Þjóðviljinn - 27.10.1989, Qupperneq 12

Af samtökum þeim, sem beita
sér fyrir því að mannkynið
auðsýni mannréttindum virð-
ingu, eru Amnesty International
líklega þekktust. Arlegar skýrsl-
ur samtaka þessara, sem hafa
deildir í fjölda landa og aðal-
stöðvar í Lundúnum, vekja þvi
alltaf athygli og umræðu.
Nú er nýkomin frá Amnesty
skýrsla um ástandið í mannrétt-
indamálum í heiminum á því herr^
ans ári 1988. Svört er sú skýrsla
sem hinar fyrri frá Amnesty um
þetta efni, en þó eru í henni atriði
sem vekja vonir um að þrátt fyrir
allt miði mannkyninu fram á við á
þessum vettvangi. Sérstaklega er
athyglisvert að sum austantjalds-
ríki hafa mjög bætt ráð sitt í þess-
um efnum, svo að í þeim standa
a.m.k. Pólland og Ungverjaland
vesturlandaríkjum ekki að baki,
enda einnig í sumum þeirra ríkja
ekki allt í nógu miklum sóma
hvað þetta varðar. í þriðja
heiminum er ástandið í mannrétt-
indamálum enn sem fyrr hið
herfilegasta, þegar á heildina er
litið.
Staðreynd er að tugþúsundir
karla, kvenna og barna voru
myrtar að tilhlutan valdhafa ríkja
sinna á árinu 1988 og því athæfi
t hefur verið fram haldið á yfir-
standandi ári.
í skýrslunni fagnar Amnesty
sérstaklega framförum í mann-
Barn og faðir sem kastað hefur sér yfir það því til verndar - tvö af ótöldum þúsundum Kúrda sem fórust í
eiturgasárásum Irakshers s.l. ár.
stjórnvalda. Amnesty telur þó
líklegt, að enn séu þar í landi
nokkur hundruð pólitískra fanga.
Ekki batnar það þegar til Afr-
íku kemur og þar er Sómalfland
hvað efst á blaði hvað hryllinginn
varðar. Amnesty telur að
stjórnvöld þess lands hafi í hern-
aði gegn Sómölsku þjóðar-
hreyfingunni í norðurhluta lands-
ins af ráðnum hug grandað
15,000-50,000 óbreyttum borgur-
um yfir árið, en tölur af þeirri
stórslátrun eru greinilega ekki
nákvæmar. Valdhafar Eþíópíu
og Súdans ollu og verulegum
mannskaða á varnarlausu fólki í
hernaði gegn þarlendum upp-
reisnarmönnum. í Búrúndi, þar
sem við Iýði er einskonar apart-
heidkerfi, drap herinn, sem að
mestu er skipaður mönnum af
ráðandi þjóðflokki, Tútsum, þús-
undir manna af Hútúþjóðflokki í
kjölfar uppreisnar fólks af því
þjóðerni. f yfir 20 Afríkulöndum
var á árinu vitað um samvisku-
fanga og frá mörgum ríkjum bár-
ust fregnir af pyndingum og illri
meðferð á pólitískum föngum.
Þeirra á meðal eru Suður-Afríka
og sérsvæði bantúþjóðflokka
þar, sem að nafni til eru sjálfstæð
ríki. í árslok voru í Suður-Afríku
um 500 manns í haldi án þess að
hafa verið leiddir fyrir rétt, þar á
meðal börn og unglingar.
Enn ein svört skýrsla
Virðingu fyrir mannréttindum fleygði fram s.l. ár í Sovétríkjunum og Austur-Evrópu,
eníþriðjaheiminum erástandið íþeimefnumí stórum dráttum jafn herfilegt og fyrr
réttindamálum í Sovétríkjunum,
Póllandi og Ungverjalandi, en
tekur fram að þessi ríki megi þó
betur gera í þeim málum. Á árinu
létu sovésk yfirvöld lausa yfir 150
samviskufanga áður en þeir
höfðu afplánað fangelsisdóma
sína. Þó voru enn í lok ársins yfir
100 sovéskir samviskufangar í
fangelsum, útlegð eða í nauð-
ungarvist á geðsjúkrahúsum og
enn bar það við að menn væru
handteknir af pólitískum ástæð-
um.
Af Evrópuríkjum, sem eru eða
voru fram á yfirstandandi ár
undir stjórn kommúnista eru það
Júgóslavía og Rúmenía, sem
höfðu mest á samviskunni hvað
mannréttindamál varðar miðað
við s.l. ár. í fyrrnefnda landinu
voru á árinu a.m.k. 200 sam-
viskufangar í haldi, í Rúmeníu
var vitað um a.m.k. 18 samvisku-
fanga en talið er nálega víst að
þeir hafi skipt þar hundruðum. í
Búlgaríu var margt manna af
tyrkneska þjóðernisminnihlutan-
um í fangelsum.
Mikið er enn um það í Evrópu
að menn séu fangelsaðir fyrir að
neita að gegna herþjónustu og
þetta átti sér stað í fleirí eða færri
tilfellum á árinu í Austurríki,
Finnlandi, Frakklandi, Grikk-
landi, á Ítalíu, í Júgóslavíu, Pól-
landi, Sovétríkjunum, á Spáni, í
Sviss og Ungverjalandi. í skýrsl-
unni eru látnar í ljós áhyggjur
vegna ásakana og gruns um að
vissir fangar sæti illri meðferð í
Austurríki, Bretlandi, Frakk-
landi, Grikklandi, á Ítalíu, Spáni,
í Tékkóslóvakíu og Vestur-
Þýskalandi.
Þetta er þó allt saman hátíð hjá
því sem er í þriðja heiminum. Á
s.l. ári bárust Amnesty fréttir af
pyndingum og illri meðferð á
föngum frá nær öllum löndum
Vestur-Asíu og Norður-Afríku.
Besta einkunn af landstjómend-
um í þessum heimshluta fær fyrir
árið Gaddafi Líbýuleiðtogi, en
þarlendis voru þá látnir lausir um
400 pólitískir fangar. Mestir
hryðjuverkamenn og grófastir
mannréttindaníðingar þar í
löndum vom þá valdhafar íraks
AÐ UTAN
og írans. Ráðamenn fyrrnefnda
landsins héldu uppi sannköll-
uðum útrýmingarhernaði gegn
kúrdneska þjóðernisminnihlut-
anum þar og beittu við það
eiturgasi. í eiturgasárás á borgina
Halabja í suðurhluta íraska
Kúrdistans fórust þannig um
5000 manns, þar á meðal margt
kvenna og barna. Stjórnarher lir-
aks strádrap oft fólk það, sem
lifði af gasárásir, og Amnesty
hefur heimildir fyrir því að þau
hafi orðið örlög um 1000 manns í
þorpum nálægt Dohuk í norður-
hluta landsins - á einum degi að-
eins. Telja má víst að með við-
leitni sinni til að leysa endanlega
sitt Kúrdavandamál hafi fraks-
stjórn myrt miklu fleira fólk en
Amnesty og aðrir aðilar á Vestur-
löndum hafa glöggar spurnir af.
Stríði íraks og Irans lauk sem
kunnugt er á árinu og notuðu
valdhafar beggja ríkja friðinn til
stóraukinna ofsókna á hendur
þeim þegna sinna, sem voru í
ónáð hjá þeim af einhverjum
ástæðum. Amnesty telur sig vita
með vissu að um 1200 pólitískir
Mótmæli í Rangún, höfuðborg
Búrma - þar var grófar brotið
gegn mannréttindum en í nokkru
öðru Suður- og Austur-Asíulandi
árið 1988.
Kim Keun T ae, suðurkóreanskur
andófsleiðtogi sem var látinn
laus s.l. ár eftir pyndingar og þrig-
gja ára fangelsisvist.
fangar hafi verið teknir af lífi í
íran síðari hluta árs, en hefur
grun um að raunveruleg tala líf-
látinna þar á því tímabili sé tals-
vert hærri. í samanburði við þá
slátrun má smámuni kalla að
nokkrum tugum þjófa var á sama
tíma refsað í sama landi með því
að höggnir voru af þeim fjórir
fingur hægri handar, og er tekið
fram í skýrslunni að einungis sí-
brotamenn hafi sætt þeirri refs-
ingu.
Tyrkir þykjast þessa stundina
vera lýðræðisþjóð en eigi að síður
voru samviskufangar í hundrað-
atali í dýflissum þeirra árið 1988,
að sögn Amnesty, og nokkrir pól-
itískir fangar voru þá dæmdir þar
til fangelsisvistar eða dauða, að
undangengnum hæpnum réttar-
höldum. Svo er að heyra á skýrsl-
unni að regla hafi verið þar frem-
ur en undantekningar að fangar
hafi sætt pyndingum í fangelsum
og á lögreglustöðvum, a gömlum
vana. Israelskir her- og lögreglu-
menn skutu til bana um 300 Pal-
estínumenn á fyrsta ári intifödu,
auk þess sem Amnesty hefur
heimildir fyrir því að um 40
manneskjur hafí þá látist af
eitrun af völdum táragass og 14
eftir misþyrmingar og illa með-
ferð í haídi hjá Israelum. í Alsír
voru á árinu hundruð manna
drepin í óeirðum og margir sem
handteknir voru í þeim sættu
pyndingum.
DAGUR
ÞORLEIFSSON
I Suður- og Austur-Asíu er
Burma (sem nú nefnist raunar
opinberlega Myanmar) versti
sökudólgur ársins 1988 í þessum
efnum. Lengst af ársins voru þar
hörð átök milli öryggisliðs og
mótmælafólks. Her og lögregla
valdhafa þar drap um 200 mót-
mælamanneskjur á tímabilinu frá
mars til júlí, um 1000 í ágúst og
fleiri þúsund í sept. og þar á eftir.
Þar að auki fréttist að Burmaher
hefði á árinu myrt og pyndað
óbreytta borgara í hernaði sínum
gegn þjóðernisminnihlutum.
Kínversk yfirvöld létu hand-
taka hundruð manna í Tíbet eftir
mótmælaaðgerðir þarlendis. í
Indlandi, sem hreykir sér af því
að vera fjölmennasta lýðræðisríki
heims, voru þúsundir manna í
fangelsi fyrir að vera á móti
stjórnvöldum og höfðu þó ekki
verið ákærðir eða leiddir fyrir
rétt. Á árinu fréttist af pynding-
um í fangelsum þar og dauðsföll-
um af völdum þeirra. Á Sri
Lanka hurfu tugir manna, eftir að
stjórnarliðar og indverskir her-
menn höfðu handtekið þá. Á Fil-
ippseyjum hurfu og tugir manna
og mikið virðist hafa verið þar um
pyndingar. í Kína, Indónesíu,
Nepal, Bangladesh og Pakistan
sættu menn meiri eða minna
þrengingum af trúarástæðum.
í Suður-Kóreu dró úr
mannréttindabrotum eftir kosn-
ingar þar í aprfl og í Afganistan
fór fréttum af pyndingum fækk-
andi og um 7600 pólitískir fangar
voru látnir lausir, að sögn
Rómanska Ameríka var í stór-
um dráttum söm við sig hvað
mannréttindum viðvíkur á téðu
ári og drápu her og lögregla og
morðsveitir á þeirra snærum þús-
undir manna þar án dóms og
laga. Hundruð í viðbót eru horf-
nir, eins og jörðin hafi gleypt þá,
eftir að hafa verið handteknir.
Þessi athafnasemi yfírvalda virð-
ist hafa færst í aukana s.l. ár og
vera betur skipulögð en fyrr.
Mest var óöldin af völdum þess-
ara aðila í Kólombíu, Perú, Gú-
atemala og Salvador. í Kólombíu
tóku handlangarar yfirvalda yfir
1500 manns af lífi án dóms og laga
yfir árið og ollu hvarfi um 250 í
viðbót. Manndráp þessi voru
einkum á svæðum, þar sem her-
inn réði mestu, og virðist hann
hafa leyft morðsveitunum að
hafa sína hentisemi. Þær myrtu
einkum vinstrisinna af ýmsu tagi,
en einnig dómara og aðra á veg-
um yfirvalda, sem herinn hafði
illan bifur á.
í Perú beita her og lögregla
morðsveitum til að hræða fólk frá
því að styðja skærulið maóista-
hreyfíngarinnar Ljómanda stígs,
og niðurstaðan af því hefur orðið
sú að morðsveitirnar valda
landinu meiri mannskaða en ma-
óistum hefur tekist. Mörg hundr-
uð óbreyttra borgara létu lífið þar'
eða hurfu á árinu af völdum her-
og lögregluliðs eða morðsveita á
þeirra vegum. Þarlendis eru um
630 pólitískir fangar og algengt er
að þeir séu pyndaðir.
í Gúatemala urðu á árinu mörg
hundruð dauðsföll og manns-
hvörf af sömu orsökum og í Sal-
vador færðust morðsveitir í auk-
ana á árinu. Amnesty telur að í
þeim sveitum þar séu raunar
óeinkennisklæddir her- og lög-
reglumenn. í Brasilíu drápu at-
vinnumorðingjar á vegum land-
eigenda og braskara bændur, for-
ustumenn í verkalýðsfélögum,
starfsmenn kirkjunnar og indí-
ána, oft út úr deilum um jarðir og
ræktarland. Yfirvöld létu það yf-
irleitt afskiptalaust. í Níkaragva
var að sögn Amnesty eitthvað um
að stjórnarhermenn dræpu eða
létu hverfa bændur, sem grunaðir
voru um stuðning við kontra.
Stjórnvöld kváðu hafa farið sér
hægt við að láta rannsaka þau
mál.