Þjóðviljinn - 14.09.1990, Blaðsíða 15

Allt I kringum okkur eru áreiti sem
krefjast þess að við höfum náð
sæmilegum tökum á lestri. I nú-
tlmasamfélagi eru okkur flestar
bjargir bannaðar án lestrarkunnátt-
unnar.
Hallar undan
fyrir bókinni
Athuganir á bóklestri bama
og ungmenna sýna svo vart verð-
ur um villst að lestur fari minnk-
andi. Samkvæmt athugunum Þor-
bjamar Broddasonar og fleiri á
tómstundaiðju unglinga á aldrin-
um 10 til 15 ára kemur í ljós að
lestur bóka fyrir utan skólabækur
hefur dregist saman frá 1968 til
1988. Árið 1968 kváðust nem-
endur fjórða til níunda bekkjar í
Reykjavíkurskólum hafa lesið að
meðaltali 4,1 bók síðustu 30 dag-
ana áður en könnunin fór fram.
Arið 1988 sögðust þeir nemendur
sem í könnuninni lentu hafa að
meðaltali lesið 2,7 bækur. Þá má
geta þess að hlutfall þeirra nem-
enda sem kváðust enga bók hafa
lesið hefur tvöfaldast. Árið 1968
reyndust 11% nemendanna enga
bók hafa lesið en 1988 var þetta
hlutfall komið í 21%.
Blómleg bókaútgáfa hér á
landi gefur tilefni til að ætla að
bókaneysla sé vemlega almenn.
Árið 1987 vom hér á landi gefnir
út 4,6 titlar á hverja 1000 íbúa
sem var rúmlega helmingi meira
að tiltölu en í því Norðurlanda
sem komst næst okkur, þ.e. Fær-
eyjum, þar sem gefnir vom út um
2,3 titlar á hveija 1000 íbúa. í
fyrra vom gefhir út 4,9 titlar á
1000 íbúa hér á landi miðað við
bráðabirgðatölur Landsbókasafns
um bókaútgáfúna, þannig að ætla
mætti að bókaútgáfan standi í
miklum blóma.
En það er ekki allt sem sýnist
í þessum efnum. Að sögn þeirra
bókaútgefenda sem Nýtt Helgar-
blað ræddi við hefúr meðalupplag
bóka minnkað á undanfómum
ámm. Þannig að aukin bókaút-
gáfa þýðir ekki endilega að land-
inn kaupi fleiri bækur til aflestrar.
í þessu sambandi er athyglis-
vert að rýna aðeins í tölur um
heildarútlán Borgarbókasafns
Reykjavíkur undanfarin ár. Árið
1982 vom lánaðar út frá safninu
893.542 bækur sem gerir um 10,4
bækur á hvem Reykvíking á því
ári. í fyrra lánaði safnið út
685.907 bækur eða 7 bækur á
hvem íbúa. Af þessu má vera ljóst
að bókin stendur höllum fæti í
samkeppni við aðra afþreyingar-
miðla um frítíma almennings.
Þetta segir vitanlega ekkert til
um það hvort fleiri eða færri eigi
við lestrarerfiðleika að striða.
Hins vegar gefúr þetta til kynna
að vegur ritaðs máls fari minnk-
andi í íslensku samfélagi. Hvort
þeir sem eiga undir högg að sækja
á lestrarsviðinu hafi dregið öðmm
fremur úr bókalestri verður ekkert
fúllyrt um, þótt slík ályktun kunni
að eiga fúllan rétt á sér.
Að búa með
sorgum sínum
Allir þeir sem Nýtt Helgar-
blað ræddi við um þessi mál vom
á einu máli um það að hér á landi
væri vart hægt að tala um að hóp-
ur manna væri ólæs með öllu.
Hins vegar mætti af ýmsu ráða að
nokkur hluti fólks ætti við veru-
lega lestrarerfiðleika að etja. Ó-
mögulegt væri þó að slá einhvetju
fostu um það hve stóran hóp
manna væri um að ræða sem
þannig væri ástatt fyrir, þar sem
engar rannsóknir væm til sem
hægt væri að byggja á hve víð-
tækt vandamál væri um að ræða.
Guðmundur B. Kristmundsson, Þóra Kristinsdóttir og Sigriður Þ. Valgeirsdóttir. Meðan það hafa ekki verið gerðar neinar rannsóknir á lesskilningi hér á landi
veröur ekkert fúllyrt um treglæsi hér á landi. Það þýðir þó ekki að vandamálið kunni ekki að vera til staðar. Mynd: Jim Smart
Guðrún Halldórsdóttir, skóla-
stjóri Námsflokka Reykjavíkur,
segir að á hveijum vetri leiti þetta
tveir til þrír fúllorðnir einstak-
lingar til Námsflokkannna og
biðji um aðstoð í lestri.
Sömu sögu er að segja frá
Fræðsluskrifstofu Reykjavíkur. -
Það er nokkuð um það að fúllorð-
ið fólk hringi í okkur til að leita
sér aðstoðar i lestri og skrift, seg-
ir Arthúr Morthens. Að hans sögn
er aðallega um að ræða fólk sem
er við nám í framhaldsskólum og
jafnvel í háskóla. - Þetta er fólk
sem á í vemlegum erfiðleikum
með skrift og stafsetningu svo
dæmi sé tekið.
- Eg álít að ólæsi sé til staðar
hér á landi. í fyrsta lagi er til
margt fólk sem þjáist af lesblindu.
En þar að auki er einhver hópur
fólks sem af félagslegum ástæð-
um, s.s. erfiðum fjölskylduað-
stæðum, hefur ekki náð þeim tök-
um á lestri í æsku, að verði þvi til
mikils gagns og yndis, s.s. að geta
lesið sér til skilnings einfoldustu
leiðbeiningar. Og þá er ég ekki að
tala um að þetta fólk sé eitthvað
miður greint en við hin sem kunn-
um að lesa, segir Guðrún.
Arthúr segir að ætla megi að
þeir sem em félagslega eða stétt-
arlega lægra settir i þjóðfélaginu
leiti ekki eftir aðstoð. - Það þýðir
ekki það sama og að vandamálið
sé ekki til staðar. Það fólk býr ein-
faldlega með sorgum sínum.
Undir þetta tekur Snorri Kon-
ráðsson, hjá Menningar- og
fræðslusambandi alþýðu. - Til
okkar koma ekki þeir sem eiga
erfiðast með lestur og skrift, en
það fólk er þó til sem á í veruleg-
um vandræðum af þessum sök-
um. Ég verð til dæmis var við það
að það fólk er til sem getur ekki
notfært sér réttindi sín vegna þess
að getur ekki lesið í gegnum upp-
lýsingamar.
Mér virðist almennt að það
fólk sem verður harðast úti þegar
það þarf að sækja rétt sinn til þess
opinbera, svo dæmi sé tekið, sé
það fólk sem hefur hlotið tak-
markaða þjálfún í lestri, skrifl og
reikningi, segir Snorri.
Snorri nefúdi sem dæmi að á
tilteknu starfsréttindanámskeiði
sem hann þekkti til þyrfli iðulega
að veita tveimur til þremur af tutt-
ugu manna hópi aðstoð við að
lesa út úr spumingum á krossa-
prófi sem lagt væri fyrir þátttak-
endur.
- Þetta er vandamál sem við
hvorki getum né megum horfa
framhjá, segir Snorri. - Það er
hörmulegt til þess að vita að í ís-
lensku þjóðfélagi í dag sé hópur
fólks sem geti ekki lesið sér til
skilnings þegar komið er út fyrir
allra einfoldustu texta. Þetta fólk
lendir í vítahring sem erfitt er að
rjúfa. Takmörkuð lestrargeta leið-
ir til þess að þetta fólk tileinkar
sér minni orðaforða og á erfitt
með að koma fyrir sig orði og tjá
sig. Afleiðingin er iðulega sú að
þetta fólk verður félagslega óvirkt
og einangrast.
- Menn hafa sýnt ótrúlega lít-
inn skilning á þessum málum,
segir Arthúr. - Það er eins og
nefúa mannsmorð í eyru margra
þegar á þetta er minnst.
Að sögn Snorra Konráðssonar
er fúll ástæða fyrir verkalýðs-
hreyfinguna að efla fræðslustarf
meðal félagsmanna sinna og
leggja áherslu á að kenna fólki
það sem það átti að læra í skóla,
lestur, skrifl og reikning. -
Fræðslusamtök verkalýðshreyf-
ingarinnar annarsstaðar á Norður-
löndum hafa lagt aukna áherslu á
þessa ffæðslu meðal sinna félags-
manna á síðustu árum og það
þurfúm við einnig að fara að gera
hér.
Úrbóta er þörf
Viðmælendum Nýs Helgar-
blaðs bar saman um það að full
þörf sé á því að tekið verði á þess-
um málum af fúllri einurð. - Það
er sama þótt við vitum ekki ná-
kvæmlega hver vandinn er eða
hve hann er mikill, það bendir
margt til þess að hann sé til staðar
og við því verður að bregðast,
sagði Guðrún Halldórsdóttir.
Þrátt fyrir að margt sé á huldu
um hve margir eigi við að glíma
lestrarörðugleika, er ljóst að
skólakerfið er farið að taka við sér
og viðurkenna vandann.
Sem dæmi má taka að í fyrra-
vetur var nemendum sem eiga í
námsörðugleikum við Mennta-
skólann í Kópavogi veitt sérað-
stoð. Þar var áætlað að 17 nem-
endur þyrftu á sérstakri aðstoð að
halda varðandi skrift, stafsetn-
ingu og lestur. I haust var auglýst
ein staða sérkennara við skólann,
en eftir því sem næst verður kom-
ist er þetta í fyrsta sinn að sér-
kennari er ráðinn við ffamhalds-
skóla hér á landi.
Þá er einnig í undirbúningi
starffæksla lestrarmiðstöðvar við
Æfinga- og tilraunaskóla Kenn-
araháskóla Islands þar sem ætlað
er að þjóna mið- og vesturhluta
borgarinnar. Ætlunin er að til
lestrarmiðstöðvarinnar geti ffam-
haldsskólanemendur sem og fúll-
orðnir sótt sem eiga í erfiðleikum
með ritað mál og lestur.
Enn er þó allt á huldu hvort
nægjanlegt fé fáist ffá yfirvöldum
menntamála til að festa húsnæði
undir starfsemina og til starf-
rækslu hennar. Takist það er ráð-
gert að lestrarmiðstöðin taki til
starfa eftir tvo til þijá mánuði.
Föstudagur 14. september 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA15