Þjóðviljinn - 14.12.1990, Qupperneq 10

Það á að
semja við
Saddam
Þegar við höíðum samband
við Gísla Sigurðsson lækni um
hádegisbilið í gær til þess að stað-
festa stað og stund fyrir viðtal við
Nýtt Helgarblað, þurfti hann að
spyrja konu sína um heimilisfang
sitt. Svo skjót hefur atburðarásin
verið hjá þessari Qölskyldu síð-
ustu dagana og vikumar, að Gísla
hafði ekki gefist tími til að leggja
nýja heimilisfangið á minnið eftir
heimkomuna frá Mið-
Austurlöndum daginn áður. Eftir
fimm ára dvöl i Kúvæt situr fjöl-
skyldan nú í bráðabirgðahúsnæði
við Háaleitisbrautina rúin öllum
persónulegum lausamunum og
með búslóð að láni frá vinafólki,
en reynslunni ríkari. Engu að síð-
ur var vel tekið á móti okkur, og
kona Gísla, Bima Hjaltadóttir,
hellti upp á könnuna og bar fram
kaffi á meðan Gísli rakti fyrir
okkur ótrúlega reynslusögu sína.
Og við byijuðum á því að spyija,
hvenær Gísli og Qölskylda hans
hefðu farið til Kúvæt og hvað
hefði ráðið þeirri ákvörðun?
Ævintýraþrá
- Á bak við það er í rauninni
löng saga, en það hafði lengi vak-
að fyrir okkur, eftir að ég hefði
lokið doktorsprófi frá háskólan-
um i Lundi í Svíþjóð, að fara til
lands þar sem við gætum kynnst
framandi menningu og siðum.
Kúvæt varð fyrir valinu, þar sem
það gat sameinað ólíkar þarfir
fjölskyldunnar. Þetta er tiltölu-
lega nútímalegt þjóðfélag sem gat
boðið upp á menntunarmöguleika
fyrir bömin, auk þess sem það
kom til móts við áhuga konu
minnar á arabískri tónlist, en hún
er sérmenntuð í tónlist og þjóð-
háttaffæðum. Auk þess fór þama
fram spennandi uppbyggingar-
starf sem háskólinn og háskóla-
sjúkrahúsið í Lundi stóðu fyrir í
samvinnu við háskólasjúkrahúsið
í Kúvæt. Við fórum til Kúvæt
haustið 1985, og ég tók þama við
prófessorsembætti i svæfingar-
lækningum og gjörgæslu og
stundaði jafnframt rannsóknir,
einkum á sviði gjörgæslu. Með
mér á sjúkrahúsinu störfuðu með-
al annarra margir sænskir læknar
sem tókju þátt í þessu uppbygg-
ingarstarfi.
—Þú hefur þá verið búinn að
öðlast góða þekkingu á kúvœsku
þjóðfélagi þegar ósköpin dundu
yfir?
—Já, og okkur líkaði öllum
vistin vel. Það hafði að vísu kom-
ið til tals að fara burt, siðast 1989,
en á síðustu stundu kom í ljós að
fjölskyldan var ekki einhuga um
flutningana, svo við ákváðum að
vera áfram. En það stóð alltaf til
að fara næsta vor, þegar elsti son-
urinn hefði lokið stúdentsprófi frá
enska menntaskólanum í Kúvæt.
Fyrirsjáanleg hætta
—Gerðir þú þér einhverja
grein fyrir hœttu af hugsanlegri
innrás frá írak fyrir atburðina 2.
ágúst siðastliðinn?
—Já, ég hafði hafl hugboð um
að þetta gæti gerst allt frá 1986,
þegar ég áttaði mig á gífurlegum
erlendum skuldum Iraka. Irakar
réðust reyndar inn í Kúvæt 1960-
61, en þá komu Bretar og Egyptar
til hjálpar og komu í veg fyrir
stríð. En vitandi þetta og svo að
Saddam Hussein haíði hafið land-
vinningastríð við íran, þá var
þetta í raun ekki nema rökrétt
framhald á fyrri stefnu hans.
Það var oft fjallað um þessa
hættu í hálfkæringi en með alvar-
legum undirtón á meðal kunn-
ingja minna og vina. Þegar fyrstu
hótanimar komu svo frá Saddam
Hussein þann 10. júlí var ég og
fjölskyldan stödd hér heima í
sumarleyfi. Mér var þá mjög
brugðið, og var í miklum vafa um
hvort ég ætti að snúa aftur. Eg
hafði símasamband við vini mína
og spurði þá hvort raunveruleg
hætta væri á ferðum.
Eflir á að hyggja var það
kannski ekki viturlegt, því þeir og
allur almenningur í Kúvæt var í
raun ver upplýstur um ástandið en
við hér á Vesturlöndum. Eg sló
því til fyrir áeggjan vina og kunn-
ingja, en ætlaði að skilja fjöl-
skylduna eftir. Bima er hins veg-
ar ennþá þijóskari en ég, og vildi
ákveðið koma með, en við skild-
um bömin eftir af öryggisástæð-
um.
Það var svo sláandi að lesa
dagblöðin í Kúvæt síðustu fimm
dagana fyrir innrásina. Þar var
stöðugt hamrað á því að írakar
væm vinaþjóðin í norðri og að
deilur stjómvalda rikjanna yrði
ömgglega leyst með ffiðsamleg-
um hætti. Eg var samt ekki í
rónni.
Emírinn brást
—Treystu Kúvætar á eigin
vamir?
—Kúvæt hafði 20 þúsund
manna her, og vamir Iandsins
byggðu á því, að þessi her gæti
tafið innrás um 18-36 klst. á með-
an beðið væri eflir hemaðarað-
stoð frá bandalagsrikjum Kúvæt
við Persaflóann, sem hafa í gildi
samning sin á milli um að árás á
eitt rikið jafngildi árás á þau öll.
Þar sem samgöngur em greiðar
við Saúdi-Arabíu og ekki nema
hálfs annars tíma akstur þangað
frá Kúvætborg reiknuðu menn
alltaf með að frestur gæfist til að
flýja þangað._ En þegar til kast-
anna kom og írakar gerðu innrás í
landið 2. ágúst flúðu ríkisstjómin
og yfirstjóm hersins umsvifalaust
úr Iandi án þess að bera við
nokkmm vömum. Það vom engir
skriðdrekar til vamar við landa-
mærin og þeir einu sem bmgðust
til vamar vom lítill hópur starf-
andi hermanna og nokkrir nem-
endur úr stórskotaliðsskóla ásamt
eitt til tvö hundmð þjóðvarðliðum
við forsetahöllina. Þessir ungu
starfandi hermenn höfðu enga yf-
irmenn og vom stráfelldir á
skömmum tíma. En sjálfur herinn
veitti í rauninni enga mótspymu.
I áhorfendastúku
—Er vitað hvað innrásin
kostaði mikið mannfall?
—I fyrstu var álitið að um 800
hefðu fallið, en þegar við bámm
saman bækur okkar komumst við
að þeirri niðurstöðu að þessi tala
væri of há. Þeir vom sennilega
um 300.
—Hvemig upplifðir þú inn-
rásina, hvar varst þú staddur?
—Eg fylgdist með bardögun-
um úr stoftiglugganum heima hjá
mér af sjöttu hæð í fjölbýlishúsi.
Herbúðir stórskotaliðsskólans og
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 14 desember 1990
þessara fáu hermanna sem tóku
þátt í andspymunni vom í nokkur
hundmð metra fjarlægð ffá húsi
okkar, þannig að við sáum þetta
allt með bemm augum eins og úr
áhorfendastúku. Það var átakan-
leg sjón. Svo fengum við slasaða
hermenn inn á gjörgæsludeild há-
skólaspítalans, þar sem ég var yf-
irlæknir, og þeir lýstu því fyrir
okkur sem hafði gerst. Það var
líka barist um forsetahöllina og
flugvöllinn, annars var engin
mótstaða veitt.
Kúvætar em nú mjög bitrir út
í emírinn og yfirstjóm hersins
fyrir viðbrögð þeirra og telja þá
hafa bmgðist skyldu sinni.
Ofsögur um stuöning
vió Saddam
—Hver urðu viðbrögð al-
mennings i Kúvœt við innrásinni?
Er það rétt að bœði stjómarand-
staðan og stórir hópar útlend-
inga, einkum Palestinumanna,
hafi þótt ósárt um brotthlaup
emirsins og jafnvel tekið inn-
rásinni fagnandi?
—Nei, það er ekki rétt. Það
má kannski segja að lítill hluti
Palestínumannanna, einkum þeir
sem ver vom settir, hafi ekki syrgt
örlög emírsins, en hafi einhveijir
þeirra látið í ljós fognuð með inn-
rásina, þá var það bara í nösunum
á þeim og breyttist fljótt í hatur á
írökum. Stór hluti Palestínu-
mannanna í Kúvæt bjó við lítil
mannréttindi, jafnvel þótt þeir
væm fæddir í Kúvæt. Þeir misstu
landvistarleyfið eftir að þeir
höfðu náð 21 árs aldri, ef þeir
höfðu ekki fengið atvinnu. Og
þegar þeir komust á eftirlaunaald-
ur þurftu þeir að hverfa úr landi
innan 10 daga undantekningar-
laust, jafnvel þótt þeir hefðu þjón-
að ríkinu í 30 ár. Þeir hafa ekkert
vegabréf og eiga í rauninni ekki í
neitt hús að venda. Fyrst eftir inn-
rásina reyndu Irakar að kaupa sér
stuðning Palestínumannanna með
því að meðhöndla þá örlítið betur
en aðra. Irakar reyndu að fá þá til
að fara í fjöldagöngur til stuðn-
ings innrásinni og fluttu í því
skyni mikið af áróðursspjöldum
til borgarinnar, en þeir fengu ekki
einn einasta Palestínumann til
þess að ganga undir þeim merkj-
um.
Staöa Palestínumanna
1 rauninni hafa engir farið
eins illa út úr þessari innrás og
einmitt Palestínumenn. Þeir hafa
flestir misst atvinnuna og lífsvið-
urværi sitt og geta hvergi farið,
því þeir fá ekki einu sinni Iand-
vistarleyfi í Egyptalandi eða
Jórdaníu.
Palestínumenn em ákaflega
dugleg og memaðargjörn þjóð og
Ieggja megináherslu á menntun,
þar sem þeir hafa gert sér grein
fyrir því að það er það eina sem
ekki verður frá þeim tekið. Það er
regla hjá þeim að þeir sem hafa
atvinnu og sæmilega afkomu
styðja ættingja sína til náms í fjar-
lægum löndum, einkum á Vestur-
löndum. Þegar þessir mennta-
menn koma svo til baka, t.d. til
Kúvæt, þá veija þeir oft helmingi
tekna sinna til að styðja aðra ætt-
ingja til náms. Auk þess höfðu
margir Palestínumenn í Kúvæt
ættmenni á sínu framfæri á
hemumdu svæðunum eða í
Jórdaníu eða ísrael. Allt þetta fólk
situr nú uppi án framfærslu.
Þegar ég kom yfir til Jórdaníu
komst ég líka að því, að sá stuðn-
ingur sem Saddam Hussein er
sagður hafa átt meðal Palestínu-
manna þar er ekki eins og af er
látið. Þeir em hins vegar mjög
gagnrýnir á nærvem Bandaríkja-
manna í Persaflóa og afskipti
þeirra af málinu.
Stjórnarandstaöan
—En var ekki virk stjórnar-
andstaða í Kúvæt gegn einræðis-
stjóm emirsins?
—Jú, það má segja að virk
stjómarandstaða í Kúvæt hafi
fyrst og fremst verið meðal
menntamanna, sem kynnst höfðu
lýðræðislegum stjómarháttum á
Vesturlöndum. Leiðtogi stjómar-
andstöðunnar var reyndar pró-
fessor við háskólann í Kúvæt. En
þessum mönnum var ljóst að þótt
einræði væri í Kúvæt, þá var ein-
ræðisstjómin mun verri í Irak.
Það hefúr til dæmis ekki þekkst
að menn hafi verið fangelsaðir
fyrir pólitískar skoðanir sínar í
Kúvæt.
Stjómarskrá Kúvæts er reynd-
ar sú Iýðræðislegasta sem gerist
meðal Persaflóaríkja, og sam-
kvæmt henni býr landið við lýð-
ræðislega kjörið löggjafarþing.
Þingið var hins vegar leyst upp
1986 á meðan hættuástand ríkti
vegna styijaldarinnar á milli íraks
og írans, og síðan hefúr ríkt al-
gjört einræði í landinu. Þingið í
Kúvæt var að því leyti ólíkt okkar
þingræði að þingfúlltrúar vom
jafnframt fulltrúar ættflokka en
ekki stjómmálaflokka, og það
gegndi öðrum þræði því hlutverki
að setja niður deilumál á milli
ættkvísla. En það stundaði jafn-
framt fyrirgreiðslupólitík eins og
við þeldcjum hér heima og veitti
stjóminni mikilvægt aðhald.
Stjómarandstaðan í Kúvæt
hefúr ekki haft það á stefnuskrá
sinni að kollvarpa emímum eða
gera byltingu í landinu, heldur
hefúr krafa hennar verið sú að
komið verði á lýðræðislegu lög-
gjafarþingi.
—Hvemig er einræðisvald
emirsins tilkomið, gengur vald
hans frá föður til sonar?
—Nei, emírsembættið er
bundið við stóran valdamikinn
ættflokk, sem kýs emír, og er
hann gjaman valinn úr ólíkum
kvíslum ættarinnar. Núverandi
emír, sem tók við 1976, hefurþótt
auka á misrétti innfæddra og að-
fluttra Kúvætbúa auk þess sem
hann hefúr legið undir ásökunum
um sérhygli. Hann tók til dæmis
með sér nokkra bílfarma af gulli
þegar hann flúði land 2. ágúst s.l.
—Hefur stjómarandstaðan
stuðning meðal þjóðarinnar?
—Já, ég held að fullyrða megi
að meirihluti þjóðarinnar hafi
stutt málstað stjómarandstöðunn-
ar.