Þjóðviljinn - 14.09.1990, Blaðsíða 9

Ef viö íslendingar ætlum að bæta lífskjör okkar á komandi árum þá
veröum viö aö hætta þeim gæluverkefnaskrípaleik sem við höfum
leikið alltoflengi, og sem hefur leitt af sér bæði staðbundin fyrirtæki og
heilu starfsgreinarnar um landið sem settar hafa verið af stað fyrir
pólitískar ákvarðanir án þess að neinar raunhæfar arðsemisáætlanir
lægju fyrir.
Bygging ATLANTAL ál-
versins hefur verið efst á baugi í
þjóðmálaumræðunni nú um
nokkurt skeið. Slíkt er eðlilegt
því lyktir þessa máls munu ráða
því hvort á íslandi verður
lífskjarabati næstu ár, eða hvort
stöðnun mun ríkja með enn frek-
ari samdrætti ráðstöfunartekna
almennings.
Aðstæður og
landkostir
Ég vil í grein þessari leitast við
að færa fyrir því rök að þessi nýja
álbræðsla eigi að rísa á Suður-
nesjum. Mig langar til að byrja á
að vitna í skýrslu sem staðarvals-
nefnd um iðnrekstur skilaði
iðnaðarráðherra í júlí 1986. Þar
er meðal annars fjallað um efna-
hagsleg og félagsleg áhrif álvers.
Kaflanum um Suðurnes lýkur á
eftirfarandi setningu: „Almennt
má segja að fá svæði á íslandi hafi
jafn mikla möguleika til atvinnu-
þróunar frá náttúrunnar hendi og
Suðurnes."
Þessa ályktun staðarvals-
nefndar má styðja ýmsum rök-
um. Suðurnesin hafa upp á að
bjóða mikið landrými þar sem
Hvers vegna á að byggja
Atlantsálverið á Keilisnesi?
engin búseta er og engin starf-
semi fer fram í dag, og þar sem
hefja mætti iðnrekstur, t.d. stór-
iðju án þess að slíkt færi í bága við
þá starfsemi sem fyrir væri.
Mannfjöldi á svæðinu og afstaða
þess til annarrar byggðar, með al-
þjóðaflugvöllinn við bæjardyrnar
og Reykjavíkursvæðið í liðlega
fjörutíu kílómetra fjarlægð, gera
það einnig mjög fýsilegt. Sam-
vinna sveitarfélaganna á Suður-
nesjum hefur um langan tíma
verið mjög mikil og fer sífellt vax-
andi. Suðurnesin er eina svæðið á
Iandinu þar sem tekist hefur að
gefa út staðfest sameiginlegt
skipulag hvað varðar land-
nýtingaráform allra sveitarfé-
laganna. Náttúruauðlindir eru
miklar, gnægð er af heitu og
köldu vatni og ferskvatnsauð-
lindin er hvergi á landinu betur
rannsökuð. Svæðið gæti verið
sjálfu sér nægt um raforku til al-
menningsnota og til hefðbund-
innar atvinnustarfsemi. Hafnar-
gerð er víða auðveld og hagkvæm
og veðurfar og ríkjandi vindáttir
eru þannig að sáralítil hætta er á
loftmengun, auk þess sem sam-
göngur eru eins og best gerist á
landinu og samgöngutruflanir á
landi yfir vetrartíma mælast í
klukkustundum.
Þegar alls þessa er gætt er engin
furða þótt þeir erlendir aðilar
sem hyggjast fjárfesta á íslandi
staldri við Suðurnesin. Þau hafa í
þessu tilliti yfirburði yfir aðra
landshluta, og þeirra yfirburða
eiga þau að fá að njóta því annað
getur aldrei orðið þjóðhagslega
hagkvæmt.
Samvinna sveit-
arfélaganna um
málið
Það tiltekna mál sem er um-
ræðuefni þessarar greinar kom
fyrst til athugunar eftir áramótin
síðustu þegar slitnaði upp úr við-
ræðum þáverandi ATLANTAL
fyrirtækjahóps með því að ALU-
SUISSE dró sig út úr viðræðum
um nýja álbræðslu eða stækkaða
álbræðslu í Straumsvík.
Sveitarstjórnirnar hér á Suður-
nesjum brugðu við hart og mynd-
uðu starfshóp þann sem síðan
hefur stafað að málinu. Með því
vildu þau sýna væntanlegum við-
semjanda sínum að þau ætluðu
vegna stærðar verkefnisins að
standa saman að því að stuðla að
því að þessu fyrirtæki yrði valinn
staður á Suðurnesjum án tillits til
þess hvar á Suðurnesjum það
yrði, því þá voru til skoðunar
þrjár lóðir.
Fljótlega kom í ljós að ein af
þessum lóðum bar af hvað hag-
kvæmni varðaði m.a. vegna þess
hve um er að ræða feiknarlega
stórt fyrirtæki. Þá var þegar sam-
þykkt að geyma hinar lóðirnar til
hentugri fyrirtækja og sveitarfé-
lögin sameinuðust um að láta fara
fram nauðsynlegar rannsóknir og
gagnaöflun til að geta boðið lóð-
ina á Keilisnesi undir álverið. Að
þessu hefur verið unnið síðan og
hafa öll rannsóknargögn verið af-
hent ATLANTAL fyrirtækj-
unum jafnóðum og niðurstöður
hafa fengist.
Það er bjargföst skoðun mín að
þau gögn sem þegar liggja fyrir
séu nægjanleg til að reisa á þeim
ákvörðun um byggingu álvers á
Keilisnesi. Jarðlög á verksmiðju-
svæðinu, samsetning þeirra og
burðarþol eru þekkt, magn og
hegðan grunnvatns er þekkt,
hegðan vinds og dreifing meng-
unar er þekkt og öldu- og straum-
mælingar hafa farið fram í ná-
grenni væntanlegrar hafnar. Það
er því að mínu mati ekkert að
vanbúnaði að ákveða staðarval
álversins, að minnsta kosti ekki
hvað varðar Keilisnes.
Samið beint
við ATLANTAL
Samningaviðræður milli við-
semjenda hafa farið þannig fram
að fulltrúar ríkisins, hin svo-
kallaða ráðgjafarnefnd áliðju
hefur haft með samningsgerðina
að gera fyrir hönd ríkisins, þegar
kom að því að ræða staðarval
óskuðu fyrirtækin eftir því að rík-
ið hefði ekki milligöngu heldur
fengju þau að ræða beint við
heimaaðila á hverjum stað sem til
greina var talinn koma.
Þetta samþykkti iðnaðarráð-
herra, sem fjallar um þetta mál af
hálfu ríkisstjórnarinnar, og ríkis-
stjórnin sem slík hefur aldrei haft
í frammi neinar athugasemdir við
þennan framgang málsins. Frá
því þetta var ákveðið hafa
fulltúar ATLANTAL fyrirtækj-
anna og fulltrúar sveitarfélaga-
hópanna þriggja skipst á upp-
lýsingum bréflega, og setið sam-
eiginlega samningafundi án af-
skipta ríkisins, þótt þeir hafi ver-
ið viðstaddir.
Með þessum hætti hefur verið
gert eins konar bráðabirgðasam-
komulag milli þessara aðila um
samningsatriði, byggt á við-
ræðum þeirra í milli. í þessu sam-
komulagi er tekið á atriðum s.s.
staðsetningu lóðar, stærð hennar
og stærð og lögun verndarsvæðis
vegna mengunar, staðsetningu
hafnar og kostnaði við að byggja
höfn og gera lóð hæfa til bygging-
ar álvers á henni ásamt kaupum á
lóðinni og nauðsynlegu verndar-
svæði.
Niðurstaðan af öllu þessu virð-
ist í dag eftir fréttum að dæma
vera sú að Keilisnes sé hagkvæm-
asti staðurinn, og þar vilji fyrir-
tækin byggja álverið. Allur hefur
þessi framgangsmáti átt sér stað
án afskipta fulltrúa ríkisvaldsins,
og þess er að vænta að á grund-
velli þessa muni fulltrúar sveitar-
félaganna á Suðurnesjum setjast
niður með fulltrúum ATLANT-
AL fyrirtækjanna og gera samn-
ing við þau um öll samningsatriði
eftir að fyrirtækin hafa kunngjört
sveitarfélögum á hinum stöðu-
num að þau hafi valið Keilisnes
og hafi því ekki áhuga á frekari
viðræðum við þau. Þessi fram-
gangsmáti er að mínu mati hinn
eini eðlilegi og í fullu samræmi
við þá stefnu sem iðnaðarráðu-
neytið hefur haft í málinu og án
athugasemda ríkisstjórnarinnar.
Hagnaður allrar
þjóðarinnar
Það hafa margir orðið til þess
að gagnrýna þann farveg sem
staðarákvörðunarmálið var sett í
þegar iðnaðarráðherra ákvað að
verða við þeirri ósk ATLANT-
AL að fyrirtækin fengju að ræða
við fulltrúa sveitarfélaganna
beint og án milligöngu ríkisins.
Menn hafa rætt um að sveitarfé-
lögin séu með þessu sett á upp-
boðsmarkað og afleiðingin væri
sú að þau mundu niðurbjóða
hvert annað í því skyni að hafa
áhrif á staðarvalsákvörðun.
Ég er þessu algerlega ósam-
mála. í fyrsta lagi eru þær stærðir
sem sveitarfélögin geta sjálf ráðið
svo smáar að útilokað er með öllu
að þær geti haft nein áhrif á
staðarvalið. í öðru lagi verður
þetta til þess að þeir hagsmunir
sem ræddir eru við samninga-
borðið eru hagsmunir viðsemj-
endanna tveggja, en aðrir hags-
munir blandast ekkert inn í mál-
ið, og að mínu áliti er þetta það
sem koma skal.
Ef við íslendingar ætlum að
bæta lífskjör okkar á komandi
árum þá verðum við að hætta
þeim gæluverkefnaskrípaleik
sem við höfum leikið alltof lengi,
og sem hefur leitt af sér bæði
staðbundin fyrirtæki og heilu
starfsgreinarnar um landið sem
settar hafa verið af stað fyrir póli-
tískar ákvarðanir án þess að
neinar raunhæfar arðsemisáætl-
anir lægju fyrir og sem við skatt-
greiðendur þurfum síðan að dæla
miljörðum og aftur miljörðum
króna í á hverju ári til að fjár-
magna endalaust tap. Það verður
að tryggja að ákvarðanir um stór-
ar framkvæmdir, að ég tali nú
ekki um risavaxnar framkvæmdir
eins og ATLANTAL álverið er,
séu teknar með það eitt fyrir
augum að þjóðin sem heild hagn-
ist sem mest á henni, því ef sér-
hagsmunir einstakra byggðarlaga
sem fara í bága við þjóðarhag eru
hafðir í fyrirrúmi er það trygging
fyrir því einu að ákvarðanir verða
vitlausar og til þess eins fallnar að
halda áfram að draga niður og
skerða lífskjörin í landinu.
Þetta mál er í eðli sínu afskap-
lega einfalt þótt það sé stórt í
sniðum. Það snýst um það, og
það eitt að auka þjóðartekjur til
að bæta lífskjör okkar. Það snýst
um að selja eitt af því fáa sem við
íslendingar höfum til að selja
öðrum þjóðum, íslenska raforku.
Hana getum við boðið á því verði
að útlendingar vi’ja semja við
okkur, og því aðeins að við höf-
um vit á að gera samninga sem
fela í sér að einhver arður verði
eftir í þjóðarbúinu, því aðeins
leiðir þessi samningur til þess að
lífskjör þjóðarinnar batni.
Arðsemi verður
að vera nr. 1
Þess vegna er ég hlynntur því
að samningamenn okkar fái fullt
umboð til að semja með aðeins
eitt grundvallaratriði að leiðar-
ljósi, að gætt sé hámarkshag-
kvæmni við samningagerðina,
þ.e.a.s. að samningurinn búi til
eins mikla peninga fyrir íslenska
þjóðarbúið og kostur er.
Hvað síðan er gert við þessa
peninga er allt annað mál og það
má alls ekki blanda þessu tvennu
saman. Þá kemur til kasta þeirra
að nota þá til að hafa áhrif á þró-
un búsetu í Iandinu þá stendur
ekki á mér að taka undir nauðsyn
þess, en ef nota á fé úr sameigin-
legum sjóði landsmanna til að
stýra búsetuþróun, þá þurfa að
vera til peningar í þessum sama
sjóði. Þeir verða hins vegar aldrei
til þar ef við ætlum alltaf að semja
af okkur og varpa frá okkur allri
hagnaðarvon.
Með slíku athæfi er líka víst að
erlendir lánardrottnar okkar
hljóta að spyrja sig hvort virki-
lega sé óhætt að halda áfram að
lána okkur fé nema við sýnum
þeim að við kunnum að fara með
það. Við skulum ekki gleyma því
að erlendar skuldir okkar eru í
dag orðnar svo miklar að ráð-
herrar hafa um árabil varað við
því að mikið lengra sé ekki hægt
að ganga. Jafnvel hefur verið rætt
um að sjálfstæði okkar sé í hættu.
Þess vegna er ekki um það að
ræða lengur, og það er algerlega
ábyrgðarlaust tal þegar einstakir
stjórnmálamenn og aðrir ein-
staklingar segja að ríkissjóð muni
ekkert um að greiða einhverja
miljarða króna til að fyrirtækið
verði staðsett úti á landi því þessir
miljarðar eru ekki til, þeir eru
fengnir að láni erlendis og hinir
erlendu bankar munu einungis
spyrja um eitt, þeir munu spyrja
um arðsemi.
Niðurstaða staðarvalsmálsins
getur því að mínum dómi aðeins
orðið ein: Ef álverið verður á
annað borð byggt á íslandi þá
verður það byggt á Keilisnesi.
Oddur
Einarsson
skrifar
Föstudagur 14. september 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SIÐA 9