Þjóðviljinn - 22.02.1991, Blaðsíða 11

Þjóðviljinn - 22.02.1991, Blaðsíða 11
Hvers vegna sluppu Eistar? Hvað olli því að sovéski herinn lét ekki til skarar skríða í Eistlandi eins og í Lettlandi og Litháen? Eftir Tarmu Tammerk frá „The Estonian Independent11 Það var sunnudagskvöld í janúar sem sovéski herinn lét til skarar skríða í Vilnius. Næsta sunnudag drap sovéski herinn fólk á götum Rigu- Viku síðar sprungu tvær litlar sprengjur í Tallin, en engan sakaði. Það kann að vera of snemmt að álykta hvers vegna hinar blóð- ugu aðgerðir Sovétmanna sem ætlað var að steypa sjálfstæðis- sinnuðum stjómvöldum, náðu ekki til Eistlands. Það kann vel að vera að aðgerðum sovéska hersins í Litháen og Lettlandi fylgi eftir- leikur, kann að vera að þær hafi verið hugsaðar sem fyrsti liður í stærri aðgerð og víðtækari, er nái ekki bara til sjálfstæðishreyfmga og lýðræðisafla í Eystrasaltsríkj- unum, heldur í Rússlandi líka og öðmm sovéskum lýðveldum. Ennþá er Toompea, stjómar- ráðshús Eistlands, umkringt víg- girðingu úr steinsteypu, þótt hún hafi meira táknrænt gildi. Það er engin trygging fyrir því að ekki verði meira blóði úthellt í Eystra- saltsrikjunum. Hliöstæðan við 1940 Þrátt fyrir stöðugt yfirvofandi hættu væri ekki úr vegi að velta því fyrir sér, hvað hugsanlega hafi komið í veg fyrir að blóði var út- hellt í Eistlandi. í fyrsta lagi er það tímaröðin. Þar sem Litháen varð fyrir valinu sem fyrsta fómarlambið, þá varð það blóð sem þar var úthellt og síðan í Lettlandi til þess að bjarga Eistlandi. Alvarleg alþjóðleg fordæm- ing og stöðvun vestrænna hjálpar- sendinga stöðvaði að minnsta kosti um stundarsakir frekari blóðsúthellingu í Eystrasaltsríkj- unum. Hinar misheppnuðu valda- ránstilraunir í Litháen og Lett- landi kunna einnig að hafa stöðv- að ffekari aðgerðir í Eistlandi. Skugganefndimar til bjargar þjóðinni, sem stofnaðar vom af fylgismönnum Moskvuvaldsins á staðnum, vom ófærar um að setja á stofh leppstjómir er gætu sýnt Moskvu þýlyndi og undirritað Sambandssamning Gorbatsjovs forseta. Að lokum mætti nefna snörp og ákveðin viðbrögð fólksins í Litháen og Lettlandi, sem sló vörð um þinghús sín og kann þannig að hafa komið Kremlar- valdinu á óvart. Fólkið gerði sér grein fyrir hliðstæðu þessara atburða við fyrsta sovéska hemámið 1940 og sýndi að það var reiðubúið að fóma lífi sínu fyrir ffelsi þjóðar sinnar. Ef sovéski herinn hefði ætlað sér að ná byggingum á sitt vald, sem vom umluktar múr af óbifanlegu fólki, þá hefði það Nokkrar staðreyndir um Eistland Eistland er 45.100 ferkm að flatarmáli. íbúatala var 1,54 miljónir 1986. 67% þjóðarinnar er af eist- neskum uppruna, aðrir em Rússar, gyðingar o.fl. Landið er láglent, og þar skipt- ast á akrar, fúmskógar og vötn. Hefðbundinn atvinnuvegur er kvikfjárrækt og akuryrkja, en olíu- vinnsla hófst effir stríð og iðnvæð- ing í tengslum við hana. Iðnaður er nú mikilvægasta atvinnugrein- in. Eistland var undir Dönum að hluta á 13. og 14. öld, komst þá undir Þjóðveija og síðan Svía sem ríktu í Eistlandi ffá 1561-1721, þegar landið kom undir Pétur mikla Rússakeisara. Eftir Rússnesku byltinguna varð Eistland sjálfstætt 1918, en Rússar hemámu landið 1940 og síðan Þjóðveijar 1941-44, er land- ið komst aftur undir Sovétríkin sem sérstakt Sovétlýðveldi. Rússar fluttu a.m.k. 60.000 Eista nauðuga til Síberíu eftir her- námið og gerðu rússnesku að helsta opinbera tungumálinu. Eistneska, sem er tungumál af fmnsku-úgrísku tungumálafjöl- skyldunni, var gerð að helsta opin- bera málinu á ný 1989, og á síð- asta ári hófúst viðræður á milli stjómvalda í Tallinn og Moskvu um sjálfstæði. Eistneski kommúnistaflokkur- inn sleit formleg tengsl sín við sovéska flokkinn 1990, og sama ár fengu Eistar efnahagslega sjálf- stjóm að nafninu til. A eistneska þinginu em þrjár meginfylkingar: Alþýðufylkingin með 43 þingmenn, Rússneski hóp- urinn (35 þingmenn) og Lýðveld- ishópurinn (10 þingmenn). Innan Rússneska hópsins hafa 24 þing- menn lýst sig andvíga sjálfstæði, en 10-11 styðja meirihlutann sem vill sjálfstæði. í nýlegri skoðana- könnun kom í ljós að 67% þjóðar- innar vill sjálfstæði Eistlands frá Sovétríkjunum. -ólg. 4. Sovéskur skriðdreki fyrir framan þinghúsið I Vilnius. - Ljósmynd: ólg. kostað fjöldamorð á hundruðum borgara. í nafni „laga og reglu“ í lok síðasta árs virtist svo sem Lettland hefði orðið fyrir val- inu sem fyrsta fómarlambið. Yfir 20 sprengjur spmngu í Lettlandi í desember sl. og ollu bæði tjóni og nokkmm meiðslum. Þessum sprengingum var fylgt eftir með áróðri gegn Eystrasaltsríkjunum í sovéskum fjölmiðlum og þannig radd brautin fyrir því yfirskini hersins, að það þyrfti að „koma á lögum og reglu“. Engu að síður var fyrst látið til skarar skriða gegn þingi og ríkis- stjóm Litháens vegna deilna um verðlag og önnur samskipti. Önn- ur ástæða var sjálfsagt sú, að Lit- háen hefur verið staðfastara og ósveigjanlegra en hin Eystrasalts- ríkin i sjálfstæðiskröfum sínum. Kreml hefúr kannski hugsað sem svo að það að bijóta sterkasta hlekkinn á erfiðleikastund hefði getað brotið Lettland og Eistland á bak aftur líka, sem og aðrar sjálfstæðishreyfmgar innan Sov- étríkjanna. En veikleiki Litháens var, þrátt fyrir stjómarkreppuna, aðeins á yfirborðinu. Tvíveldi Á meðan var ástandið hvað rólegast í Eistlandi. Ólíkt því sem gerist í Lettlandi og Litháen, þá er ekki um tvöfalt lögregluvald að ræða í Eistlandi. Það er aðeins eitt innanríkisráðuneyti í Eistlandi og eitt saksóknaraembætti, og báðar þessar valdastofnanir lúta eist- lenskum hagsmunum. I Lettlandi og Litháen er um tvö hliðstæð valdakerfi að ræða, annað hlýðir Moskvuvaldinu, hitt staðbundinni ríkisstjóm. Skotárásin á fólkið í Lettlandi var gerð fyrir framan innanríkisráðuneytið sem hlið- hollt er Lettlandi, og hún var ffamkvæmd af sérskipuðum inn- anríkissveitum, sem kallaðar em svarthúfúsveitimar. Engar slikar sveitir em að jafnaði í Eistlandi. Eistland var eina lýðveldið sem hafnaði staðsetningu slíkra sveita 1988, þegar þessum sveitum var komið á laggimar um gjörvöll Sovétríkin til þess að viðhalda „lögum og reglu“. Spennan jókst einnig i Lett- landi í desember vegna stöðugra sovéskra árása á þá lettnesku lagasetningu, sem fyrirskipaði stöðvun á birgðaflutningum til sovéska setuliðsins í landinu. Þingið í Litháen hafði einnig lýst deild Sovéska kommúnista- flokksins í landinu ólöglega þar NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 11 sem um væri að ræða útlendan fé- lagsskap. Það var þvi kannski ekki að undra að hópar hollir und- ir Sovétvaldið gerðust óþreyju- fullir í viðleitni sinni til að endur- heimta stöðu sína sem „leiðandi afl“ i þjóðfélaginu. Samband viö herinn Eistneska þingið hefúr einnig afgreitt lög, sem miða að því að binda enda á sovésk yfirráð í landinu. En það hefúr ekki verið um neina þá lagasetningu að ræða, er gæti gefið Moskvusinn- unum tilefni til gagnárásar. Forsætisráðherra Eistlands, Edgar Savisaar, hefur lagt mikið á sig til þess að viðhalda reglulegu sambandi við sovésk hemaðaryf- irvöld í landinu. Fátt er vitað um hvað ffam fer á þessum fundum. Það væri næsta ólíklegt að aðilar myndu lýsa þessum viðræðum sem vinsamlegum. En yfirmenn hersins hafa látið það í ljós í við- tölum, að enda þótt þeir séu á öndverðum meiði við stefnu eist- nesku stjómarinnar, þá kimni þeir að meta það að haldið sé uppi slíku sambandi. 1 Lettlandi og Litháen vom skugganefndimar til björgunar þjóðinni stofiiaðar út ffá flokks- deildum sovéska kommúnista- flokksins á staðnum. Það hefúr hins vegar ekki komið til þess í Eistlandi, að hinn Moskvusinnaði armur flokksins hafi lent í beinum útistöðum við sjálfstæðissinnaða arminn eins og gerðist i Lettlandi og Litháen. Blaðahöllin í Tallin, sem enn er í eigu Kommúnista- flokksins, hefur ekki verið herset- in af sovéskum hersveitum. Moskvusinnaði armurinn hefúr enn ekki beðið herinn um slíka hersetu. Moskvuarmurinn í heild sinni, sem stundum er kallaður Interblokkin, virðist ekki eins vel skipulagður í Eistlandi og á ekki áberandi foringja. Því hefúr engin nefnd til bjargar þjóðinni verið stofnuð í Eistlandi eins og í Lett- landi og Litháen. Að vísu var stofnað svokallað Samhæfingar- ráð, sem krafðist afsagnar ríkis- stjómarinnar, en það leystist fljót- lega upp eflir atburðina í Litháen og Lettlandi. Einnig urðu þessir atburðir til þess að flótti brast í harðlínulið Moskvusinna. Ekkert einstakt atriði af þeim sem hér hafa verið talin nægir eitt sér til þess að hafa komið í veg fyrir það að sovéski herinn léti einnig til skarar skríða í Eistlandi. En í heild sinni hafa þau hafl sín áhrif með þeim árangri að mánuði eftir fjöldamorðin í Lettlandi og Litháen býr Eistland við ótta en syrgir engin fómarlömb. The Estonian Independent The Estonian Independent er fróðiegt og ðreiðanlegf vikublað um mál- efni Eystrasaltslandanna, gefið út á ensku af óháðu fréttastofunni the Estonian News Agency i Tallin I Eistlandi. Þeir sem hafa áhuga á að fræöast um sjálfstæðisbaráttu Eystrasaitslandanna geta gerst áskrifend- ur að þessu blaði með því aö fýlla út eftirfarandi eyðublað og senda á þessa adressu: The Estonian Independent Overseas Subscription Department Room 076, Wyvern House 150 Cranbrook Road Poole, Dorset BH12 3JB GREAT BRITAIN Please send me a year's subscription to The Estonian Independent (51 issues). () i enclose a cheque for US$ 45 (GBL 24) payable to The Estonian Independent. () Please debit my ACCESSA/ISA/MASTERCARD account with the equivalent of US$ 45. Card no................................ expire date............ Cardholders’ signature......................................... Subscriber’s name.............................................. Address........................................................ Country........................................................ 076 Please allow 3-5 weeks for your first issue to arrive. L’Espresso settimanale Redazione culturale fax 8845167/8443174 Reykjavik, Islanda 28.01.91 J)

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.