Þjóðviljinn - 30.06.1989, Blaðsíða 6

# Kvótaskerðingar í upphafi árs samhliða gjöfulli bátaver- tíð hefur gert það að verkum að eftirspurn eftir aflakvóta er mun meiri en framboðið. Af leiðingin er stighækkandi markaðsverð á óveiddum fiski í sjónum.

Fiskurinn í sjónum er sameign þjóð- arinnar. Kvótahandhafar hagnast þó grimmt á kvótasölu í stað þess að skila honum aftur til sjávarútvegs- ráðuneytisins. Eru útgerðarmenn á mála hjá erlendum fiskkaupendum? Fjársterkar útgerðir sprengja upp kvótaverð. Kílóið af þorskígildi komið í 15 krónur og á eftir að hækka til muna þegar líða tekur á árið
Braskað með þjóðareign
Svo virðist sem lítið framboð sé
af veiðikvótum tii sölu um
þessar mundir sem í sjálfu sér
kemur ekki á óvart. í upphafi árs-
ins voru aflaheimildir skertar
allverulega frá síðasta ári og svo
náðu margir vertíðabátar að
veiða upp í kvóta sína á vertíðinni
sem var ein sú besta sem komið
hefur frá 1982. Aftur á móti hefur
eftirspurn eftir veiðiheimildum
sjaldan eða aldrei verið meiri frá
því kvótakerfið var sett á laggirn-
ar 1984. Það hefur leitt til þess að
núna er kílóið af þorskígildinu
selt á 15 krónur eða meira sem er
töluverð hækkun frá því í fyrra
þegar kílóið fór á 8 - 10 krónur.
Sameign
þjóðarinnar
Frá því Alþingi samþykkti lög
um stjómun fiskveiða hefur sala
og brask útgerðarmanna með
óveiddan físk verið hitamál svo
ekki sé talað um þegar kvótar
hafa verið seldir úr einum stað í
annan. Hafa margir bent á þá
staðreynd að fiskurinn í sjónum
sé sameign þjóðarinnar en ekki
viðkomandi útgerða þó svo að
þeim sé úthlutað svo og svo miklu
af kvóta á hverju ári. Þær eru að-
eins handhafar kvótans og ef þær
treysta sér ekki einhverra hluta
vegna að veiða það sem þeim er
úthlutað eigi þær að skila honum
aftur til sjávarútvegsráðuneytis-
ins sem getur þá úthlutað honum
til útgerða sem þörf hafa fyrir
hann. Útgerðarmenn segja hins
vegar með réttu að það sé ekkert í
kvótalögunum sem banni kvóta-
sölu og svo selji enginn kvóta
nema því aðeins að viðkomandi
telji það hagkvæmara en að veiða
hann sjálfur. Þá benda þeir einn-
ig á að kvótasala auðveldi útgerð-
armönnum að hætta útgerð og
stuðli þar með að fækkun veiði-
skipa. Engu að síður hefur versl-
un með kvóta orðið til að fjár-
sterkar útgerðir hafa sölsað undir
sig kvóta frá útgerðum sem
minna mega sín.
Sem dæmi um það má nefna
nýafstaðin kaup útgerðar frysti-
togarans Siglfirðings SI frá Siglu-
firði sem keypti Bjarnarvík ÁR
13 sem er 52 tonna eikarbátur
smíðaður í Hafnarfirði 1943 og
síðan endurnýjaður 1978. I
þorskígildum nemur kvótinn sem
keyptur var um 400 tonnum. Með
kaupum sem þessum fækkar
væntanlega um einn bát í flotan-
um en er nokkur hemja að þeir
sem selja geti grætt á úthlutuðum
kvóta sem þeir eiga ekkert í.
Mörg önnur dæmi er hægt að tí-
unda um kaup á kvótabátum og
nægir í því sambandi að nefna
kvótakaup útgerðarfélagsins
Hrannar hf. á ísafirði sem gerir út
ísfisktogarann Guðbjörgu ÍS 46.
Á síðasta ári keypti útgerðin
nokkra slíka kvótabáta fyrir tugi
miljóna króna og væntanlega
hafa þeir kvótahandhafar hagn-
ast vel á þeim viðskiptum.
Á mála hjá
útlendingum
En það sem hefur vakið hvað
einna mesta athygli að undan-
förnu eru óstaðfestar sögusagnir
að erlendir aðilar hafi innlendar
útgerðir á mála með því að dæla í
þær fjármagni. Að vísu vill eng-
inn kannast við að vera á mála hjá
erlendum aðilum í útvegun fisics
en þegar greiðsla fyrir gámafisk
berst inn á bankareikning við-
komandi útgerðar áður en hann
hefur verið veiddur hljóta það að
teljast alvarleg tíðindi.
Ef það er reyndin að erlendir
aðilar séu komnir með gullfótinn
milli stafs og hurðar í íslenskum
sjávarútvegi þegar við sjálfir höf-
um ekki nóg fyrir eigin fisk-
vinnslu í landi er orðið tímabært
að spyrna við þeirri þróun af
alefli. Tilgangurinn með útfærslu
landhelginnar og þeirri baráttu
sem hún hafði í för með sér er
farin fyrir lítið ef ekkert verður
að gert. Að hinu leytinu hljóta
þær spurningar að vakna hvort
þeir útgerðarmenn sem þennan
leik stunda séu ekki þar með bún-
ir að fyrirgera sér öllum rétti að fá
úthlutað veiðiheimildum?.
Kvótaviöskipti
og flokkun
þeirra
f grófum dráttum virðist mega
greina kvótaviðskipti í þrjá aðal-
flokka. f fyrsta lagi er um að ræða
tilfærslu kvóta á milli skipa hjá
sömu útgerð þar sem tilgangur-
inn er yfirleitt sá að ná fram
aukinni hagkvæmni í rekstri með
því að taka úthlutaðan afla með
hæfilegum skipakosti. Venju-
legast eiga þessar tilfærslur sér
stað snemma árs og eru einatt
stórar í sniðum.
í öðru lagi eru það viðskipti
með kvóta á milli mismunandi út-
gerða. Þessi viðskipti eru oft
áberandi þegar líða tekur á
vetrarvertíð þegar viðkomandi
útgerðir hafa áttað sig betur á
aflabrögðum og þeim mögu-
leikum sem eru til útgerðar á
þeim tima með tilliti til þess kvóta
sem þeim hefur verið úthlutað.
Iðulega eru þessar kvótasölur á
milli landshluta og á árunum 1984
- 1985 voru aflakvótar fluttir í
umtalsverðum mæli frá Suðvest-
urlandi til Norðvesturlands. Hins
vegar snerist þessi þróun við
1986. Ástæðan er talin sú að þá
jókst rækjuveiði mjög mikið fyrir
Norðurlandi. Þá varð það skyndi-
lega hagkvæmara fyrir hluta fisk-
veiðiflotans að gera út á rækju en
að veiða botnfisk og voru þá
botnfiskkvótar seldir hæstbjóð-
endum. Að margra áliti er þetta
dæmi um hagkvæma verkaskipt-
ingu en spurningin er hvort það
sé ekki hægt án beinna peninga-
viðskipta og þá með því að við-
komandi kvóta sé skilað til ráðu-
neytisins og síðan útdeilt áfram til
þeirra sem þörf hafa fyrir
botnfiskkvóta í skiptum fyrir
rækju.
í þriðja lagi er það sem nefnt
hefur verið uppgjörsviðskipti
með kvóta. Um er að ræða að
ýmis útgerðarfyrirtæki standa
frammi fyrir þeirri staðreynd
undir lok ársins að afli þeirra af
sumum tegundum hefur farið eða
mun fara fram úr úthlutuðum
kvóta. Hins vegar kann afli þeirra
af öðrum tegundum að vera
minni en veiðiheimildin segir til
um. Eins geta aðrir útgerðar-
menn verið í þeirri aðstöðu að
hafa ekki nýtt kvóta sína til fulls.
Viðskipti af þessum toga eru því
gjarnan líflegust undir lok hvers
árs og geta verið með margvís-
legu móti. Innan sömu útgerðar,
á milli útgerða í sömu verstöð og
milli byggðarlaga.
Kvótatilfærslur
tvöfölduðust
1987 - 1988
Sé tekið mið af tilfærslum á
aflakvótum milli skipa 1987 og
1988 þá tvöfölduðust þær á milli
þessara ára. í fyrra nam heildar-
flutningur á botnfisktegundum
tæplega 65 þúsund þorskígildis-
tonnum á móti aðeins 27 þúsund
tonnum 1987. Helmingurinn var í
þorski eða 36 þúsund tonn sem
lætur nærri að vera um 10% af
heildarþorskaflanum á því ári.
Séu þessar tilfærslur sundurliðað-
ar kemur í ljós að um þriðjungur
þeirra voru á milli skipa sem gerð
eru út frá ólíkum verstöðvum eða
21.200 þorskígildi á móti 10.600
tonnum 1987. Um 14.300 þorsk-
ígildi voru flutt á milli skipa sem
gerð eru út frá sömu verstöð 1988
á móti 8.400 tonnum árið á
undan. Flutningur á aflakvótum
milli skipa í eigu sama útgerðar-
aðila nam 18.200 þorskfgildum á
móti 8 þúsund tonnum 1987.
Aflaskipti sem grundvölluðust á
jöfnum verðmætum nam um 11
þúsund þorskígildistonnum en
voru aðeins 500 tonn árið á
undan. Þessi mikla aukning var
talin stafa einkum af því að út-
hafsrækja var sett undir kvóta og
var því mikið um að á henni væri
skipt fyrir aðrar tegundir. Þá
voru humar og síld einnig notuð í
jöfnum skiptum í auknum mæli.
En aðalástæðan fyrir þessari tvö-
földun í kvótatilfærslum var að
einstakt kvótahungur var 1988
enda kláruðu útgerðarmenn
kvóta sína mun fyrr en árið á
undan.
Fyrstu sex mánuði þessa árs
1989 nam heildarflutningur á
aflakvóta tæpum 14 þúsund
þorskígildistonnum og þar af var
þorskur tæp 9.400 tonn. Athygli
vekur hversu stór hlutur rækj-
unnar er í þessum kvótatilfærsl-
um eða tæp tvö þúsund tonn. Það
kann að vera út af því að of marg-
ir eru með of lítið. Af 250 skipum
og bátum sem leyfi hafa til út-
hafsrækjuveiða á yfirstandandi
vertíð eru 52% þeirra með 50
tonna kvóta og minna. Af öðrum
kvótatilfærslum eru tæp 6 þúsund
þorskígildistonn þar sem útgerð
flytur kvóta á milli eigin skipa
eftir því hvað hagkvæmast er að
gera út á. Á milli útgerða í sama
plássinu nam kvótatilfærslan tæp-
um 3.600 þorskígildistonnum.
Kvótasala í beinhörðum pening-
um og milli landshluta nam
3.149.5 þorskígildistonnum og
þar af var þorskur 2.379.8 tonn.
Þá voru seld 686 tonn af rækju-
kvóta sem er seldur hæstbjóð-
anda á sama verði og greitt er
fyrir kílóið af þorski eða 15 krón-
ur og meira.
Tilfærslur á
milli landshluta
Þau kvótaviðskipti sem skipta
mestu máli frá sjónarmiði
atvinnumála og byggðastefnu eru
þau sem fela í sér tilfærslu afla-
kvóta á milli landshluta. Á fimm
ára tímabili kvótans hefur hallað
verulega á hlut Suðurlands í
aflaheimildum og einna best hef-
ur þessi þróun sést á Suðurnesj-
um. Kaupendur eru og hafa verið
fjársterkar útgerðir frystitogara
fyrir norðan og ísfisktogara fyrir
vestan. Samkvæmt kvótaúthlut-
un sjávarútvegsráðuneytisins
fyrir árið 1989 sést að af ísfisktog-
urum er Guðbjörg ÍS 46 með
stærsta kvótann eða 4.171 þorsk-
ígildistonn og þar af er þorskur
2.674 tonn. Þá Páll Pálsson ÍS 102
með 3.228 tonn og þar af 2.134
tonn af þorski. 1 þriðja sæti er
Sturlaugur H. Böðvarsson AK 10
með 3.035 þorskígildistonn og
1.416 tonn af þorski.
Af frystitogurum er Örvar HU
21 með mestan kvóta eða 4.024
þorskígildistonn og þar af er
þorskkvótinn 2.473 tonn. Þá er
Akureyrin EA 10 með 3.235 tonn
og 1.728 tonn af þorski. í þriðja
sæti yfir kvótastærstu frystitogar-
ana er svo Sigurbjörg ÓF 1 með
2.544 þorskígildistonn og 1.720
tonn af þorski.
Þróun markaðs-
verðs aflakvóta
Þó að viðskipti með aflakvóta
hafi verið blómleg á þeim tíma
sem kvótinn hefur verið við lýði
hefur gangverð kvóta þó aldrei
verið opinberlega skráð. Á með-
al útvegsmanna og annarra sem
tengdir eru sjávarútvegi eru þau
eins og nærri má geta ekkert
leyndarmál nema síður sé.
Kvótaverðin eru hinsvegar samn-
ingsatriði viðskiptaaðila og
breytileg frá einum viðskiptum til
annarra. Þá hefur gangverð
kvóta tekið jafnan breytingum
yfir árið og þá væntanlega í sam-
ræmi við þróun aflabragða, fisk-
verðs og annarra skilyrða í útgerð
hverju sinni.
Þær kvótaskerðingar sem
ákveðnar voru í upphafi ársins
samhliða rífandi áfla á nýafstað-
inni vertíð hefur gert það að verk-
um að mun minna er af afgangs-
kvóta nú en oft áður. Það hefur
leitt til þess að markaðsverðið
hefur hækkað til muna frá því
sem það var fyrir ári.
Þegar litið er til baka til upp-
hafsdaga kvótans kemur í ljós að
þá var gangverð aflakvóta lítið en
hefur síðan farið stighækkandi
eftir því sem harnað hefur á daln-
um. En einnig hafa þær útgerðir
sem keypt hafa ný skip fyrir
gömul orðið að kaupa viðbótar-
kvóta til að geta nýtt afraksturs-
getu nýju skipanna sem er oft á
tíðum mun meiri en þess gamla.
Á fyrsta ári kvótans 1984 var
algengt markaðsverð fyrir aflak-
vóta frá 1,75 til 2,75 krónur fyrir
kílóið af þorskígildinu. Ári
seinna var markaðsverðið fyrir
kílóið af þorskígildinu komið upp
í 3,50 til 5,25 krónur. 1986 var
það hinsvegar komið uppí 7,25
krónur og 1987 hækkaði það í 8
krónur, 1988 var kílóið af þorsk-
ígildinu nálægt 10 krónum og í ár
er það komið í 15 krónur og
meira og á trúlega eftir að hækka
enn meir þegar líða tekur á árið.
-grh
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 30. júní 1989