Þjóðviljinn - 27.10.1989, Blaðsíða 5

Evrópa
stokkar upp
spilin
Fyrirhugaður innri markaður Evrópubandalagsins og afnám
landamæra innan hans, fyrirhugað sameiginlegt efnahags-
svæði EB og EFTA og hröð þróun í átt til lýðræðis í Austur-
Evrópu samfara bættum samskiptum austurs og vesturs hafa
gjörbreytt öllum pólitískum og efnahagslegum forsendum í
Evrópu á skemmri tíma en menn óraði fyrir. Hverju skipta
þessar breytingar okkur íslendinga til góðs eða ills?
Við lifum nú örara breytingaskeið í Evrópu en nokkur
gat séð fyrir fyrir fáum árum eða jafnvel misserum.
Samfara stöðugt nánari efnahagslegri og pólitískri sam-
vinnu Vestur-Evrópuríkja verða nú örari breytingar i átt
til lýðræðis í A-Evrópu en nokkurn gat órað fyrir.
Á örskömmum tíma hafa forsendur kalda stríðsins
gufað upp þannig að herlúðrar hauka og vígbúnaðar-
sinna í hernaðarbandalögunum austan og vestan járnt-
jalds eru skyndilega orðnir falskir og hjáróma í allra
eyrum: það er búið að stela frá þeim glæpnum. Tilgangs-
leysi þeirra hefur aldrei verið augljósara. Þessar breyttu
ytri forsendur kalla á mikla pólitíska endurskoðun, bæði í
orði og á borði. Ekki síst kalla þessar miklu breytingar á
sterk viðbrögð meðal smáþjóða eins og okkar íslend-
inga, sem eðli málsins samkvæmt hafa takmörkuð áhrif á
framvinduna en munu engu að síður finna fyrir henni
jafnvel í ríkari mæli en aðrir, bæði vegna einhæfs atvinnu-
lífs sem er mjög viðkvæmt fyrir allri röskun, og ekki síður
vegna þess pólitíska og menningarlega sjálfstæðis sem
aldrei er sjálfgefið fyrir smáþjóð.
Þær viðræður sem nú eiga sér stað á milli Evrópu-
bandalagsins og EFTA um sameiginlegt evrópskt efna-
hagssvæði eru augljóslega einhver afdrifaríkustu málin
sem nú eru á dagskrá í íslenskum stjórnmálum. Þar eru í
húfi miklir efnahagslegir hagsmunir, sem varða aðgang
að evrópskum mörkuðum fyrir útflutningsvörur okkar
annars vegar og forræði okkar yfir íslenskum auðlindum
hins vegar. Jafnframt eru í húfi menningarleg og pólitísk
tengsl okkar við meginland Evrópu annars vegar og
menningarlegt og pólitískt sjálfstæði okkar hins vegar.
Þegar lengra er litið varða þær einnig afstöðu okkar til
og þátttöku okkar í þeirri pólitísku, efnahagslegu og
menningarlegu umsköpun, sem nú á sér stað í álfunni og
mun fyrirsjáanlega gerast með enn hraðari hætti á kom-
andi árum.
Nýtt Helgarblað fjallar í dag um þessi mál frá ólíkum
sjónarhólum. Hér er um flókin og viðamikil mál að ræða
þar sem margar hliðar ber að skoða áður en dyrum er
lokað eða þær opnaðar upp á gátt. Þátttaka lesenda
Þjóðviljans í þeirri umræðu sem framundan er um þessi
mál er ekki bara æskileg, heldur nauðsynleg, ef hreyfing-
in sem á bak við blaðið stendur á ekki að daga uppi í
umræðunni eða vakna við vondan draum. _^|g
Sjá næstu síður
Ragnar Arnalds
Hversu langt ætla menn að ganga?
í könnunarviðræðum EFTA
við Evrópubandalagið seinustu
daga hefur komið greinilega í
ljós, að enn er til þess ætlast, að
Islendingar skipti á tollalækkun-
um á fiski og veiðiheimildum
fyrir útlend skip í íslenskri land-
helgi.
Þessu hafa allir flokkar hafnað.
En jafnvel að þessu frágengnu er
ljóst, að náin tengsl við Evrópu-
bandalagið fela í sér stórfellda
hættu á mörgum sviðum.
Það geta allir viðurkennt, að
stóraukin samvinna Evrópu-
þjóða er tvímælalaust jákvæð
þróun, sem mun draga úr árekstr-
um og eyða tortryggni milli þjóð-
anna.
Hinu getur enginn neitað, að
þessi þróun setur okkur íslend-
inga í mikinn vanda. Fyrsta hætt-
an er sú, að þegar ríki Evrópu-
bandalagsins auka innbyrðis
samstarf, byggi þau um leið um
sig múr með hækkuðum tollum. í
framhaldi af þessari hættu, hefur
umræðan snúist upp í það, hvort
ekki sé þá eins gott að afnema
allar hindranir á flæði vöru, vinn-
uafls og fjármagns milli EFTA-
ríkja og Evrópubandalagsins.
Þetta þykir mörgum heillaráð
og víða virðist að þessu stefnt.
Ekki vil ég draga í efa, að slík
þróun geti hentað mörgum þjóð-
um Evrópu vel, en misvel,
sumum miklu síður.
Þeir gætu
eignast heilu
sjávarþorpin
Flestir hljóta að gera sér grein
fyrir, að enn meiri hætta væri á
ferðum fyrir íslenskt samfélag, ef
engar hömlur mætti setja á inn-
flutning vöru eða vinnuafls frá
þessum löndum og erlend stór-
Mál sem yfirgnæfir öll önnur í íslenskum stjórnmálum
fyrirtæki gætu keypt hér upp fyr-
irtæki, fasteignir og náttúruauð-
lindir að eigin vild.
Óheftir flutningar fjármagns
gætu leitt til þess, að risafyrirtæki
í Evrópu eignuðust íslenskar
útvarps- og sjónvarpsstöðvar, ís-
lensk dagblöð, flugfélög eða
skipafélög. Þau gætu keypt upp
frystihús og skip, jafnvel eignast
heilu sjávarþorpin. Auðvitað
gætu íslenskir fjármálamenn flutt
fé sitt þar á móti til meginlandsins
í stórum stíl og séð sér hag í því,
en fyrir þjóðarheildina væri það
mjög óhagstætt.
Að sjálfsögðu á ekki að útiloka
þátttöku útlendinga í íslensku
atvinnulífi. Hún getur átt fullan
rétt á sér í sérstökum tilvikum og í
hæfilegum skömmtum, og þá
fyrst og fremst í sérhæfðum iðn-
aði og nýjum atvinnugreinum,
enda sé þess gætt, að íslendingar
séu þátttakendur í rekstrinum og
hafi þar nokkurt forræði. í ís-
lenskan sjávarútveg eiga útlend-
ingar ekkert erindi.
Hindranalaus vöruviðskipti
gætu einnig sett okkur í mikinn
vanda, t.d. opnað fyrir óheftan
innflutning búvara og torveldað
stjórn á því, að óunninn fiskur sé
ekki fluttur í stórum stfl úr landi í
gámum.
Nú eru þrjátíu-fjörutíu
milljónir manna án atvinnu í
Vestur-Evrópu. Ef ekki þarf
lengur atvinnuleyfi til að fá hér
vinnu, er ekki unnt að útiloka
stóraukið atvinnuleysi í kjölfarið.
Viðræður
án stefnu?
Hversu langt geta menn hugs-
að sér að ganga í þessa áttina?
Stjórnmálamenn og flokkar
verða að svara þeirri spurningu
fordómalaust og af fullri hrein-
skilni, áður en lengra er haldið.
Alþingi hefur enga stefnu mótað í
þessu máli. Varla verður farið út í
formlegar viðræður um svo ör-
lagaríkt mál, án þess að menn viti
að hverju stefnt er?
Er endilega víst, að
hagsmunamál íslendinga séu þau
sömu og hinna EFTA-þjóðanna?
Allar eru þær að vísu smáar á
mælikvarða stórþjóða en sú næst-
minnsta er þó tuttugu sinnum
fjölmennari en fslendingar.
Fámennið, smæð fyrirtækj-
anna og lítil fjármagnseign
skapar okkur algera sérstöðu
meðal Evrópuþjóða. í þessum
orðum felst engin minnimáttark-
ennd, aðeins viðurkenning á
staðreyndum. Á erlendum
mörkuðum er íslensk framleiðsla
ágætlega samkeppnisfær, ótoll-
uð. Við eigum að geta skapað hér
einhver bestu lífskjör á jörðu. Og
við eigum ekki að láta hræða okk-
ur með því, að þjóðin einangrist,
þótt við opnum ekki allar dyr
fyrir Evrópubúum.
Það er alsiða á íslandi að ræða
þannig um efnahagsmál, að
hvergi á byggðu bóli sé önnur
eins óstjórn. Menn bölva öllu og
öllum, jafnt stjórnmálamönnum
sem sérfræðingum. í örvæntingu
sinni velta menn því jafnvel fyrir
sér í alvöru, hvort ekki væri skást
að binda gengi krónunnar við er-
lenda mynt eða jafnvel að tengj-
ast Evrópubandalaginu.
Gengur okkur vel
eða illa?
En hefur þá íslendingum vegn-
að illa miðað við aðrar þjóðir?
Vissulega er verðbólgan löngum
mikil og skuldirnar erlendis háar.
En við höfum líka byggt upp at-
vinnulíf með meiri hraða en flest-
ar aðrar þjóðir.
Nýlega voru birtar töflur um
hagvöxt í 24 iðnríkjum á 17 ára
tímabili fram til 1987. í þessum
hópi eru öll ríki EFTA og Evr-
ópubandalagsins ásamt Banda-
ríkjunum, Japan, Kanada og öðr-
um auðugustu ríkjum heims. Þar
kemur ljóslega fram, að á þessu
17 ára tímabiii er hagvöxtur lang-
mestur hér á landi. í Evrópu er
það aðeins Noregur sem eitthvað
nálgast vaxtarhraða íslenska hag-
kerfisins. f Bretlandi, Þýskalandi
og Frakklandi, var vaxtarhraðinn
helmingi hægari en á íslandi.
Þetta eru fróðlegar fréttir fyrir
þá sem ímynda sér að stórar ein-
ingar gefi alltaf meiri hagvöxt og
því hljóti okkur að vegna betur í
evrópsku stórríki. Enn fróðlegra
væri þó að rannsaka vísindalega,
hvernig jaðarbyggðum í stórríkj-
um hefur vegnað seinustu ára-
tugi.
Reynslan er yfirleitt sú í hverri
ríkisheild, að byggðir á útjöðrum
ríkja þróast hægar en sterkustu
efnahagssvæðin. Staða íslands í
of nánum tengslum við evrópskt
stórríki yrði líklega ekki ósvipuð
stöðu landsbyggðar hér á landi
gagnvart þéttbýlinu við Faxaflóa.
Eða hvernig halda menn, að
lífskjör væru hér, ef ísland hefði
frá stríðslokum verið hluti af
Stóra-Bretlandi, þar sem efna-
hagsþróun hefur almennt verið
helmingi hægari og þó enn hægari
í jaðarhéruðunum. Ekki er
ininnsti vafi á, að þau væru miklu
lakari.
Hvernig stendur svo á því, að
smáþjóð með þröngan heima-
markað og hlutfallslega dýra yfir-
byggingu vegnar þrátt fyrir allt
betur en ríkustu þjóðum heims.
Skýringin er engin önnur er sú,
að sjálfstæð efnahagsheild, þótt
lítil sér lagar sig ört að eigin þörf-
um með löggjöf gengisskráningu
og öðrum efnahagsaðgerðum,
þegar nauðsyn ber til. Þannig
vinnur hún upp ókosti fámennis-
ins og gott betur. í stórríkinu er
margt þunglamalegt. Þar þarf til
dæmis sjávarútvegshérað að búa
stöðugt við gengisskráningu og
aðrar ákvarðanir, sem ekki eru
teknar út frá þörfum þess svæðis
heldur með allt aðra hagsmuni í
huga.
Það tók þjóðina öld að öðlast
sjálfstæði. Hún gæti gloprað því
niður með einum vanhugsuðum
leik á taflborði alþjóðastjórn-
mála.
Sjálfstæði íslands er ekki að-
eins metnaðarmál þjóðar sem vill
varðveita tungu sína og menn-
ingu. Sjálfstæði okkar er umfram
allt lykill að áframhaldandi efna-
legri og menningarlegri vel-
gengni. Þeim lykli skulum við
ekki glata.
Föstudagur 27. október 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 5