Þjóðviljinn - 17.04.1991, Blaðsíða 8

Fréttbr
I Djúpuvík á Ströndum er margt gamalla minja frá velmektarárum þessa
síldarvinnslubæjar. Nú er þaö spurning hvort þetta flokkast sem drasl eða
hvort hér er um sögulegar minjar að ræða. Ætli ferðamaður myndi ekki
sakna bryggjunnar þótt hún sé að hruni komin.
Tiltekt
á vegum umhverfis"
ráðuneytis
JJúlíus Sólnes, umhverfisráðherra hefur sagt gömlum mann-
virkjum sem er að finna vítt og breitt um landið og eru í niður-
níðslu og engum til gagns stríð á hendur. í því skyni hefur hann
skipað nefnd sem ætlað er að „kanna umfang þeirra mann-
virkja, sem æskilegt væri að fjarlægja og gera framkvæmda-
áætlun fyrir slíkar hreinsunaraðgerðir“ eins og segir orðrétt í
fréttatilkynningu ráðuneytisins. Athygli vekur að enginn nefnd-
armanna hefur menntun á sviði fornleifafræða eða frá Þjóðminja-
safni.
Að sögn Guðmundar Ölafsson-
ar, fomleifafræðings hjá Þjóð-
minjasafni, verður ekki annað séð
en að sumt af þeim mannvirkjum
sem talin em upp í fréttatilkynn-
ingu ráðuneytisins, heyri undir
fomminjalög eins og gamlar fjár-
borgir. —Slík mannvirki heyra und-
ir fomminjalög, sagði Guðmundur,
-og ég vil meina að slíkt hið sama
gildi um t.d. mannvirki ftá stríðsár-
unum. Sögunni lauk ekki með
endalokum torfbæjarins.
Guðmundur sagði að þjóð-
minjavörður muni spuijast fyrir
um hlutverk og skipan þessarar
nefndar umhverfisráðherra.
I fréttatilkynningu ráðuneytis-
ins segir að nefndinni sé ætlað að
kanna kostnað og meta umfang við
að fjarlæga gömul mannvirki sem
em til lýta í landslagi og verði eng-
um til gagns. Þá segir að nauðsyn-
legt sé „að nefndin hafi gott sam-
ráð við sveitarfélögin í landinu og
hafi forgöngu um að þau beiti sér í
málinu“. Engu orði er vikið að
Þjóðminjasafninu.
Júlíus Sólnes sagði í samtali
við Þjóðviljann, að viða um land
mætti sjá mannvirki sem væm i
hirðuleysi og væm til lýta i lands-
lagi og jafnvel hættuleg umhverfi
sínu, s.s. skúrar, bryggjur og girð-
ingar á eyðijörðum. - Það er ekki
meiningin að hróflað verði við
mannvirkjum sem hafa þjóðmenn-
ingarlegt gildi.
Eg geri ráð fyrir því að nefndin
muni leita álits hjá Þjóðminjasafhi
um þau mannvirki sem líkur em á
að kunni að hafa sögulegt gildi áð-
ur við þeim verður hróflað, sagði
Júlíus.
Formaður nefndarinnar er
Hrafn Hallgrímsson, Umhverfis-
ráðuneyti. Aðrir nefndarmenn era
Gunnar M. Jónasson, Stofnlána-
deild Iandbúnaðrains, Magnús Sig-
steinsson, ráðunautur hjá Búnaðar-
félaginu, Níels Ami Lund, Land-
búnaðarráðuneyti, Gisli Einarsson,
oddviti, Sambandi sveitarfélaga og
Sigtryggur Stefánsson, tæknifræð-
ingur Akureyri.
-rk
Réttur verður ekki byggður
á ólöglegum aðgerðum
Síðastliðin föstudag afhenti Jón Bald-
vin Hannibalsson utanríkisráðherra
sendiherra Sovétríkjanna á íslandi
greinargerð um þá ákvörðun ís-
lensku ríkisstjórnarinnar frá 23.
janúar, að hefja viðræður við ríkis-
stjórn Litháens um að taka upp stjórnmála-
samband á milli ríkjanna.
Akvörðun þessi og stuðningsyfirlýsing Al-
þingis við hana frá 11. febrúar, þar sem kveðið
var á um að stjómmálasamband yrði myndað
„svo fljótt sem unnt þykir“, vakti sem kunnugt
er mótmæli sovéskra stjómvalda og var krafist
skýringa um leið og sendiherrann var kallaður
heim í mótmælaskyni.
Jón Baldvin Hannibalsson fór þá fram á
fund með sovéska utanríkisráðherranum eða
fulltrúa hans til þess að skýra málstað íslend-
inga. Samkomulag náðist ekki um slíkan fund,
og því hefur utanríkisráðherra nú afhent sov-
éskum stjómvöldum greinargerð um málið, þar
sem þjóðréttarlegar forsendur fyrir afstöðu Is-
lands era raktar, um leið og látin em i ljós von-
brigði með að utanríkisráðuneyti Sovétríkjanna
líti svo á að ákvarðanir Alþingis og ríkisstjómar
séu Sovétrikjunum óvinsamleg. Jafnframt er
Litháenmálið er ekki sovéskt
innanríksimál...
því lýst yfir að Islendingar hafi failist á að
miðla málum á milli Eystrasaltsríkjanna og sov-
éskra stjómvalda.
***
Meginröksemdir Sovétstjómarinnar byggja
á því að með afskiptum sínum af þessu máli
hafi íslensk stjórnvöld brotið gegn skuldbind-
ingum sinum sem felast í stofnskrá Sameinuðu
þjóðanna og Helsinkisáttmálanum og haft óvið-
eigandi afskipti af sovéskum innanríkismálum.
í Helsinkisáttmálanum er meðal annars
kveðið á um að „þátttökuríkin muni virða
landamærahelgi hvers einstaks þátttökuríkis“
og ekki „grípa til neinna aðgerða, sem em í
ósamræmi við markmið og meginreglur stofn-
skrár Sameinuðu þjóðanna gegn landamæra-
helgi, pólitísku sjálfstæði eða einingu nokkurs
þátttöloiríkis...“
***
Meginatriðin í svari utanríkisráðuneytisins
em þau, að viðurkenning íslands á sjálfstæði
Litháen frá 1922 sé enn í gildi og að sú gmnd-
vallarregla þjóðarréttar sé virt, að ekki megi
byggja neinn rétt á ólöglegum aðgerðum, eins
og hemám og innlimun Eystrasaltsríkjanna var
á sínum tíma. Er í því sambandi vitnað til álits
flestra vestrænna þjóða sem og ályktunar full-
trúaþings Sovétríkjanna frá 24. desember 1989,
þar sem samningur Molotoffs og Ribbentrops
um tikall Sovétríkjanna til Eystrasaltsríkjanna
og hemám þeirra sem fylgdi i kjölfarið em lýst
ólögmæt.
1 greinargerðinni segir jafnffamt, að meta
verði afstöðu Islands til þessa máls út frá þeim
breytingum sem orðið hafi á síðari ámm í sam-
skiptum Evrópuríkja. Þessar breytingar hafi
m.a. komið fram í Parísaryfirlýsingunni um
nýja Evrópu, sem undirrituð var 21. nóvember
1990, en þar undirrituðu bæði Sovétríkin og Is-
land yfirlýsingu þess efnis að forsendur friðar
og öryggis í álfunni séu efling lýðræðis og virð-
ing fyrir mannréttindum.
Bent er á að ríkisstjóm Litháens hafi verið
kosin í fijálsum kosningum, og að þjóðarat-
kvæðagreiðslan í Litháen 9. febrúar 1991 hafi
sýnt að þorri íbúa landsins vilji endurreisa sjálf-
stæði þess að fullu.
Það er viðurkennt í greinargerðinni að Lit-
háen búi nú við heft sjálfstæði, en jafnframt
tekið fram að „vegna eðlis þeirra kringum-
stæðna sem leiddu til þeirra hafta hafi þær ekki
þýðingu að alþjóðalögum“. Er því jafnframt
haldið fram, að frá þjóðréttarlegu sjónarmiði sé
ekki hægt að „útiloka Islendinga frá því að
koma fram við Lilháen sem þjóðréttaraðila“.
Þá segir í greinargerðinni að, afstaða íslands
sé byggð á vandlegri könnun á því hvaða skil-
yrði samfélag þurfi að uppfylla til þess að geta
talist ríki. Hefðbundnar viðmiðunarkröfur í
þeim efnum em að landsvæði sé skilgreint,
íbúatala og að fyrir hendi sé virkt ríkisvald. A
það er hins vegar bent að ekki sé hægt að ein-
kenna ríki á altækan hátt, því dæmi séu um að
samfélög sem uppfyllt hafi slíka skilmála hafi
ekki hlotið alþjóðlega viðurkenningu, sem og
að samfélög sem ekki höfðu til að bera eitt eða
fleiri viðurkennd eðliseinkenni ríkja hafi verið
viðurkennd. Því sé alltaf um að ræða „áiitaefni
um staðreyndir og lagaatriði". Ríkisstjóm ís-
lands ætli sér því ekki að setja fram almenna
skilgreiningu á lagalegu eðli ríkishugtaksins,
heldur vilji hún sýna fram á að þjóðréttarleg
staða Litháens sé þess eðlis, að hægt sé að
koma á stjómmálasamskiptum.
I þessu sambandi er bent á mikilvægi laga-
setningar þjóðkjörins þings Litháen frá 11. mars
1990, þar sem kveðið er á um endurreisn sjálf-
stæðis Litháens og samþykkt stjómarskrár til
bráðabirgða. Lög þessi sýni, að hinir hefð-
bundnu viðmiðunarskilmálar um landsvæði,
íbúa og, að því er virðist, virkt ríkisvald, séu
fyrir hendi. Hins vegar þurfi að taka til athug-
unar lagalegar afleiðingar þess, að Sovétríkin
hafi heft Litháen i virkri beitingu ríkisvaldsins
og takmarkað getu þess til að eiga samskipti við
önnur ríki. Þótt Litháen sé þannig hindrað í því
að beita sjálfstæði sínu verði að vega og meta
hvort slíkt hafi áhrif á það formlega sjálfstæði,
sem ísland viðurkenndi þegar 1922.
Bent er á fordæmi í samskiptum við útlaga-
stjómir og ítrekað að aldrei megi byggja rétt á
ólöglegum aðgerðum eins og hemámi eða ólög-
mætri innlimun.
Þá er einnig varpað fram þeirri spumingu,
hvort neita megi Litháen um réttinn til að með
það sé farið sem ríki.
Vegna ásakana um brot á Helsinkisam-
ísland hefur ekkí brugðist aiþjóðlegum
skuldbindingum með viðurkenningu
Litháens...
komulaginu er vitnað til þeirrar greinar loka-
samþykktar ráðsteíhunnar, þar sem segir að að-
ildarríkin telji „að landamæmm þeirra sé unnt
að breyta í samræmi við alþjóðalög, með frið-
samlegum hætti og með samkomulagi". Segir
að þetta eigi að taka af allan vafa um að aðildar-
ríkin hafi viðurkennt, að gildandi landamæmm
aðildarrikja mætti ekki breyta, og vísað til sam-
einingar Þýskalands í því samhengi.
I lokakafla greinargerðarinnar er síðan tekið
fram að núverandi ástand í málefnum Litháens
sé að mörgu leyti „óviðkomandi mati á núver-
andi stefnu Sovétríkjanna eða nýrri þróun í
stjómskipun þeirra“ heldur megi rekja það til
atburða er áttu sér stað fyrir meira en 50 ámm.
Því má að lokum bæta við, að greinargerðin
i sinni íslensku mynd er skrifuð á ólæsilegu og
á köflum illskiljanlegu stofnanamáli, en þess er
kannski að vænta að sovéskir starfsbræður emb-
ættismannanna í utanríkisráðuneytinu skilji slíkt
tungutak betur en venjulegt mannamál?
-ólg.
Þorskafli
dregst
saman
Fyrstu þrjá mánuði ársins er
þorskafli landsmanna um tíu
púsund tonnum minni en á
sama tíma í fvrra, eða rúm 86
túsund tonn a mótí rúmum 96
úsundum, samkvæmt ,bráða-
birgðatölum Fiskifélags Islands.
Þá er heildaraflinn aðeins 373
þúsund tonn á móti 780 þúsund
tonnum í fyrra og munar þar
mest um loðnubrestinn.
Við síðustu mánaðamót var
þorskafli togara orðinn um 29 þús-
und tonn á móti 41 þúsundi á sama
tíma í fyrra. Hinsvegar hefúr orðið
umtalsverð aukning í karfa eða um
tæp 7 þúsund tonn. Það er því
spuming hvort togaraflotinn er að
geyma sér þorskinn til seinni tíma.
Þorskafli allra skipa í mars-
mánuði var rúm 42 þúsund tonn á
móti rúmum 47 þúsund tonnum í
sama mánuði í fyiTa. Hér þarf ekki
endilega að gæta aflabrests, heldur
páskastoppsins hjá bátum og smá-
bátum. _grh
Leiðrétting
í forsíðufrétt Þjóðviljans í
gær var ranglega borin saman
hækkun skatta hjá ríki og
Reykjavíkurborg í krónutölu.
Hækkun skatta hjá borginni á
tímabilinu 1982 til 1990 samsvarar
92.000 krónum á fiögurra manna
fjölskyldu.
Hefði ríkið hækkað skatta sína
hlutfallslega jafhmikið og gert var
hjá borginni hefði það jafhgilt
hækkun skatta um 96.000 krónur á
hvem landsmann eða 384.000
krónur á hveija fjögurra manna
fjölskyidu í landinu. Hækkunin hjá
ríkinu varð hinsvegar tæplega
þriðjungur þessa eða 33.000 krón-
ur á hvem landsmann.
Hafa ber í huga að skatttekjur
ríkisins em mun hærri í krónutölu.
Raunaukning skatttekna á ibúa
varð 31,6 prosent hjá Reykjavíkur-
borg miðað við 10,9 prósent hjá
ríkinu.
Einnig ber að athuga við lestur
línurits á baksíðu i gær aðumer
að ræða raunskatta á nvem íbúa.
Þá slæddist prentvillupúkinn í
leiðarann, þar stóð að útgjöld
borgarinnar hefðu aukist um 27%
sl. tvö ár, en átti að vera 12%.
Lesendur er beðnir velvirðing-
ar á þessum mistökum.
rítstj.
ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 17. apríl 1991
Síða 8