Þjóðviljinn - 12.10.1990, Qupperneq 10

Áað koma böndum á
Fólksflóttinn frá Vestfjörðum
á fimm árum jafngildir því að
allir íbúar Súðavíkur og
Tálknafjarðar hafi tekið sam-
an föggur sínar og flutt úr
fjórðungnum. í flóttamanna-
búðirnar á suðvesturhorninu,
eins og herskáum lands-
byggðarmönnum er gjarnt að
kalla höfuðborgina og þétt-
býlið við hana. Á árunum
1981-1989 fluttu yfir eitt þús-
und manns frá iandsbyggð-
inni til höfuðborgarsvæðisins
á ári hverju að meðaltali.
Flóttafólkinu fjölgaði eftir því
sem leið á tímabilið. Eftir
liggur autt húsnæði og erfið-
ari lífsbarátta fyrir þá sem eft-
ir sitja. Vantrú á betri tíð.
ísfírðingurinn Ólaftir Helgi
Kjartansson fór suður í Borgar-
fjörð í vikubyrjun til að vera full-
trúi Fjórðungssambands Vestfirð-
inga á ráðstefnu sem byggða-
nefnd forsætisráðherra stóð fyrir.
Þar var Ólafur Helgi spurður eins
og aðrir ráðstefnugestir: Telurðu
þörf á að spoma við þeirri
byggðaröskun sem áframhald á
fólksflutningum síðari ára mun
leiða til?
Aösjátisögöu
Að sjálfsögðu, svaraði Ólafur
Helgi eins og margir aðrir á ráð-
stefnunni, en þar voru saman
komnir fulltrúar allra helstu aðila
sem hafa áhrif í íslensku þjóðlífi.
Þar vom fulltrúar atvinnulífsins,
> rannsóknastofnana, menntastofn-
ana, þingmenn og sveitarstjómar-
menn, sérfræðingar og hugsjóna-
menn.
Ólafur Helgi kemur ffá þeim
íjórðungi þar sem fólksflótti hef-
ur orðið hvað mestur og þar sem
mestum erfiðleikum er bundið að
halda við byggð. Enda dró hann
upp dökka mynd af því sem er að
gerast á Vestfjörðum.
Hann benti á að fólksflóttinn
frá Vestfjörðum á ámnum 1984-
1989 jafngilti því að allir íbúar
Súðavíkur og Tálknaíjarðar hefðu
flutt brott. Það em nær 600 mann-
eskjur.
„Þetta jafngildir því að Hella
á Rangárvöllum hefði algerlega
lagst í eyði á sama tíma,“ sagði
Ólafur Helgi og spurði hvort fólk
þyrfti frekari vitna við.
Hann gat lika upplýst ráð-
stefnugesti um að fjölgunin í
Reykjavík á sama tíma jafngildir
þorra fólksins sem nú byggir
Vestfirði og heldur þar úti útgerð
og annarri starfsemi þrátt fyrir
erfið skilyrði.
Svo var Ólafur Helgi spurður
hvað hann sæi sér og sínum fært
að gera til að draga úr fólksflutn-
ingunum og hverju þyrfti að
breyta.
Svör Ólafs Helga og margra
annarra við þessum spumingum
endurspegla tvennt. Annars vegar
stefnuleysi stjómvalda í byggða-
málum, hins vegar nokkrar
ástæður þess að fólk flytur frá
landsbyggð til suðvesturhomsins.
Ólafúr Helgi bað um stefnu
og fé til þess að framfylgja henni.
Hann bað um eðlileg rekstrarskil-
yrði atvinnuveganna, meiri fjöl-
breytni í atvinnu, lækna og annað
sérhæft starfsfólk til að annast
sjúka Vestfirðinga, kennara, nýja
stjómun fiskveiða, betri sam-
göngur, sterkari sveitarfélög.
Stefna í mótun
Það er einmitt hlutverk
byggðanefndar forsætisráðherra
að láta Helga og aðra hafa stefnu.
Það er líka í verkahring nefndar-
innar að koma með tillögur um
hvemig framfylgja má stefnunni.
Sveitarfélög byggjast eftir
ákveðnu skipulagi. Það er nokk-
um veginn vitað hvar byggð rís í
framtíðinni, hvar á að byggja at-
vinnuhúsnæði, hvar verður helst
þörf fyrir götur og gangstéttir.
Það er líka gert ráð fyrir að upp-
fylla verði þarfir þeirra sem
byggja ný hverfi. Það verður að
sjá þeim fyrir skólum, dagheimil-
um, þjónustu, vinnu og greiðum
aðgangi að henni.
Ekkert slíkt skipulag er til fyr-
ir ísland. Stjómvöld hafa enga
mótaða stefnu um hvar byggð á
að haldast í landinu, hvemig á að
hátta þjónustu fyrir íbúana þar
eða af hveiju þeir eiga að hafa
lífsviðurværi.
Hugmyndir byggðanefndar
fela í sér að byggðin í landinu
verði skipulögð með svipuðum
hætti og sveitarfélag. Nefndin,
sem Jón Helgason fyrrverandi
ráðherra hefur forystu fyrir, telur
að taka verði ákvarðanir um hvar
eigi að leggja áherslu á að styrkja
atvinnulíf og þjónustu.
Hugmyndin um að efla sér-
staka byggðakjama vítt og breitt
um landið er ekki ný. Hún hefur
lengi verið rædd í Byggðastofn-
un. Byggðanefnd byggir tillögur
sínar á þessum hugmyndum.
I áliti nefndarinnar segir að
efling atvinnulífs á landsbyggð-
inni og aukin fjölbreytni séu lyk-
ilatriði ef takast eigi að stöðva
fólksflutninga til höfuðborgar-
svæðisins og jafna byggðaþróun.
Nefndin bendir á að ríkisvaldið
hafi bein áhrif á byggðaþróun
með ýmsum hætti, staðarvali
stórfyrirtækja, tilhögun opinberr-
ar þjónustu og með stjóm land-
búnaðar og sjávarútvegs.
Frumkvæði
heimamanna
Nefndin vill að ríkisvaldið
tryggi fyrirtækjum viðunandi
rekstrarskilyrði, að byggðaþróun
verði höfð í huga við ákvarðanir
um uppbyggingu atvinnurekstrar
og að ríkið jafni kosmað við opin-
bera þjónustu um land allt eða þar
sem aðstæður leyfa.
En þeir sem sátu ráðstefnuna í
Borgamesi voru yfirleitt sammála
um að atvinnuþróun á hverjum
stað verði að byggjast á fmm-
kvæði og þekkingu heimamanna.
Byggðanefnd vill stuðla að stofn-
un atvinnuþróunarfélaga, sem
eiga að geta aðstoðað einstak-
linga og fyrirtæki við að koma á
fót nýjum atvinnutækifærum.
Nefndarmenn telja rétt að sveitar-
félög, stéttarfélög, búnaðarfélög,
peningastofnanir og fyrirtæki auk
Byggðastofnunar eigi aðild að
þessum félögum.
Byggðastofnun hefur á und-
anfomum ámm fyrst og fremst
sinnt ýmsu hjálparstarfi úti á
landsbyggðinni með lánum og
hlutafjárkaupum. Til þess að
stofnunin geti sinnt hlutverki sínu
gagnvart atvinnuþróunarfélögun-
um telja bæði nefndarmenn og
stjóm Byggðastofnunar að stór-
auka verði framlög til stofnunar-
innar. Stofnunin verður að hafa
bolmagn til þess að leggja fram
áhættufé.
Nefndin ætlar rikisvaldinu
ekki að taka aukna ábyrgð á at-
vinnuþróun í landinu. Fmmkvæði
og ábyrgð eiga að vera í höndum
heimamanna. Rikisvaldið á að
styðja þá en ekki stjóma þeim.
Ríkisþenslan
Þessar hugmyndir em ekki
fastmótaðar. Það er til dæmis ekki
til nein áætlun um hveiju þarf að
kosta til við samgöngubætur og
þess háttar. Það hefur ekki verið
tekin ákvörðun um hvemig ríkið
á að byggja þjónustu sína upp í
framtíðinni. Atvinnu- og þjón-
ustusvæði hafa ekki verið af-
mörkuð, hvað þá að til séu hug-
myndir að innra skipulagi fyrir
þau.
Sveitarstjómarmenn á lands-
byggðinni hafd haft uppi háværar
kröfur um að stofnanir ríkisins
verði fluttar út á land og munu
halda þeim kröfum á lofti.
Byggðastofnun og fleiri aðilar
hafa bent á að ríkinu standi til
boða sú leið að frysta þenslu sína
á höfúðborgarsvæðinu, en beina
henni þess í stað út á land. Aðeins
eitt af hveijum sex nýjum störfúm
sem urðu til á tímabilinu 1981-
1988 féllu landsbyggðinni i
skaut. Nær öll þessi störf em í
þjónustu og opinberri starfsemi.
Menn standa ffammi fýrir því
að störfum í landbúnaði og fisk-
vinnslu hefúr fækkað og mun
halda áffam að fækka. Fjölgun
starfa verður fyrst og fremst í
þjónustu.
Lrfsgæði
Landsbyggðarmenn kalla
mjög á aukna fjölbreytni í at-
vinnulífi, ekki síst ýmiss konar
þjónustustörf. Fjölmargir em
sagðir vera fangar suðvestur-
homsins vegna skorts á störfum
við hæfi úti á landi. Háskóla-
menntað fólk og fólk með ýmiss
konar sérmenntun vill út á land,
en getur það ekki.
Á hinn bóginn horfir fjöldi
landsbyggðarfólks löngunaraug-
um til suðvesturhomsins vegna
þeirra kosta sem það hefúr um-
fram landsbyggðina.
Ámi Benediktsson, formaður
Vinnumálasambands samvinnu-
félaganna, bendir á átta atriði í
umræðunni um lífsgæði. Þau em
góð heilbrigðisþjónusta, aðgang-
ur að menntun, atvinnuúrval,
góðar samgöngur, nokkurt menn-
ingarlíf, vöm- og þjónustuúrval,
sæmilegt húsnæði og landrými.
Ljóst er að vemlega hallar á
landsbyggðina hvað flest þessara
atriða snertir, enda þótt lands-
byggðin bjóði upp á lífsgæði sem
höfuðborgarsvæðið býður ekki
öllum íbúum sínum.
Ami segir þessar kröfur allar
hníga í átt að meira þéttbýli og
ráðleggur byggðanefnd að leggja
áherslu á fáa en sterka þéttbýlis-
staði utan höfuðborgarsvæðisins,
einn á Vestfjörðum, einn á Norð-
urlandi og einn á Austfjörðum.
Auk þess telur Ámi að byggð geti
þrifist í nálægð við þessi svæði.
Markmiðið er sem sagt ekki
að halda hveijum bæ og hverri
vík í byggð, en að leggja áherslu á
að fólk geti sótt atvinnu og notið
góðrar þjónustu á ákveðnum
svæðum. Það getur þýtt að ýmsir
minni staðir, sem liggja utan
kjamanna, munu eiga mjög erfitt
uppdráttar.
Tekurborgn
endalausf við?
Byggðastefna eins og sú sem
byggðanefnd leggur upp með
mun kosta mikla fjármuni, að
minnsta kosti til skamms tíma.
Það þarf að bæta samgöngur
vemlega og veita talsverðu fjár-
magni til nýsköpunar í atvinnulíf-
inu.
En það er líka nærtækt á líta á
allar þær fjárfestingar sem flótta-
fólk af landsbyggðinni skilur eftir
engum til gagns. Landsbyggðar-
menn, ekki síst Vestfirðingar,
benda líka á gildi nálægðarinnar
við helstu auðlindir.
Svo má spyrja hvort Reykja-
vík geti endalaust tekið við. Þess
má geta að nettó fólksflutningar
frá landsbyggð til höfúðborgar-
svæðisins á ámnum 1981-1987
jafngilda öllum íbúum Garðabæj-
ar. Þetta þýðir yfir þúsund nýja
gmnnskólanemendur. Það þarf að
byggja nær þijú þúsund ibúðir
fýrir þetta fólk. Álagið á sam-
göngukerfið eykst vemlega, enda
má gera ráð fýrir að þetta fólk eigi
rúmlega þijú þúsund bíla.
Guðmundur J. Guðmundsson,
formaður VMSÍ, segir Reykjavík
enga möguleika hafa á að taka við
fólkinu af landsbyggðinni. Hann
nefhir til dæmis að bygging hús-
næðis muni kosta tugi miljarða.
Hann segir að nú þegar jaðri við
alvarlegt atvinnuleysi i Reykja-
vík.
- Við hljótum að snúast gegn
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 12. október 1990