Þjóðviljinn - 24.08.1990, Side 6

Stríð eða ekki stríð
Pað erspurningin. Helst eruþað tveir menn hér íheimi sem þurfa að veltaþessari spurningufyrirsér.
Saddam Hussein og George Bush heita þeir
Beðið átekta. Bandarískur hermaður bíður þess sem koma skal í eyðimörkinni í Saúdi-Arabíu.
Margir telja líkt og útlaga-
stjórn Kúvæts að stríð sé
óhjákvæmilegt við Persaflóa.
Aðrir vilja láta reyna til þrautar
sáttaleiðir. Sovétmenn hvetja
mjög til þess. En gífurleg upp-
bygging vígbúnaðar á svæðinu og
sú staðreynd að fjölda vestrænna
ríkisborgara er í raun haldið í
gíslingu eykur hættuna á stríði,
það þarf ekki nema eitt slys og þá
fer allt í loft upp.
Það er ekki nema von að Huss-
ein Jórdaníukonungur hafí í gær
lýst því yfir að heimurinn væri
orðinn brjálaður. Hann er dygg-
ur stuðningsmaður íraksforseta
en styður þó viðskiptabann Sam-
einuðu þjóðanna - að einhverju
leyti. Hann lagði af stað í gær í
aðra friðarferð sína. Ekki búast
menn við miklum árangri af
heimsóknum hans. Hann leikur
um of tveimur skjöldum.
Hættan á stríðsátökum fer því
stigmagnandi. En afhverju er
ekki hægt að leysa þessa deilu
friðsamlega? Og afhverju hafa
ríki heims brugðist svo hart við
innrás stærra ríkis inn í smærra?
Það er nefnilega svo að innrás
íraks í Kúvæt er ekkert eins-
dæmi, það er hinsvegar mjög
óvenjulegt að smáríki hafi
beinlínis verið innlimað í stærra
ríki. Það er ekki langt síðan
Bandaríkjamenn réðust inn í Pa-
nama og þar áður Grenada. Og
átti ekki innrás Sovétmanna í Af-
ganistan 10 ára afmæli fyrir
nokkrum mánuðum? Ekki brást
heimsbyggðin við í þessi skipti
líkt og nú.
Kjarni málsins, einsog
mönnum er ljóst, er sá að Vestur-
lönd þurfa olíu á skikkanlegu
verði og verða að tryggja stöðug-
an flaum hennar. Olíufram-
leiðsluríki önnur mega síðan ekki
við kreppu á Vesturlöndum sem
gæti þýtt tap fyrir þau þrátt fyrir
hækkað olíuverð.
Sem sagt við - og við megum
ekki gleyma því fslendingar að
við getum ekki undanskilið okk-
ur frá Vesturlöndum í þetta sinn -
við erum að tryggja hagsmuni
okkar. Hin þróuðu ríki vilja
tryggja áframhaldandi trausta
hráefnisöflun. Það sem hefur
breyst í heiminum er að nú fer
austur-blokkin með Sovétríkin í
farabroddi að tilheyra okkur.
Austur og vestur ekki til, heldur
einungis norður-suður; ríkar
þjóðir gegn fátækum.
Vandamálið nú er að Banda-
ríkjamenn hafa tekið of mikið
forystuhlutverk í hernaðarupp-
byggingunni á Persaflóa. Banda-
ríkin hafa iðulega litið á sig sem
lögreglu heimsins. í þetta sinn
eiga þeir samúð allra nema fraka
en sú samúð ristir ekki djúpt. Ar-
abaþjóðir eru ekki yfir sig hrifnar
af þjóð sem heldur ísrael uppi
með gífurlegri fjarhagsaðstoð og
notkun á neitunarvaldi í Öryggis-
ráði Sameinuðu þjóðanna.
Venjulegir arabar, í Iöndum
sem styðja viðskiptabann S.Þ. á
írak og Kúvæt, mótmæla veru
Bandaríkjamanna kröftuglega
margir hverjir. Sovétríkin hafa
gefið í skyn að þau myndu senda
landher til Saúdi-Arabíu ef liðið
yrði undir stjórn S.Þ. Slíkt lið
myndi eiga mun meira upp á pall-
borðið hjá arabaþjóðum auk þess
sem hin áberandi staða Banda-
ríkjamanna hernaðarlega hlýtur
að vera þyrnir í augum Saddams
og eykur líkurnar á hann geri
árás.
Þrátt fyrir samhljóma ályktanir
S.Þ. sem eiga sér enga hliðstæðu,
þrátt fyrir að takist hafi að fá fjöl-
margar þjóðir til að senda herlið
og herskip til Persaflóa, þrátt
fyrir þennan greinilega einhug
heimsins í fordæmingu sinni á
innrásinni og innlimuninni, þrátt
fyrir allt þá eru það helst forset-
arnir Hussein og Bush sem
standa andspænis hvor öðrum og
eiga í taugastríði og orðaskaki.
Það má þó alls ekki vanmeta
framlag annarra ríkja. Og virðist
sem íraksforseti sé að reyna að
tvístra breiðfylkingu vestrænna
þjóða með miklu hringli með
vegabréfsaritanir hjá ríkisborg-
urum Vesturlanda. Jafnvel Svíar
sem gefa sig út fyrir hlutleysi sitt í
heiminum lenda í hringlanda-
hættinum. Það er erfitt að segja
um hvort þetta sé allt nákvæm-
lega skipulagt úr herbúðum
Saddam Husseins eða hvort
skipulagsleysi ríki í Bagdhad. En
ljóst er að vestrænum borgurum
er beitt sem peðum í valdaskaki
íraka. Hinum vestrænu gíslum í
Austurlöndum fjölgaði því
skyndilega úr 13 í 13.000.
Bandaríkjamenn eru við-
kvæmir fyrir gíslamálum. Jimmy
Carter ætlaði á sínum tíma ekki í
sumarfrí fyrr en gíslarnir í Banda-
ríska sendiráðinu í Teheran í íran
væru lausir. Þeir losnuðu ekki
fyrr en hann hafði tapað næstu
kosningum og eftir að hann hafði
á hrapalegan hátt reynt að bjarga
gíslunum með aðstoð hersins.
Það er ekki ólíklegt að Bush væri
löngu búin að byrja stríð ef hann
hefði ekki það víti sér til varnað-
ar. A.m.k. ætlaði hann ekki að
sitja fastur mánuðum saman í
Hvíta húsinu án þess að fá sitt
sumarfrí með tilheyrandi golfi og
bílasímasímtölum.
Burtséð frá því afhverju Vest-
urlönd þustu til Persaflóa þá
verður ekki aftur snúið. Spurn-
ingin sem Bush veltur aftur á
móti fyrir sér nú er hvort eigi að
leggja út í stríð eða ekki. Það er
náttúrlega ámæhsvert að það
skuli vera forseti eins ríkis, af svo
mörgum sem taka þátt, sem einn
virðist hafa ákvörðunarvaldið í
sínum höndum.
Hernaðarsérfræðingar hafa
sagt að það sé nú eða aldrei að
ráðast á írak. Bráðlega verður
það nú að þá. ísraelskir leyni-
þjónustumenn hafa sagt að stríð
skelli fljótlega á. Margir hvetja til
þess að gert verði út um málið
núna strax. Það er Ijóst að afdrif
13.000 Vesturlandabúa og líka
tveggja til þriggja milljóna íbúa
annarra ríkja sem eru í írak og
Kúvæt hefur letjandi áhrif á þá
sem vilja gera út um málið með
hervaldi.
Eðli deilunnar er því að
breytast. Málið hættir að snúast
um olíu og fer að snúast um þá
erlendu ríkisborgara sem nú er
farið að kalla gísla. Við það verð-
ur öll málaleitan um að afstýra
ófriði viðkvæmari. Það þarf ekki
nema að einhver íraskur hermað-
ur gangi berserksgang og skjóti
niður nokkra Vesturlandabúa,
þá springur púðurtunnan í loft
upp.
I gær virtist viðskiptaheimur-
inn gera sér fulla grein fyrir alvar-
legu eðli málsins. Hlutabréfa-
markaðir um allan heim skýrðu
frá lægsta gengi hlutabréfa á
þessu ári í flestum tilvikum. Það
er enginn sem vill kaupa, segja
verðbréfasalarnir. Olíutunnan
fór yfir 31 dollar og lýstu sérfræð-
ingar því að hún myndi hækka um
20 dollara í viðbót ef stríð brytist
út.
í dag föstudag er líklegt að
dragi til tíðinda. I dag rennur út
fresturinn sem erlend ríki höfðu
til að loka sendiráðum sínum í
Kúvæt, einsog stjórnin í Baghdad
hafði skipað að ætti að gera. Flest
ríki, hvort sem um er að ræða frá
Vesturlöndum eða arabaríkjum,
ætla ekki að loka sendiráðunum.
Bandarísk sjónvarpsstöð taldi sig
í gær hafa heimildir fyrir því að
írakar ætluðu að umkringja öll
sendiráðin og varna fólki bæði
inn- og útgöngu. Margar þjóðir
hafa flutt þegna sína frá Kúvæt til
Baghdad í von um að færa fólkið
fjær hugsanlegu átakasvæði. Og
enn halda írakar um 200 Bretum,
Bandaríkjamönnum og Frökkum
á hótelum í Kúvæt.
Hin leiðin til að neyða ír-
aksforseta til að fara með lið sit úr
Kúvæt er að framfylgja viðskipta-
banni S.Þ. En það gæti dregist
mjög á langinn. Vitað er að þó
írak flytji inn um 75 prósent af
þeim mat sem þjóðin þarfnast þá
eru til nauðþurftir í sennilega sex
mánuði. Dragist deilan á langinn
án þess að til stríðs komi þá má
líka búast við því að aröbum fari
að líða illa með Bandaríkjamenn
á sínu landsvæði. Eins má búast
við því að viðskiptaþvinganirnar
bresti þegar frá líður. Stjórnvöld í
Jemen hafa t.d. sagt að þau
myndu ekki láta íraka svelta. Svo
hefur Saddam Hussein hótað að
láta hungrið sverfa að útlending-
um í írak og Kúvæt.
Hvorug leiðin, stríð eða lang-
dregið viðskiptabann, getur leitt
til góðs. í gær birtist Saddam
Husein skyndilega í írakska sjón-
varpinu með bresku fólki sem var
greinilega gíslar þó Hussein segði
við fólkið að það væri ekki gíslar.
Hann ræddi við fólkið en leiddi
hjá sér spurningu einnar konunn-
ar hvort ekki væri hægt að senda
börn heim svo þau kæmust í
skóla. Hann sagði að írak væri
tilbúið til að ræða við Vestur-
lönd.
Það er kominn tími til að finna
þriðju leiðina.
Suður-Afríka
Lögregla stöðvar
ofbeldismenn
Um3.000 reiðir blökkumenn hugðust hefna
harma sinna en velvopnuð lögregla stöðvaði
Einföld röð 40 bláklæddra lög-
reglumanna sem voru vopn-
aðir haglabyssum og táragassp-
rengjum stöðvaði um 3.000 reiða
blökkumenn sem hugðust ráðast
á hótel farandverkamanna og
eyðileggja það í gær. Það voru
íbúar borgarhverfisins Kagiso
sem hugðust ráðast á farand-
verkamenn af Zulu-ættbálkinum.
Flestir voru þetta ungir menn
vopnaðir hnífum, spjótum og
öxum. Þeir sökuðu verkamenn-
ina um að vera hliðholla Inkatha
samtökunum í ættbálkastríðinu
sem hefur geisað í úthverfum Jó-
hannesarborgar síðustu daga.
„Feður okkar eru dánir, börn
okkar eru dáin, nú ætlum við að
ljúka verkinu," hrópaði reið ung
kona um leið og hún sveiflaði exi.
„Núna, núna,“ hrópaði fólkið
þegar það gekk í átt að hótelinu.
En það stoppaði þegar það kom
að röð lögreglumannanna. Flest-
ir í hópnum fylgja Afríska þjóð-
arráðinu, flokki Nelsons Mand-
ela, að málum.
Seinna reyndu nokkrir ungir
menn að komast að hótelinu í
gegnum öngstræti en lögreglan
var allstaðar fyrir. Annarstaðar í
nágrenni Jóhannesarborgar óðu
menn um og kveiktu í húsum
Zulu-manna sem eru auðþekktir
á því að þeir ganga með rautt
band um höfuðið.
En átökin dóu smám saman út í
gær. Sólarhringurinn þar á undan
var sá blóðugasti í langan tíma en
þá létust um 100 manns. Um 500
manns hafa látið lífið síðustu 11
daga í átökum Zulu-manna hlið-
hollra Inkatha og manna hlið-
hollra Afríska þjóðarráðinu.
6 SIÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 24. ágúst 1990