Þjóðviljinn - 12.01.1990, Blaðsíða 17

Rauða hættan
var aldrei til
Time valdi Gorbatsjov mann áratugarins. Sovéska kerfið hrundi ekki
vegna þrýstings utanfrá. Haukarnir í vígbúnaðarkapphlaupinu höfðu
rangtfyrir sérí 40 ár. Stefna Vesturveldanna byggðistá blekkingum og
ofsóknaræði. Hvað á nú að gera við Nató?
Rauða hættan lítur mun meinleysislegar út þegar hún er skoðuð á
jörðu niðri en á myndum sem teknar eru úr njósnahnöttum á sporbaug
um jörðu. Ungir Sovétmenn í herskyldu.
að hefur vænti ég ekki farið
framhjá neinum að múrarnir
hafa verið að hrynja að undan-
förnu. Ekki síst þessi stóri utan
um austanverða Evrópu. Við það
vinnst margt, meðal annars og
ekki síst aukið útsýni yfir þessi
lönd sem hafa verið hjúpuð tilbú-
inni gjörningaþoku um liðlega
Qögurra áratuga skeið.
Og nú er tími endurmatsins
runninn upp. Kalda stríðinu er
lokið og tilveran hrokkin upp úr
þeim gömlu hjólförum. Hernað-
arbandalögin tvö, Nató og Var-
sjárbandalagið, orðin eins og
hver önnur nátttröll sem enginn
veit með vissu hvað á að gera við.
Það er varla neinn tilgangur í að
halda uppi miklu hernaðarbatt-
eríi til að verjast Lech Walesa og
félögum í Póllandi, ungverskum
nýkrötum eða rithöfundinum
Vaclav Havel.
En að sjálfsögðu gengur
mönnum misvel að horfast í augu
við nýjan tíma, nýjar aðstæður.
Þótt frá Pentagon heyrist nú
raddir um að skera niður flota-
styrk Nató á Atlantshafi stendur
það enn sem fyrr upp úr Þorsteini
Pálssyni, Birni Bjarnasyni,
Hreini Loftssyni og öðrum Sjálf-
stæðismönnum að því fari fjarri
að Nató hafi týnt tilgangi sínum,
þvert á móti sé enn fýllsta ástæða
til að slá skjaldborg um hið vest-
ræna frelsi. Því til sönnunar er
bent á þá „staðreynd“ að það hafi
verið fýrir styrk og samstöðu
Nató-ríkjanna að Gorbatsjov lét
nudda sér að samningaborðinu.
Án Evrópuflauganna hefðu engir
samningar verið gerðir um af-
vopnun.
Maður
áratugarins
Vestur í Bandaríkjunum er
gefið út fréttarit sem nefnist Time
Magazine, það stærsta, elsta og
virtasta sinnar tegundar, gefið út
vikulega í hálfri fimmtu miljón
eintaka og selt um allan heim.
Þetta rit hefur um langan aldur
aðhyllst borgaraiegar dyggðir,
verið heldur í íhaldssamari kant-
inum og oftast talið hallt undir
Repúblikanaflokkinn. í kalda
stríðinu þýddi það að ritið efaðist
aldrei um ógnina sem Vestur-
löndum stafaði af sovéska birnin-
um og sem var næg réttlæting á
því að verja ótöldum miljörðum í
vopnakapphlaupið. í flestum
greinum túlkaði blaðið svipuð
sjónarmið og íslenski Sjálfstæðis-
flokkurinn.
En tímarnir breytast og menn-
irnir með. Einn þekktasti blaða-
maður Time er Strobe Talbott
sem skrifar reglulega greinar í
blaðið, ekki síst um samskipti
austurs og vesturs, vígbúnað og
afvopnun. Um það hefur hann
ritað margar bækur og er af flest-
um talinn einn mesti sérfræðing-
ur í blaðamannastétt á því sviði.
Um hver áramót hefur Time
haft þann sið að velja mann ársins
í heiminum og þykir það mikill
heiður að verða fyrir valinu. Um
nýliðin áramót valdi blaðið svo
mann áratugarins og sá sem hlaut
þann heiður er forseti Sovétríkj-
anna, Mikhaíl Gorbatsjov, og
AÐ UTAN
kemur sennilega fæstum á óvart.
í það minnsta er erfitt að finna
nokkum þann sem hefur haft
meiri áhrif á gang heimsmála á
níunda áratugnum.
Allt þarf
að endurskoða
í tilefni af þessu vali blaðsins
birti það greinaflokk um frammi-
stöðu Gorbatsjovs og önnur tíð-
indi úr austanverðri Evrópu. Þar
bar hæst grein eftir Strobe Tal-
bott sem hann nefndi Rauða
hættan endurmetin. Niðurstöður
hans eru vægast sagt athyglis-
verðar, ekki hvað síst fyrir þá sem
hafa hæst um nauðsyn þess að allt
sé endurskoðað í ljósi þeirra tíð-
inda sem orðið hafa í Evrópu að
undanförnu.
Meginniðurstaða Talbotts er
semsé sú að rauða hættan sé liðin
hjá og það sem meira er - hún
hafi aldrei verið til. Hann segir
bemm orðum að „dúfurnar“ í
umræðum síðustu 40 ára um víg-
búnað og afvopnun hafi allan
tímann haft rétt fyrir sér en
„haukarnir", þe. þeir sem mest
létu um nauðsyn þess að hlaða
upp sem mestum vopnabirgðum
og þjarma duglega að bölvuðum
rússunum, þeir hafi öll eftirstríðs-
árin haft á röngu að standa.
Talbott segir að stefna Vestur-
veldanna hafi í fjóra áratugi verið
grundvölluð á stórkostlegum ýkj-
um um ógnina sem af Sovétríkj-
unum stafaði og að hugmyndir
herforingja um sovéska innrás í
Vestur-Evrópu hafi alla tíð ein-
kennst af votti af ofsóknaræði.
Hann segir einnig að hugmyndin
um óvænta kjarnorkuárás sovét-
manna á Bandaríkin hafi ekki átt
við nein rök að styðjast og að
staðhæfingar um gífurlegan hern-
aðarmátt Sovétríkjanna hafi
komið í veg fyrir að menn gætu
lagt hlutlægt mat á augljósa veik-
leika þeirra.
Þannig eru viðhorf Talbotts.
En hann bætir því við að af ein-
hverjum óútskýranlegum ástæð-
um séu þeir sem ákafast fagna
einmitt þeir sem höfðu rangt fyrir
sér, haukarnir, vígbúnaðarsinn-
arnir, bandarískir repúblikanar.
„Stefna Bandaríkjanna mótast
nú að verulegu leyti af þeirri
biekkingu að Gorbatsjov sé ein-
ungis jákvæður vegna þess að
hann sé rökrétt afleiðing af fram-
sýni, samstöðu, þolgæði og harð-
fylgni Vesturveldanna. Sam-
kvæmt þessum skóla eru stórtíð-
indi ársins sem leið einungis af-
rakstur þeirra 9.300 miljarða
bandaríkjadala sem það hefur
kostað Bandaríkin að heyja
friðinn frá árinu 1951.“
Ekkert er fjarri lagi, segir Tal-
bott. „Gorbatsjov er einungis að
bregðast við þrýstingi innan frá,
ekki utan frá. Hrun sovéska kerf-
isins stafar af eigin ófullkomleika
þess og grundvallarbilunum í því
en ekki af neinu því sem um-
heimurinn hefur gert eða ekki
gert eða hótað að gera.“ Með
öðrum orðum: kjarninn í stefnu
Reagan-stjórnarinnar og Nató
allan síðastliðinn áratug og raun-
ar miklu lengur var út í hött.
Nýtt öryggistæki
óskast
Talbott sér þó ýmislegt jákvætt
í stefnu Bush gagnvart Sovétríkj-
unum. í fyrstu hafi afstaða hans
einkennst af yfirdrifinni var-
kárni, hann hafi látið sér nægja
að fylgjast með og hafast ekki að.
Nú sé þetta að breytast. Hann sé
farinn að velta því fyrir sér hver
eigi að verða hlutur Bandaríkj-
anna í viðleitninni til að snúa af
braut vígbúnaðarkapphlaupsins.
Hins vegar standi það honum
fyrir þrifum að vilja ekki kannast
við að kapphlaupið hafi verið háð
á röngum forsendum.
En það er orðið afar brýnt að
huga að því hvað beri að gera við
garminn hann Nató. Talbott telur
rétt að setja Nató á eftirlaun, að
vísu með láði en án eftirsjár. Það
er hins vegar lítil hætta á að rasað
verði um ráð fram í því að leggja
hernaðarbandalagið niður. Leið-
ÞRÖSTUR
HARALDSSON
togar Vesturveldanna séu sam-
mála um að Nató geti orðið að
liði í þeim miklu hræringum sem
óhjákvæmilega munu fylgja
endursköpun Austur-Evrópu og
afvopnun álfunnar. En það sé
brýnt að menn séu meðvitaðir um
að líf Nató sé einungis framlengt
um stundarsakir og að það helgist
af því að eitthvað þurfi til að brúa
bilið þangað til nýr og betri vett-
vangur er orðinn til.
Talbott bendir á að Nató hafi
verið stofnað í þeim tilgangi að
verjast gegn annarra hernaðar-
blökk. Það sé hins vegar allsendis
ófært um að takast á við innbyrðis
deilur ríkja í Austur-Evrópu eða
skærur milli ólíkra þjóðernishópa
innan sama ríkisins. „Nató er
hvorki til þess gert né tækjum
búið að glíma við skærur td. Ung-
verja og Rúmena sem eru ekkert
alltof miklir félagar, eða þá hugs-
anleg átök Serbíu og Slóveníu,
tveggja sjálfstjómarlýðvelda í
Júgóslavíu.“ Hann bætir því við
að það verði að teljast James
Baker utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna til tekna að hann hafi í
ræðu í Berlín í desember boðið
ráðamönnum Vestur-Evrópu að
taka þátt í leitinni að nýju tæki til
að tryggja öryggi Evrópu að
loknu köldu stríði.
Gömul viðhorf
ríkjandi
En þegar horft er til annarra
heimshluta er torvelt að sjá
neinar breytingar á bandarískri
utanríkisstefnu, segir Talbott.
Þegar lýðræðisbyltingin virtist
vera að ná fótfestu í Kína hafi
Bush orðið hálfórólegur, hann
hafi aðeins tekið dræmt undir
með lýðræðissinnum og viðbrögð
hans við stjórnvöldum í Peking
efti' að þau drekktu lýðræðisbylt-
ingunni í blóði sl. vor sýni að
hann ætli sér enn sem fyrr að
halda uppi þríhyrningsstefnu
sinni milli risaveldanna þriggja.
Hugsunarhátturinn frá áttunda
áratugnum ráði enn ríkjum á því
sviði.
Talbott segir að nauðsynlegt sé
fyrir Bandaríkin að hugsa utan-
ríkisstefnu sína upp á nýtt og losa
hana úr því fari að miðast ein-
göngu við að takast á við Sovét-
ríkin og útsendara þeirra. Þess
sjái hins vegar harla lítinn stað. „í
ósveigjanlegum fjandskap sínum
gegn Kúbu, Nicaragua og Víet-
nam er eins og Bush-stjómin
stjórnist af sjálfstýringu sem var
forrituð meðan Sovétríkin stund-
uðu enn útflutning á byltingunni.
Fidel Castro, Sandínistarnir og
stjórnendur í Hanoi em vissu-
legar hver á sinn hátt og í mis-
miklum mæli vafasamir pappírar.
En það sama má segja um fjöl-
mennan hóp þjóðarleiðtoga sem
Bandan'kin eiga góð samskipti
við. Bandaríkjastjóm gæti orðið
hæfari til að glíma við þessa þrjá
ofannefndu aðila ef hún hætti að
meðhöndla þá sem handbendi
Sovétríkjanna. Það hugtak glat-
aði merkingu sinni á síðasta ári.“
Önnur
vandamál bíða
Bandaríkjamenn mega vara sig
á því að festast ekki í því farinu að
hugsa einungis um það hvernig
þeir geti komið Gorbatsjov til að-
stoðar. Það er nauðsynlegt að
spyrja einnig hvað Gorbatsjov
geti gert fyrir Bandaríkin. „Hann
hefur þegar gert svo margt, ein-
faldlega með því að opna okkur
nýja innsýn í Sovétríkin sem em
víðlent ríki sem glímir við stór-
kostleg vandamál og er að reyna
að komast í gegnum tuttugustu
öldina í heilu lagi,“ segir Talbott.
Hann bætir því við að kalda
stríðið hafi snúist um meira en
fjárframlög til vígbúnaðar, það
hafi verið ein stór meinloka.
„Það hefur afskræmt gildismat
okkar og afvegaleitt marga af
bestu hugsuðum tveggja kyn-
slóða stjórnmála- og mennta-
manna. Önnur vandamál hafa
hrannast upp og sum þeirra þola
enga bið.“ Þar nefnir hann heist
fátækt og skuldafjötra þriðja
heimsins sem ógni þeirri lýðræð-
isþróun sem víða hefur gert vart
við sig á undanförnum árum.
Einnig tekur hann til uppgang
Japans og auknar erlendar
skuldir Bandaríkjanna sem hvort
tveggja stefni bandarískum hags-
munum í voða. Bandaríkin kunni
að hafa sigrað í kalda stríðinu en
það sé á góðri leið með að tapa
tækni- og viðskiptastríðinu við
Japani. „Á meðan bíður um-
hverfið, sem að vísu hefur komist
í tísku hjá slagorðaglömrurum í
pólitík, þess að ráðamenn, lög-
gjafinn og almenningur taki á
vanda þess af þeirri röggsemi og
alvöru sem ástandið krefst.“
Eilíft endurmat
Eins og glöggt sést á skrifum
hins bandaríska blaðamanns eru
það fleiri en vinstrimenn sem
þurfa að endurskoða sín mál.
Væri því ekki nær fyrir suma
skriffinna og áróðursmeistara að
taka til í sínum eigin bakgarði
áður en þeir eyða meiri prent-
svertu í að hvetja vinstrimenn til
endurmats? Það virðist nefnilega
hafa farið framhjá Görrum og
Staksteinum íslenskra fjölmiðla
að evrópskir vinstrimenn hafa
verið á bólakafi í endurmati um
margra áratuga skeið.
Er ekki rétt að ástunda stöðugt
endurmat? Það er í það minnsta
öllu skárra en að sitja blýfastur í
skotgröfum kalda stríðsins eða
stela heiðrinum frá alþýðu
Austur-Evrópu af því að leggja
sovéska björninn að velli og
binda enda á kalda stríðið.
Sennilega stæði það enn ef
Garri og Staksteinar fengju
nokkru ráðið.
Sovéska kerfið hrundi af völdum innri mótsagna og ófullkomleika en
ekki vegna þrýstings eða hótana utan frá. Síberískur kolanámumaður í
verkfalli.
Fostudagur 12. janúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17