga- mannasamtök. 5. Taka saman fræðsluefni fyrir nemendur á mismunandi skólastigum, bæði myndefni og rit- að mál. 6. Auka fjárstuðning við áhugasamtök á sviði gróðurverndar, landgræðslu og skógræktar. 7. Auka ráðgjöf og leiðbeiningar um hina ýmsu þætti landnýtingar. Laugardagur 3. desember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9 Ástogskuggar eftir Isabel Allende og menning Laugavegi 18. Sími 15199-24240. Síðumúla 7-9. Sími 688577. SdUCI ende Önnur bókin frá höfundinum sem sló í gegn með Húsi andanna. Full af kátleg- um atvikum, skrautlegum karakterum, ást og grimmd. Isabel Allende er sá suður- ameríski höfundur sem einna mesta athygli hefur vakið á vesturlöndum á síð- ustu árum. Það er ekki að ósekju, því í bókum sínum sameinar hún á eftirminni- legan hátt frásagnarsnilli og félagslegt raunsæi.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.