Þjóðviljinn - 12.01.1990, Blaðsíða 20

PISTILL
INGIBJÖRG
HARALDSDÓTTIR
Af byltingum og innrásum
og breyttum
hér og þar
Á þessum árstíma grípur
gjarnan um sig sú árátta að líta
um öxl og skoða liðið ár eins-
og það sé einhver afmarkaður
þáttur í lífi einstaklings og
þjóðar, jafnvel heimsins.
Kapítuli sem sé búinn og komi
aldrei aftur. Og vissulega er
margs að minnast frá því herr-
ans ári 1989. Einhver var að
segja að skólafólki framtíðar-
innar væri mikill greiði gerður
með því að einmitt þetta ár
var svo viðburðaríkt, það væri
nefnilega svo auðvelt að muna
ártalið. 1789 var franska bylt-
ingin, 1989 var byltingin í
Austur-Evrópu...
Enn á þó eftir að súpa kálið
og bíta úr nálinni, er ég hrædd
um. Þótt miklir atburðir hafi
gerst með leifturhraða og
Austur-Evrópa sé nú önnur
en hún var þegar börnin byrj-
uðu í skólanum í haust er at-
burðarásin enn í fullum gangi.
Menn skyldu því bíða með
stórar yfirlýsingar um „hrun
kommúnismans og sigur lýð-
ræðisins" þangað til komið er
á hreint hvaða kommúnismi
það var sem hrundi og hvaða
lýðræði það var sem sigraði.
Eða þannig.
Oft hafði ég leitt hugann að
því hvernig og hvenær Berlín-
armúrinn yrði rifinn niður, en
aldrei hefði mig órað fyrir því
að það mundi gerast inni í
stofu hjá mér. í beinni útsend-
ingu, nánast. Mér hefði held-
ur aldrei dottið í hug að höfuð
Ceausescus yrði borið á silf-
urfati inn á jólaborðið mitt
einsog hvert annað meðlæti
með hangiketinu. En svona er
hún. fjölmiðlaöldin, sem við
lifum.
Það hefur líka verið fróð-
legt að fylgjast með innrás
Bandaríkjahers í Panama og
velta um leið vöngum yfir
hlutverki fjölmiðla og þætti
þeirra í mótun tíðarandans. í
raun og veru eru ástæðurnar
fyrir innrásinni gamalkunnug-
ar og augljósar hverjum þeim
sem einhverja nasasjón hefur
af sögu Mið-Ameríku og þætti
Bandaríkjanna í þeirri sögu.
Það er ekki einsog þetta sé
nýtt, ónei. Það er ekki heldur
nýtt að atburðirnir séu klædd-
ir í dulargervi og látið í veðri
vaka að eitthvað allt annað sé
að gerast. Hitt væri splunku-
nýtt ef ráðamenn í Washing-
ton væri allt í einu farið að
flökra við harðstjórum og
kosningasvindlurum í Mið-
Ameríku.
Árið 1977 gerðu þeir með
sér samning um framtíð Pan-
amaskurðarins Jimmy Carter
og OmarTorrijos. Samkvæmt
honum eiga Panamabúar
smám saman að fá full yfirráð
yfir skurðinum. Það er auðvit-
að ekkert gamanmál fyrir
Bandaríkjastjórn að eiga nú
að standa við gerðan samning
án þess að tekist hafi að setja
þægilegan og viðræðugóðan
mann á valdastól í Panama -
þurfa að díla við ljótan kall
einsog Noriega. Þá er náttúr-
lega ekki um annað að ræða
en að fjarlægja ljóta kallinn og
setja feitan þjón í hans stað.
Minnsta mál í heimi. Og gekk
alveg prýðilega að telja
heimsbyggðinni trú um að
eina vandamálið í Panama
væri Noriega og eiturlyfja-
smygl hans.
Svo var innrásin gerð og
sjónvarpið sýndi okkur þessar
sígildu myndir af fólki sem
sagðist vera afskaplega ham-
ingjusamt og þakklátt fyrir
það að heil hverfi í borginni
þess voru lögð í rúst. Eitthvað
vildi nú innrásin dragast á
langinn samt, og var ekki ein-
leikið hvað „liðsmenn Nori-
ega“ vöfðust fyrir rambóun-
um úr norðri. Og svo fóru ein-
hverjir dónar að vefengja op-
inberar tölur um fjölda þeirra
sem fórust í innrásinni. Nú er
talið að þúsundir manna hafi
fallið í þessari fólskulegu árás
stórveldis á varnarlitla smá-
þjóð. Og enn halda rambó-
arnir áfram að skekja vopnin
og gretta sig framan í þjóðir
Mið-Ameríku - nú síðast var
stóreflis flugvélamóðurskip
að hreiðra um sig á Karíba-
hafi.
Stundum flögrar að manni
að Bandaríkjamenn hafi ekki
áttað sig á þessum breytta tíð-
aranda sem við erum alltaf að
tala um hér í Evrópu. Þeir eru
að verða einsog nátttröll. Á
meðan fjölmiðlarnir báru
okkur vangaveltur Gorbat-
sjovs um það hvort Varsjár-
bandalagið ætti eða ætti ekki
að leggja uppreisnarmönnum
í Rúmeníu lið létu bandarísk-
ar orrustuvélar sprengjum
rigna yfir sofandi fólk í verka-
mannahverfum Panamaborg-
ar.
Mikið væri gott ef frelsis- og
lýðræðisunnendur í Evrópu
settu Mið-Ameríku inn í sína
heimsmynd. Færu að ástunda
jákvæð samanburðarfræði og
krefjast þess af Bandaríkja-
mönnum að þeir fylgi fordæmi
Sovétmanna og láti nágranna
sína í friði framvegis. Að
þjóðir Mið-Ameríku fái að
syngja með þjóðum Austur-
Evrópu Sinatra-sönginn
góða; „ril Do It My Way“.
Bókmenntir eða
afþreying
Himinninn yfir Novgorod
eftir Regine Deforges
Þýðandi: Þuríður Baxter
336 bls. ísafold 1989
íslenskur útgefandi Himinsins
yfir Novgorod eftir franska rit-
höfundinn Regine Deforges gef-
ur bókina út eins og hún væri
vandað afmælisrit eða vísindalegt
greinasafn. Hún er prentuð á
rjómalitan pappír og allir kaflar
byrja á hægri síðu. Það þykir flott
og líka gagnlegt ef þarf að útbúa
sérprent af stökum greinum í
bók, en í spennandi skáldsögu
verkar undarlega á lesanda að
koma að auðri síðu í miðri at-
burðarás, eins og oft gerist á
kaflaskilum. Þá finnst manni að
nú hljóti að verða mikil hvörf í
verkinu, ný öld sé að renna upp,
nýjar persónur að taka við, og
verður feginn þegar svo reynist
ekki vera.
Tilgangur útgefanda er ef til
vill að koma þeirri hugmynd að
hjá lesanda að hann sé ekki með
neina venjulega þýdda skáldsögu
í höndunum heldur mikið og
vandað bókmenntaverk.
Saga Regine Deforges um
Anne stórfurstadóttur frá Kíev í
Rússlandi er afskaplega
skemmtileg. Hún er af því tagi að
mann langar til að taka Norður-
leiðarútuna til Akureyrar bara til
að fá að lesa hana í friði. Þetta er
söguleg skáldsaga frá 11. öld og
höfundur hefur lagt á sig heimild-
akönnun til að geta lýst atburðum
á sannfærandi hátt, klæðaburði,
helgisiðum, matarvenjum og svo
framvegis. Er þetta þá ekki
merkt bókmenntaverk? Eða er
þetta vel heppnuð afþreying?
Ástin sigrar
Rétt eins og unglingabækur
skiptast afþreyingarbækur handa
fullorðnum í tvo hópa, annan ætl-
aðan körlum, hinn konum. í karl-
abókmenntunum snúast málin
um afbrot og njósnir, með ein-
faldar hugmyndir um gott og
vont, rétt og rangt, sem ás, og
kynsvöll - eða ástir - til skrauts. I
kvennabókmenntunum er ástin
viðfangsefnið, ás atburða og tak-
mark þeirra þó að þeir geti ann-
ars verið af ýmsu tagi. Þær reyna
að fullvissa konur um að þrátt
fyrir reynslu þeirra af hinu gagn-
stæða þá dreymi karlmenn um að
elska eina konu og vera henni
trúir allt til dauðans. Ef við verð-
um svo lánsamar að ramba á
þann eina rétta verði lífið sam-
felldur fagnaður eftir það.
Afþreyingarbækur eiga það
sameiginlegt að vera fyrirsjáan-
legar, líka leynilögreglusögur þó
að þær eigi allt undir því að vera
ekki fyrirsjáanlegar. Hið fyrir-
sjáanlega í þeim er að lesandi veit
(að minnsta kosti ef hann hefur
lesið svona bækur áður) að
glæpamaðurinn finnst að lokum
og að viss röð og regla kemst á
eftir tímabundna óreiðu.
Hvernig skyldi þetta koma
heim og saman við Himininn yfir
Novgorod?
Ekki er hægt að segja að at-
burðarás þeirrar sögu sé að öllu
leyti fyrirsjáanleg, og veldur þar
mestu að þetta er ævisaga. Við
fylgjumst með þvf þegar Anne er
send að heiman frá sér árið 1050,
þáfjórtán ára, til að verðadrottn-
ing Henri Frakkakonungs, sem
er ekkjumaður á fertugsaldri,
heldur valdalítill konungur og
hommi, og ala honum erfingjann
sem lengi hefur verið beðið eftir.
Hún eignast frumburð sinn sex-
tán ára, Philippe sem seinna var
nefndur hinn fyrsti og varð kon-
ungur átta ára. Anne er 23 ára
pegar hún verður ekkja, þriggja
barna móðir og nánast heilög
manneskja eftir allt sem hún hef-
ur orðið að þola af manni sínum.
En hún hirðir ekki um heilagleika
sinn heldur giftist greifanum
illræmda af Valois, þvert ofan í
væntingar þegna sinna - og les-
anda. Hún verður ekkja í annað
sinn tæplega fertug, ákveður að
sjá sitt kæra Rússland áður en
hún deyr, orðin roskin kona á
þeirra tíma mælikvarða, og tekst
það með naumindum.
Saga Anne frá Kíev endar á
SIUA
AÐALSTEINSDÓTTIR
dauða söguhetjunnar, það er
ekki regla í ástarsögum handa
konum. Ástin er heldur ekki
hreyfiafl í sögu hennar. Anne er
prinsessa og síðar drottning og
skyldurnar ráða lífi hennar, ástin
ræður engu. Þó að hún sé tigin-
borin verður hún að hlýða þang-
að til hún er orðin ekkja.
En sagan endar samt á því að
elskendurnir ná saman, og ástin
verður burðarás skáldsögunnar
með Philippe, bojaranum glæsi-
lega sem tilbiður Anne og er
alltaf nærstaddur alveg af tilvilj-
un þegar líf hennar er í hættu.
Það vilja verða all-fyrirsjáanleg
ástarsögukraftaverk. En þegar
þau ná saman í lokin er það í
sönnum rómantískum anda sem
minnir á ljóð Bjarna Thoraren-
sen: „Kysstu mig hin mjúka mær!
því þú ert sjúk. Kysstu mig hin
mjúka mær! því þú deyr ...“
Persónur
Persónusköpun er grunn og
einhliða og mun skyldari venju-
legum afþreyingarsögum en
söguþráðurinn. Þar vantar baga-
lega á sálfræðilegt raunsæi og
breidd. Konurnar taka hefð-
bundnar stellingar madonnunn-
ar, skækjunnar og móðurinnar,
karlarnir eru góðir eða vondir,
fagrir eða ljótir, hraustir eða
veikburða. Jafnvel stökkbreyt-
ingarnar á greifanum af Valois til
góðs og aftur til ills verða hálf-
vélrænar af því að úr þeim er ekki
unnið á sannfærandi hátt. Þær
verða bara.
Anne sjálf fær ofurlítið lífs-
mark með skaphita sínum framan
af, en höfundi dettur fátt í hug til
að viðhalda því eða dýpka mynd
hennar.
Eina óvænta persóna sögunnar
er Henri konungur, sem getur
stafað af því að höfundur hafi
fundið nothæfar heimildir um
hann. En ekki held ég að sam-
kynhneigt fólk verði ánægt með
lýsinguna á honum, þar er fátt
sem vegur upp á móti hversdags-
legustu fordómum. Hann er með
skræka rödd, áhrifagjarn vingull
og hefnigjörn kveif. Tilfinningar
til barnungrar brúðar sinnar ber
hann engar, virðist líta á hana
sem gagnslausan hlut af því að
hún er ekki sætur strákur.
En þó að Henri sé tillitslaus við
Anne er hann miklu grimmari við
ástmöginn sem vogar sér að
hafna honum. Lýsingin á með-
ferðinni á honum er mergjaðri en
ég hef áður séð í afþreyingarbók-
um handa konum. Þegar komið
er að honum í dýflissu er hann
stegldur við gólfið með spjóti sem
stungið er gegnum sundurgrafin
kynfæri hans!
Fleiri lýsingar á grimmd eru í
bókinni, svo og all-ýtarlegar bar-
dagalýsingar sem vilja þó hanga
utan á frásögninni. Þetta minnir
meira á afþreyingarsögur fyrir
karla en konur, og það gera líka
kynlífslýsingarnar sem Regine er
órög við. Barböru Cartland yrði
sjálfsagt um og ó ef hún læsi
bækur Regine Deforges. Liðin er
sú tíð þegar stúlkur fengu
fullnægingu við það eitt að glæsi-
mennin kysstu á höndina á þeim.
Það eru heldur ekki sælustund-
ir sem Regine er svo áfram um að
lýsa, henni er meira í mun að lýsa
vondum aðförum að konum og
upplýsa um hvað ekki eigi að
gera.
Niðurstaða mín er sú að Him-
inninn yfír Novgorod sé afþrey-
ingarsaga, en hún er ágæt afþrey-
ing og sýnir skýra þróun í átt til
þess að sameina skemmtibækur
karla og kvenna.
Þýðingin
Texti Þuríðar Baxter er vel
unninn og stundum mjög fal-
legur. Hún hefur ekki einungis
skrifað bókina á vönduðu ís-
lensku máli heldur hefur hún
greinilega rifjað upp íslenska
miðaldatexta til að gefa þýðing-
unni sannan hljóm. Eg nefni sem
dæmi hvatningarræðu Vilhjálms
sigurvegara fyrir orrustuna við
Hastings.
Auðvitað má deila um ýmsar
lausnir, til dæmis í sambandi við
mynd og beygingu margra
mannanafna sem Þuríður hefur á
frönsku. Mér fínnst endilega að
Anne eigi að heita Anna, bæði er
það miðaldalegra og rússnesk-
ara. En þessu ræður þýðandi.
Ekki get ég þó betur séð en
annaðhvort skjótist höfundi eða
þýðanda í einu mikilvægu atriði.
A bls. 318 lætur Anne Vilhjálm
sigurvegara hafa hring til sann-
indamerkis með boðum sínum til
dularfulla riddarans í þjónustu
hans, og á bls. 324 verður riddar-
inn utan við sig af hamingju við
að sjá aftur hringinn sem „hann
hafði látið af hendi svo mörgum
árum áður“. En það var alls ekki
hann sem gaf henni þennan hring
heldur hún honum! ef marka má
atvikið sem segir frá á bls. 40.
Frágangur er góður fyrir utan
það að menn hneigja sig sífellt
með ypsiloni. Þankastrik eru not-
uð á greinaskilum þar sem bein
ræða hefst, en of oft eru þau sett
þar sem engin bein ræða er að
byrja.
20 SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Föstudagur 12. janúar 1990