Þjóðviljinn - 11.05.1990, Qupperneq 17

fyrir heimilinu með saumaskap
og þvottum. Friðsælt líf, kyrr
kjör. Svo kemur stríðið, þessi
mikla deigla sem öllum er kastað
í. Og húsfreyjan Þorbjörg, hún
hristir af sér í fyrstu allskonar
uppgang hjá nágrönnunum, en
þegar vinkonur hennar fara að
klæðast kjólum og kápum sem
áður sáust aðeins á dætrum betri
borgara, þá brestur hennar sið-
ferðisþrek: „það eru takmörk
fyrir því hvað má bjóða mann-
legu eðli“. Hún gerir sína lífs-
kjarauppreisn, heimtar af manni
sínum að hann dansi með, reyni
að komast að sem túlkur og redd-
ari hjá Bretum, eða kenna ensku,
eða selja handrit sem geymir
hans spekimál til útgáfu.
Auðunn er hinsvegar annað-
hvort ófær um að taka þátt í
gróðadansi eða þá hann neitar
því: „helgidóm hjarta síns“ hand-
ritið vill hann ekki selja, hann tel-
ur það ósæmilegt að lifa á hval-
rekum: „Hver maður, segir
hann, á sér æfistarf sem hann á
ekki einungis að lifa af heldur og
fyrir“. Það geisar heimsstríð í
litlu húsi - og Auðunn verður að
láta undan síga. Hann afhendir
gróðadraumi konu sinnar framh-
luta hússins, stofuna, þar sem
hún setur upp hermannasjoppu.
En yfirgefur í staðinn svefnher-
bergi þeirra hjóna og sest að í litlu
bakherbergi með sinn draum sem
er ekki „til kaups“ - og vill ekki
stíga niður fæti þar í húsinu sem
ósóminn hefur sigrað heldur not-
ar glugga bakherbergisins sem
dyr, gengur þar út og inn. Sér-
viskan eða trúnaðurinn við það
sem maður er - hann hefur beðið
ósigur, en samt hefur hann ekki
látið allt sitt af hendi, enn lifir
hann á sinni skák.
Og af því að erlendur her hefur
í rauninni ekki farið héðan síðan
Bretar komu þá er vandi þeirra
hjóna í sögu Halldórs Stefáns-
sonar enn óleystur, enn eru menn
að raða sér á línuna sem liggur
milli fyrirvaralausrar aðlögunar
að „ástandi“ og þeirrar þrjósku
sem segir Nei takk.
Heimsveldið
og dauðastríðið
Áðan var á það minnt, að ís-
lendingar og blöð þeirra voru
mjög hlutleysissinnuð, að
minnsta kosti framan af. Að vísu
þóttu bæði Tíminn og Alþýðu-
blaðið vinsamlegri Bretum en
t.d. Morgunblaðið og Vísir, en
ekki rifust menn um þau mál að
ráði. Þó kemur það t.d. fyrir að
Alþýðublaðið sakar Morgun-
blaðið við upphaf hernáms hér
um að draga í rauninni taum
Þjóðverja - blaðið reyni að gefa
almenningi „sem hæstar hug-
myndir um afrek Þjóðverja" og
meira að segja stingi það undir
stól fréttum sem „gætu orðið á-
litshnekkur fyrir þýska nasism-
ann“. Morgunblaðið tekur þetta
óstinnt upp og segir það óvinaf-
ögnuð ef „hernumið þjóðarkríli“
ætlar að steypa sér í heiftúðugar
innbyrðis deilur um „samúð eða
andúð gegn ófriðaraðilum".
Þjóðviljinn hafði þá sérstöðu
að túlka atburði á þá leið, að
styrjöldin væri einkamál kapítal-
ískra heimsvelda, „blóðug átök
breska og þýska auðvaldsins um
markaði heimsins og hráefna-
lindir“. Blaðið tók upp línu hinna
róttækustu jafnaðarmanna frá
því í fyrri heimsstyrjöld: það sem
skipti máli var að alþýðan sneri
vopnum sínum gegn auðvaldinu,
hvar sem væri. Hér gerðust menn
sekir um þá blindni að loka
augum fyrir þeim mun sem var á
þýskum nasisma og öðru hervaldi
(og á þann mun höfðu Þjóðvilja-
menn lagt mikla áherslu nokkru
fyrr þegar boðuð var samfylking
gegn fasisma og stríðið gegn
Franco á Spáni var mál mála í
vinstriheimi). Máttu Þjóðvilja-
menn heyra lengi síðan ásakanir
um að hér hefðu þeir brugðist í
stríðinu við fasismann, vegna
þess að þeir hefðu verið ráðvilltir
eftir svokallaðan griðasamning
Stalín, og Hitlers haustið 1939.
Eðlileg ásökun reyndar. En fleiri
voru fyrst og síðast með hugann
við Breta sem ofbeldismenn sem
hefu rofið grið á smáþjóð - miklu
frekar en þeir veltu fyrir sér
nauðsyn þeirri að slást við Hitler.
Einn þeirra var Steinn Steinarr
skáld sem orti á fyrsta hernáms-
árinu frægt kvæði, Imperium'
Britannicum, Breska heimsveld-
ið. Þar er þessi magnaða feigðar-
spá um það mikla veldi:
Ó lát þér hœgt þótt lánist
stundarbið.
Að lokum borgast allt
í sömu mynt.
Og jafnvel þótt á heimsins
nyrstu nöf
þú nœðir þrælataki á
heimskum lýð
það var til einskis, veldur
stuttri töf
það vinnur aldrei neinn sitt
dauðastríð.
Þrælatak á heimskum lýð er
vitaskuld hernám íslands. Gam-
an væri að athuga hvort margir
áttuðu sig á því að Steinn
Steinarr, sem nú er orðinn þjóð-
ardýrlingur og fermingargjafa-
skáld, er hér í rauninni að leggja
út af heimsveldafjandskap Þjóð-
viljans á því méli! (Það kyndug-
asta við allt saman er reyndar
það, að Steinn Steinarr reyndist
að sönnu spámaður: þótt Breska
heimsveldið yrði meðal sigurveg-
ara í heimsstyrjöldinni - sem bet-
ur fer - þá reyndist þetta stríð í
rauninni upphaf að dauðastríði
þess, það losaði um ýmsa krafta í
nýlenduheiminum sem áttu eftir
að brjótast fram síðar.)
Óboðinn gestur
Breska heimsveldið - menn
höfðu vitanlega margar ástæður
til að tortryggja það, íslensk
skáld höfðu reyndar lengi haft á
því illan bifur, svo sem fram kem-
ur í kveðskap bæði Guðmundar
frá Sandi og Stephans G. Step-
hanssonar. En hvað um her-
mennina sem hingað voru komn-
ir? Voru þeir barasta illa séðir
keppinautar um hylli kvenna?
Bara útsendarar mikils valds?
Ekki gott að vita hvað menn
hugsuðu um það. Nema hvað
ungur bóndi og skáld fyrir
norðan, Kristján frá Djúpalæk,
hann orti snemma á hernámsár-
um fróðlegt kvæði um breska
hermanninn sem hingað er kom-
inn og hefur breytt landslaginu. í
upphafi kvæðis líst skáldinu held-
ur illa á þennan gest:
Studdur við vopn þú stendur
hér þinn vörð
starir í freðna, sinugráa jörð
valfráum augum undan
hjálmsins rönd.
Óboðinn gestur,
íslands stœrsta sorg,
ókunnur sveinn úr vélaharksins
borg
Smáþjóðar fjöregg hreifstu
í þína hönd...
Skáldið dregur enga dul á
ástæður þess að honum líst illa á
hermanninn: „Harðstjóra tákn
og ógna ertu mér, einkennisfötin
vitna móti þér“ segir þar, landið
er nú „að hálfu vígahreiður þitt“.
Áfram er haldið með ásakanir:
„Þú hefur djúpt vorn þjóðar-
metnaðsært, þegna af landi burtu
dæmda fært“ - og er þar vísað til
þess að blaðamenn Þjóðviljans
voru handteknir og fluttir til Eng-
lands og blaðið bannað snemma
árs 1941.
Framtíðarsýnin
En skáldið norðlenska yrkir sig
síðan í sátt við þennan
„heimsveldis son“. Ljóðið firrir
hermanninn ámæli og finnur sér
leið til samstöðu með honum:
Skyggnist ég dýpra inn
í eðli þitt
einstœði maður, það er sama
og mitt.
Sök þín er aðeins sú að vera til.
Rifinn þú varst með rót
úr heimabyggð,
rekinn í stríð gegn lífsins
viðurstyggð
gereyðing alls, sem helst ég
vernda vil.
Þarna heyrast tónar lífsnauð-
synlegrar samstöðu gegn Hitler -
og síðan er áfram haldið í von um
betri heim í nafni róttækrar al-
þjóðahyggju:
Pví, ungi sveinn, ég býð þér
bróðurhönd.
Bindum nú vinartengslum
okkar lönd.
Samstilltum skrefum sœkjum
fram á við.
Byggjum upp heim - ég sé hann
rísa senn -
samvirkan heim, hvar glaðir,
frjálsir menn
auðæfa lífsins njóta
hlið við hlið....
Hér er leikið á þá strengi sem
hljómuðu æ sterkar bæði á ís-
landi og víðar um álfur eftir því
sem á leið stríðið: menn vonuðu
að styrjöldin táknaði mikil um-
skipti með réttlæti og frelsi og
sósíalisma og samvirkri fram-
vindu þjóðreisnar. En hrepptu í
staðinn kalt stríð og aðra óáran.
En það er önnur saga...
„Heimsveldis son sem hernamst fátækt land"
SIEMENS
Með SIEMENS heimilistœkjum verður lífið léftara!
Traustir umboðsmenn okkar eru víðs vegar um landið!
• Akranes: Rafþjónusta Sigurdórs, Skagabraut 6.
• Borgarnes: Glitnir, Fálkakletti 13.
• Borgarfjöröur: Rafstofan Hvítárskála.
• Hellissandur: Verslunin Blómsturvellir, Munaðarhóli 25.
• Grundarfjöröur: Guðni Hallgrímsson, Grundargötu 42.
• Stykkishólmur: Skipavík, Hafnargötu 7.
• Búöardalur: Versl. Einars Stefánssonar, Brekkuhvammi 12.
• ísafjöröur: Póllinn hf., AÖalstræti 9.
• Sauöárkrókur: Rafsjá hf., Sæmundargötu 1.
• Siglufjöröur: Torgið hf., Aöalgötu 32.
• Akureyri: Sfr hf., Reynishúsinu Furuvöllum 1.
• Húsavík: öryggi sf., Garðarsbraut 18a.
• Neskaupstaöur: Rafalda hf., Hafnarbraut 24.
• Egilsstaöir: Raftækjav. Sveins Guðmunds., Kaupvangi 1.
• Breiödalsvík: Rafvöruv. Stefáns N. Stefánss., Ásvegi 13.
• Höfn í Hornafiröi: Kristall, Hafnarbraut 43.
• Vestmannaeyjar: Tréverk hf., Flötum 18.
• Hvolsvöllur: Kaupfélag Rangæinga, Austurvegi 4.
• Selfoss: Árvirkinn hf., Eyrarvegi 29.
• Garöur: Raftækjav. Sigurðar Ingvarssonar, Heiðabraut 2a.
• Keflavík: Ljósboginn, Hafnargötu 25.
c co
13 ?r
O* O*
t (Q
|8
3 O*
i9
3 2:
oS
Q Q'
3