Þjóðviljinn - 26.01.1990, Síða 19

• //
Kannski
er Alli
fórnar-
lamb
Ólafur Haukur Símonarson: Angist Alla birt-
ist í því formi að hann níðist á þeim sem næstir
honum standa
Leikfélag Reykjavíkurfrum-
sýnir Kjöt, nýtt leikrit eftir Ólaf
Hauk Símonarson á stóra sviöi
Borgarleikhússins íkvöld. Eins
og nafnið bendir til fjallar leikritið
um kjöt, lifándi og dautt, en
leikurinn gerist bakatil í kjötbúð í
Reykjavík í byrjun sjöunda ára-
tugarips. Við sögu koma mæðg-
inin Salvör og Aðalsteinn versl-
unarstjóri, afgreiðslustúlkurnar
Mafta og Magdalena og aðstoð-
arfnennirnir Bergþórog Matthí-
^s, - og ekki má gleyma eiganda
verslunarinnar, Magna, en hann
minnir stöðugt á sig með risa-
stóru emminu á sloppum starfs-
fólksins.
Alli verslunarstjóri virðist, að
minnsta kosti í fljótu bragði, vera
dæmigerð lítil karlremba. Hann
kemur fram við móður sína sem
væri hún gólfmotta og er ekki
mikið skárri við Mörtu, sem elsk-
ar hann. Borgþór er hans undir-
gefni þræll. Matti og Magdalena
eru svolítið sér á báti því Malla
lætur ekki kúga sig og Matti er
gestur á staðnum, fulltrúi verald-
arinnar fyrir utan kjötið,
menntaskólastrákur sem er hrif-
inn af Bítlunum. Og Magni?
Magni ríkir yfir öllu. Hann er
allsstaðar og hvergi, og Alli er
fulltrúi hans.
- Ég vann í kjötbúð þegar ég
var unglingur, reyndar í tveim
kjötbúðum, segir Ólafur
Haukur. Það hefur lengi verið
á stefnuskrá að semja sögu eða
leikrit sem gerðist á slíkum stað.
Ég hef alltaf heillast af stöðum
þar sem er sterkt og afgerandi
andrúmsloft, bílaverkstæðum,
sláturhúsum, flugstöðvum. Kjöt-
búð er mjög skemmtilegt sögu-
svið, þama hrærist bæði lifandi
og dautt hold. Það er ekki hægt
að saga sundur skrokka allan
daginn án þess að leiða hugann
að hinstu rökum.
Þetta er á engan hátt lykilverk.
Slíkt gengur alls ekki í leikhúsi,
þótt það kunni að ganga í skáld-
sögu. En ég hef vissulega fyrir-
myndir. Allt sem höfundur skrif-
ar á sér fyrirmyndir í raunveru-
leikanum, hvaðan ættu fyrir-
myndirnar annars að koma? En
það þarf ekki nema eitt tilsvar,
eina mynd, eitt atvik til þess að
kveikja langa sögu. Sitji ég til
dæmis í flugstöð er það segin saga
að ég byrja að stara á einhverja
bláókunnuga manneskju og
spinna upp sögu um hana.
Kjöt gerist á árunum 1962-63,
þegar ég var sjálfur unglingur. Ég
átti heima vestur í bæ, í næsta
námunda við braggahverfi. Þá
voru leifarnar af þessum risa-
kömpum um alla borgina, kana-
partýin geisuðu ennþá, en þetta
var allt á síðasta snúningi, það var
verið að hreinsa til eftir stríðið
bæði á ytra borðinu og í hugskot-
unum. Og á þessum árum byrjaði
að heyrast í fyrsta skipti orðið
ungiingamenning og það var far-
ið að tala um unglinga þetta og
unglinga hitt. Og svo komu Bítl-
arnir með sína ófyrirleitnu mús-
ík, tóku af okkur ómakið að
sparka í rassinn á eldri kynslóð-
inni og voru okkur þessum bólu-
gröfnu unglingaskrýmslum
sannkallað leiðarljós í myrkrinu.
Nú dregur þú skýrar línur þeg-
ar í upphafi. Alli kúgar eða reynir
að kúga alltog alla, treður á móð-
ur sinni...
- í þessu leikriti er sett fram
ein miðlæg spurning og í kringum
hana raðað öðrum tengdum. Ég
vona að áhorfendur virði mér til
vorkunnar þótt ég svari ekki
spumingum leiksins fyrirfram á
prenti. Það er rétt, vissulega birt-
ist angist Alla í því formi að hann
níðist á þeim sem næstir honum
standa, en kannski er hann á sinn
hátt líka fómarlamb, eins og okk-
ur karlmönnunum er svo gjamt
að segja. Hann er jú alinn upp af
móður sinni og hefur ekki ömgga
hugmynd um það hver faðir hans
er. Og það er svo undarlegt að
þriggja fjögurra ára drengir í dag,
sem aldir eru upp af hinum stæk-
ustu kvenréttinda- og jafnréttis-
konum, þeir eru engu betri en
forverar þeirra, oftar en ekki hin-
ar örgustu karlrembur. Það læð-
ist að manni sá gmnur að þetta sé
ekki jafn einfalt mál og margir
hafa haldið, genin séu bara miklu
sterkari en frómar óskir og
fræðslubæklingar.
En það má segja um Alla eins
og Hamlet forðum að hann er
fullur af illum grun og velkist svo
mjög í vafa um allt, sjálfan sig,
sína nánustu og gildi sitt, að hann
dregur alla með sér í ógæfuna.
Viö ver&um a& leita
a& nýjum formum
Hvernig líst þér á stöðu
leikhúsa og leikritunar hér á
landi? Hver heldurðu að þróunin
verði?
- Ég hef trú á því að íslenskt
leikhús og leikritun muni taka
talsverðum breytingum á næstu
árum. Við erum að ljúka ákveðn-
um kafla í okkar leikritunarsögu,
sem er afar stutt. Við erum búin
að gera ákveðnum yrkisefnum
skil, það á einkum við breytingar
á gildismati og siðum þjóðarinnar
í umrótinu eftir stríðið. Einnig
hafa meftn svona í leiðinni verið
að deila á neysluæðið og
streituna. Þetta hefur aðallega
gerst með raunsæislegri aðferð,
og hefur tekist ágætlega á margan
hátt.
Við höfum búið við alveg ein-
Salvör stritar t kjötinu undir eftiriiti Alla (Hanna Maria Karisdóttir og Þröstur Leó Gunnarsson).
stæð skilyrði, sem er almennur
leikhúsáhugi. Það er ekki þröng-
ur hópur einhverra menningar-
vita sem stundar leikhúsið, það er
hinn stóri hópur skynsamra al-
þýðumanna. En það er líka erfitt
að þurfa að gera svona breiðum
hópi til geðs, sú hætta er alltaf
fyrir hendi að leikhúsið fari að
eltast við meintan smekk ein-
hvers meðal Jóns. Við verðum að
finna leiðir til að brjótast út fyrir
þann ramma sem við höfum hald-
ið okkur innan, við verðum að
leita að nýjum formum, fitja upp
á nýjum yrkisefnum. En helst
ætti þetta að gerast án þess að hið
góða samband við áhorfendur
rofni.
Ég held að tímabil Þjóðleik-
húsanna með stórum staf sé liðið.
Þjóðleikhúshugmyndin er barn
síns tfma, hún kemur fram þegar
þjóðríkin þykjast þurfa á því að
halda að stappa þegnunum sam-
an og sýna ákveðið andlit út á við.
En í dag spyr enginn: Eigið þið
Þjóðleikhús? heldur: Eruð þið að
gera eitthvað merkilegt í leiklist?
Auðvitað mega húsin heita
Þjóðleikhús áfram, en það verð-
ur að brjóta upp það stirðnaða
rekstrarform sem hefur verið á
þessum stofnunum. Tímarnir eru
breyttir, það er spurt um inntak,
ekki form. Leikhúsið verður að
vera kraumandi pottur, ekki
safn. Þarna eiga listamenn að
hafa starfsaðstöðu, en þarna á
ekki að safna ríkisstarfsmönnum
á bása. í leikhúsinu verður að
vera hreyfing og líf, þeir hæfustu
eiga að fá að ráða ferðinni, þeir
ungu að fá að sanna sig, þeir
óhæfu að víkja. Þetta er lögmál
lífsins og þess vegna verður það
líka að vera lögmál leikhússins,
annars verður leikhúsið viðskila
við lífið.
Okkur kemur allur
heimurinn vi&
- Leikritunin hlýtur að taka
breytingum. Heimurinn er á
fleygiferð í augnablikinu. Og við
erum í hringiðunni miðri. Og það
er enginn merkilegri en það sem
hann gerir. Skeiði hugmynda-
kerfanna er endanlega lokið. Það
er tilgangslaust að troða upp á
okkur hugmyndafræði, við erum
búin að fá nóg af kreddum hvort
sem þær heita kommúnismi eða
frjálshyggja. í dag er verið að
endurskilgreina undir kjörorð-
inu: Einstaklingurinn er merki-
legri en öll kerfi, öll hugmynda-
fræði, allar stofnanir. Þetta gildir
líka um leikhúsið. Leikhúsið
verður að beina athyglinni að
listamanninum. Takmark Þjóð-
leikhússins á ekki að vera að
standa undir sér, sjá ákveðnum
fjölda fólks fyrir vinnu eða
tryggja hámarks sætanýtingu.
Okkur kemur allur heimurinn
við. Og það er ekkert fyrirfram
gefið og ekkert blífanlegt. Og í
leikhúsinu verðum við að lýsa
heimi sem er grimmur, brota-
kenndur, hættulegur og dásam-
legur. Auðvitað höldum við
áfram að segja sögur á leiksvið-
inu, en það verður að gefa
mönnum tækifæri til að segja þær
á annan hátt en gert hefur verið
hingað til.
Mér dettur í hug Stór og lítill
eftir Botho Strauss, sem Þjóð-
leikhúsið sýndi 1988. Það var
djarft og þarft hjá Gísla Alfreðs-
syni að feia ungum leikstjóra að
setja það verk á svið. Þar notar
Strauss eins konar collage tækni
til að ná fram niðurstöðu,
heildaráhrifum. Ég held að það
verk gefi okkur vísbendingu um
það í hvaða átt leikritun muni
þróast. Leikritin verða brota-
kenndari og samsettari eins og
veröldin.
Ég geri mér engar hugmyndir
um að ég sé að breyta heiminum
með því sem ég skrifa. Það er
tæpast heldur hlutverk bók-
mennta. En sé höfundur heiðar-
legur gagnvart sinni lífsreynslu,
getur han.i kannski miðlað ein-
hverju sem annað fólk getur haft
gagn og gaman af. Mér hefur
alltaf fundist það ein besta sönn-
un þess að leikhúsið eigi tiiveru-
rétt, þegar fólk kemur út af sýn-
ingu og segir: Eru virkilega til
svona manneskjur? Því þetta er
góð spuming. Er til einhver
Hamlet? Er hann ekki í okkur
öllum? Og minna örlög þeirra
Sjáséskúhjóna ekki á örlög Mac-
bethhjónanna? Erum við ekki öll
að bíða eftir Godot? Og svo ég
vitni í Matthías í leikritinu Kjöt:
Snýst þá allt um peninga og kjöt?
Sigrún Valbergsdóttir leikstýr-
ir Kjötinu og Messíana Tómas-
dóttir gerir leikmynd og búninga.
Þröstur Leó Gunnarsson leikur
Aðalstein verslunarstjóra,
Hanna María Karlsdóttir Sal-
vöru, móður hans og þær Ragn-
heiður Elfa Arnardóttir og Elva
Ósk Ólafsdóttir Maríu og
Magðalenu. Borgþór leikur Árni
Pétur Guðjónsson, Matta Stefán
Jónsson, ungur leikari, sem stíg-
ur sín fyrstu spor á sviði að námi
loknu og Þorsteinn Gunnarsson
leikur alvaldinn Magna.
LG
Föstudagur 26. janúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19