Þjóðviljinn - 05.10.1990, Qupperneq 9

Rafmagnsstóllin í San Quentin-
fangelsinu býður næsta manns.
Rafmagns-
stóllinn
bíðw
2300 Bandarikjamenn bíða
þess að dauðadómi yfir þeim verði
fullnægt. Er hluti þeirra sem fylla
dauðalistann í raun vita saklaus?
Um þessar mundir bíða um
2300 manns þess í fangelsum vitt
og breitt um Bandaríkin að dauða-
dómi yfir þeim verði fullnægt. I
þessum hópi er að finna allnokkrar
konur, ungmenni undir lögaldri og
fólk sem gengur ekki andlega heilt
til skógar.
Síðan dauðarefsing var tekin
upp aftur þar í landi árið 1976 hef-
ur dauðadómi verið fullnægt 100
sinnum og ríflega það.
Undir lögaldri á
dauðalistann
Upp á síðkastið hafa ýmsir
málsmetandi menn þar vestra orð-
ið til þess að vekja máls á því að
dauðarefsingar verði aflagðar. Það
er einkum tvennt sem hefur verið
vatn á myllu slíks málflutnings.
Þannig er að talsverður hluti
þeirra sem bíða þess að verða sett-
ir í rafmagnsstólinn eru undir lög-
aldri.
Ekki fyrir alllöngu var hrundið
af stað baráttuherferð í þeirri veiku
von að fá dómsvaldið til að þyrma
lífi ungrar blökkukonu, Paulu Coo-
per, sem hafði verið fundin sek og
dæmd til dauða er hún var aðeins
15 ára.
Að sögn þeirra sem skipulögðu
herferðina eru yfir þijátíu dauða-
dæmdra sakamanna í Bandaríkjun-
um yngri en 18 ára.
Bakari hengdir
fyrir smiö
Hitt atriðið sem hefur gert það
að verkum að sæmilega skynsamir
menn efast um gildi dauðarefsinga,
er að svo virðist sem nokkur hluti
þeirra sem bíða aftöku sé í raun
vita saklaus.
I grein sem birtist í hinu virta
lögfræðitímariti Stanford Law
Review 1987, er staðhæft að 350
dauðadæmdir fangar í Bandaríkj-
unum hafi í reynd verið vita sak-
lausir. Þrátt fyrir það hafi dauða-
dómi yfir 23 verið fúllnægt áður en
mál þeirra fékkst upp tekið.
Vonaðfarium
menn
Mat hóps lögfræðinga sem fór
ofan í saumana á málum sem leitt
höfðu til dauðadóms og kynnt var í
fyrra, er að reikna megi með að
fímm prósent dauðafanga hafi ver-
ið dæmdir að ósekju.
I ljósi þessa er ekki nema von
að það fari um menn. Þannig hefúr
t.d. spænska blaðið Diario 16 eftir
ríkislögmanni alríkisstjómarinnar
að dauðarefsingar setji svartan
blett á annars vammlaus Bandariki
í mannréttindamálum.
Gramma/-rk
„Þaö er frekar kaldhæönislegt að á sama tíma
og nágrannalönd okkar, sem viö viljum oft
bera okkur viö, hafi fyrir þó nokkru reynt aö
koma fangelsismálum sínum í betra horf, aö
þá eru ólar hertar á flestum sviðum er snúa að
fangelsismálum á íslandi," segir greinarhöf-
undur m.a.

Hmiin
Er fangelsismálastofnun
þörf eða óþörf stofnun?
í lögum um fangelsi og fanga-
vist sem tóku gildi 1. janúar 1989
og tóku við af löngu úreltum
lögum sama efnis, segir í 2. gr.:
„Starfrækja skal sérstaka
stofnun, fangelsismálastofnun,
til þess:
1. Að annast daglega yfirstjórn á
rekstri fangelsa.
2. Að sjá um fullnustu refsi-
dóma.
3. Að annast eftirlit með þeim
sem frestað er ákæru gegn,
dæmdir eru skilorðsbundið, fá
skilorðsbundna reynslulausn,
náðun eða frestun afplánunar.
4. Að annast félagslega þjónustu
við fanga og þá sem taldir eru upp
í 3. lið.
5. Að sjá um að í fangelsum sé
veitt sérhæfð þjónusta, svo sem
heilbrigðisþjónusta, prestþjón-
usta“ o.s.frv.
Þegar hin nýju fangelsislög
komu fyrst fyrir sjónir þeirra sem
dvelja í fangelsum, þótti mörgum
sem að nú myndi loks rofa til í
þeim miðalda hugsanahætti sem
einkennt hefur ráðamenn þá sem
farið hafa með fangelsismál sam-
félagsins (og sumir þá helst til
lengi) og ennfremur þóttu hin
nýju lög gefa fyrirheit um að
mannréttindi hverskonar, sem
öllum mönnum eiga að vera
tryggð, ættu nú greiðari leið inn í
fangelsiskerfið. En því miður
hefur reynsla fanga í fangelsum á
íslandi orðið önnur en fyrirheitin
gáfu tilefni til.
Það er skemmst frá að segja að
í mörgum og veigamiklum mál-
um hefur ástand fangelsismála
tekið á sig uggvænlega mynd svo
vægt sé til orða tekið. Og dapur-
legasta staðreynd málsins er sú að
sá aðili sem hvað mest hefur beitt
sér fyrir að gera málin erfiðari,
bæði fyrir hinn dæma sem og
samfélagið, er sú stofnun sem öll
fyrirheitin voru borin til: Fangels-
ismálastofnun ríkisins.
Það skýtur óneitanlega skökku
við að á sama tíma íthrópa fors-
varsmenn stofnunarinnar í fjöl-
miðlum að ekki sé lengur nokk-
urt pláss að hafa í fangelsum
landsins, þau séu bara yfirfull.
„Kerfið er sprungið" er haft eftir
þessum góðu herrum í einu af
dagblöðum landsins fyrir
skömmu, eftir að stofnunin hafði
yfirfyllt fangelsið á Skólavörðu-
stíg 9 með þeim hætti er vart
þekkist í öðrum lýðræðislöndum,
en á sama tíma lýsir forstöðu-
maður stofnunarinnar því yfir í
fjölmiðlum að dregið verði úr því
að föngum verði veitt reynslu-
lausn í ákveðnum málaflokkum,
burtséð frá því hvort húspláss sé
fyrir hendi í fangelsunum eða
ekki. Og enn fremur var sú vafa-
sama stefna tekin í málum þeirra
sem biðu úttektar á dómi, að
þeim var ýmist synjað um frest á
afplánun eða að frestur þeirra var
styttur af þeim forsögðum og þeir
hirtir af lögreglu hvar sem til
þeirra náðist til að koma þeim í
tugthús, sem öll voru þó yfirfull
að sögn stofnunarinnar. Dæmi er
um að í þessum aðgerðum hafi
menn misst eignir sínar á
nauðungaruppboð auk annars
vegna tafarlausrar fangelsunar.
Áratugum saman hefur sú
stefna tíðkast varðandi skilorðs-
bundna losnun fanga úr fangels-
um og einkum þá sem í lengri
tíma hafa dvalið í fangelsi, að
þeim hefur verið gefinn kostur á
að yfirgefa fangelsið þegar helm-
ingur refsitímans er liðinn (fyrir
því er gefin heimild í lögum) og
þá undir ströngum skilyrðum,
enda hefur það verið skoðun
þeirra sem til þekkja að löng
fangelsisdvöl þjóni ekki tilgangi
sínum þegar dvölin er orðin meir
en 6-8 ár samfleytt. En nú virðist
sem svo að sú dapurlega og unda-
rlega stefna verði tekin upp að
mönnum verði haldið mun lengur
í fangelsum en nokkur þörf er á
og engum til bóta, hvorki hinum
dæma né samfélaginu. Það er
frekar kaldhæðnislegt að á sama
tíma og nágrannalönd okkar,
sem við viljum oft bera okkur við
í .samanburði hverskonar, hafi
fyrir þó nokkru, í mismunandi
mæli þó hvert, reynt að koma
fangelsismálum sínum í betra
horf eftir kröfum tímans og al-
þjóðasamþykkta, að þá eru ólar
hertar á flestum sviðum er snúa
að fangelsismálum á íslandi.
Ástand mála inni í fangelsum
landsins hefur lítt til betri vegar
orðið þrátt fyrir tilkomu fangels-
ismálastofnunar. Sú sérhæfða
þjónusta sem lögin kveða á um
hefur lítið látið fyrir sér fara enn
sem komið er, eins og málefni
geðveikra fanga vitna um. Og þó
svo að í lögunum sé ákvæði um að
í fangelsunum skuli veitt félags-
leg þjónusta þá er það vart nema
að nafninu til. Því frá því stofnun-
in komst á hefur aðeins einn fé-
lagsráðgjafi starfað við fangelsin
sem að jafnaði vista um 100
manns. Ástand þeirra mála í
fangelsunum er til hreinnar
skammar fyrir stofnunina. Og
hvað varðar aðra sérhæfða þjón-
ustu og þá einkum sérfræðiþjón-
ustu lækna þá er staðreyndin sú
að stofnunin kemur þar lítið
nærri og er öll sú þjónusta borguð
af föngum sjálfum fullu verði ef
hún á annað borð fæst þá.
Það lýsir kannski best þeim
vinnubrögðum er Fangelsismál-
astofnun viðhefur í samskiptum
við fanga er að í fangelsinu Litla-
Hrauni er uppihangandi, frá
stofnuninni svohljóðandi til-
kynning:
Föngum eróheimiltað hringja
í Fangelsismálastofnun ríkis-
ins.
Fangi
Litla-
Hrauni
Höfundur kýs að halda nafni sínu
leyndu af tillitssemi við sína nánustu.
Föstudagur 5. október 1990 nýTT HELGARBLAÐ - SIÐA 9