Þjóðviljinn - 28.06.1991, Blaðsíða 21

Skipulagt fyrir bíla
Nú glymur sú auglýsing í
eyrum fólks að einstakar gerðir
bfla séu „umhverfisvænar".
Hvernig á að bregðast við þess-
um ósköpum?
Bílamenningin
er ómenning
Hvemig geta bílar nokkru
sinni verið „vænir“ í skilningi
umhverfisvemdar?
Ættu íyrirtækin ekki fremur
að auglýsa „skárri“ bíla og leggja
þá kannski mest upp úr eyðslunni,
en minna upp úr svokölluðum
mengunarvamarbúnaði?
Skipuleggjendur borga og
bæja gætu líka kallast „umhverf-
isvænir“, ef þeir reyndu að taka
minna tillit til endalausra þarfa
einkabílsins og meira til þarfa
þeirra vænu borgara, sem ekki
eiga bíla eða vilja nota þá i hófi.
Við könnumst öll við tækni-
kratana, sem yppa öxlum, glotta
út í annað og segja: „Nú, fólk vill
þetta“, þegar reynt er að reka
áróður fyrir annars konar skipu-
lagi.
Ef fólki væri hins vegar leyft
að velja á milli nútímalegrar raf-
brautar sem tengja mundi saman
þéttbýlissvæðin á Stór-Reykja-
vikursvæðinu: Mosfellsbæ, Ár-
bæ, Breiðholt, um Umferðarmið-
stöð við Kópavog, Garðabæ og
Hafnarfjörð, og hins vegar hrað-
brautarlagningarinnar sem virðist
eiga að þjösna um Hlíðarfót,
Fossvogsdal og viðar, er ég ekki
viss um að allur almenningur
myndi velja hraðbrautimar.
Stofnkostnaður hins fyrirhugaða
hraðbrautakerfis er álíka mikill og
kostnaður við ofangreinda raf-
braut og rekstrarkosmaður áreið-
anlega ekki hærri í rafbrautar-
dæminu, þegar umhverfisspjöll
bílamenningarinnar em tekin með
í reikningsdæmið.
Um þessi mál hefur mikið
verið deilt um árabil, og hvet ég
hér með fólk til að kynna sér mal-
bikunaráform borgaryfirvalda,
sem nú em til sýnis hjá Borgar-
skipulagi og gera við þau athuga-
semdir.
Mótmæli græn-
ingja á Miljö ‘91
Það vakti talsverða athygli
norrænna þátttakenda á ráðstefn-
unni Miljö ‘91, þegar hópur græn-
ingja kom mótmælum sínum á
ffamfæri í umræðuhópnum
„Manngert umhverfi“. Þar höfðu
Þorvaldur S. Þorvaldsson, Þórar-
inn Hjaltason, Jóhann Pálsson og
Reynir Vilhjálmsson keppst við
að lofa og prísa umhverfismála-
stefhu íhaldsmeirihlutans i
Reykjavík. Sú spuming var upp
borin hví hjólreiðamenn í Reykja-
vík fengju lakari þjónustu en
hrossaeigendur. Það væm þó alt-
ént 70.000 hjólhestar í umferð á
höfuðborgarsvæðinu og þeim
væri hvergi ætlaðar neinar skipu-
lagðar brautir, á sama tíma og aðr-
ir hestar hefðu sínar reiðgötur allt
ffá Arbæjarhverfi og um allar
lendur Reykjavíkurstiftis effa.
Fátt varð fyrst um svör, en
brátt spratt Þorvaldur S. Þorvalds-
son, forstöðumaður
Borgarskipulagsins upp
og lýsti myrkum vetrar-
nóttum á Islandi fyrir
ráðstefnugestum. „Látið
ekki blekkjast af sólinni
núna. Svona er þetta
sjaldan á landi hér.
Flesta mánuði ársins er
ófært fyrir reiðhjól á Is-
landi.“
Þá kvaddi norskur
fundargestur sér hljóðs
og Iýsti góðum aðstæð-
um hjólreiðamanna í
Tromsö og Hammerfest
10 mánuði ársins. Að
lokum sagði hann
sposkur á svip: „Ég hélt
alltaf að við lægjum
norðar en Reykjavík.
Nú þarf ég að kíkja aftur
á kortið, þegar ég kem
heim.“
Mikið fát kom á embættis-
mennina við þessa óvæntu uppá-
komu. Þegar græningjamir gerðu
sig líklega til að spyrja fleiri
„óþægilegra" spuminga í viður-
vist hinna norrænu gesta rufu
fundarstjómendur umræðuna og
drifu alla í vettvangsferð í grasa-
garðinn i Laugardal.
Töluverða kátínu vakti á með-
al fundargesta að fyrsta skiltið,
sem blasti við er komið var í
Laugardalsgarðinn var:
HJÓLREIÐAR BANNAÐAR!
Sænskur ráðstefnugestur
hafði að orði við þann er þessar
línur ritar að sér virtust íslending-
ar vera 10-15 ámm á eftir hinum
Norðurlandaþjóðunum í almennri
þekkingu á málefúum umhverfis-
ins. Hlýt ég að vera honum sam-
mála um þetta.
Vonandi verða svo jákvæð
áhrif af upplýsingum sem miðlað
var á Miljö ‘91 að vitneskja al-
mennings vaxi hröðum skrefum.
Ekki veitir af.
Skemmtileg vinna íslenskra
skólabama sem sýnd var í Mela-
skóla á meðan á ráðstefnunni stóð
bar vitni um þáð að eitthvað hefur
nú síast inn í unga kolla um mál-
efni umhverfisins. Er það vel.
Þeim tilmælum skal hins veg-
ar beint til skipuleggjenda Miljö
‘91 að leyfa öðrum fróðleiksfus-
um nemendum að beija þessa
ágætu vinnu augum á komandi
hausti.
Allt í rusli
Við háskólann í Arizona
starfar mannfræðingur að
nafni Wiiliam Rathje. Helsta
rannsóknarverkefni hans er að
gramsa í gömlum ruslahaugum
víðsvegar um Bandaríkin. Ein
athyglisverðasta niðurstaða
hans frá sjónarhóli umhverfis-
verndar er að rotnun á haugum
þessum er miklu hægari en
menn höfðu áður haldið. Hann
fann m.a. mjög gott sýnishorn
af þjóðarréttinum, pylsu í
brauði. A sama stað fundust
heillegir stönglar maískorns,
vínber og vel læsilegt dagblað
frá 1952. Þetta hafði allt legið á
kafi í 35 ár, þegar það fannst og
hafði breyst ótrúlega lítið í út-
liti, hvað þá rotnað.
Niðurstaða mannfræðingsins
var eftirfarandi: „Þar sem rusl er
grafið í jörðu niður á sér sáralítil
rotnun stað. Það er kannski eins
gott, því það tefúr fyrir útskolun
alls kyns eiturefna, svo sem prent-
farva og málningarleifa út í
grunnvatnið."
Þessi staðreynd hefúr valdið
mörgum áhyggjum um heim all-
an. Vatnsbol eru víða í mikilli
hættu vegna þessarar útskolunar.
Ruslahaugamir eru tímasprengjur
eiturs. Þeir halda samt áfram að
vaxa með ógnarhraða. Þar sem
áður vom djúpir dalir em nú kom-
in fjöll af rasli.
Þetta ófremdarástand er eitt af
aðaleinkennum hins iðnvædda og
markaðstryllta nútíma.
Nýjustu fféttimar em þær að
hver einasti Bandaríkjamaður losi
sig að meðaltali við 1600 g af
rusl.i á dag. Samsvarandi tölur fyr-
ir ísland em 1200 g, Vestur-
Þýskaland 1040 g, Japan 860 g og
Frakkland 770 g. Aðalskýringin á
þessum mismun liggur í ólíkri
meðferð þessa hráefnis, sem sum-
ir kalla rusl. Skilningur manna á
mikilvægi endumýtingar eða
skynsamlegri nýtingar á þessum
„afurðum“ siðmenningarinnar er
smám saman að vaxa um heim
allan.
Það mælir reyndar flest með
þvi að þessi mál séu endurskoðuð
rækilega.
Það er náttúrlega ekkert annað
en röng verðlagning hinna fjöl-
mörgu afúrða náttumnnar, sem
þama býr að baki. Skógum
neimsins er eytt með ógnarhraða,
því allt sem menn hugsa verður að
prenta á blað til að hægt sé að
nugsa það aftur. Tölvumar, sem
áttu að spara svo mikinn pappír,
Einar Valur
Ingimundarson
skila þveröfugum árangri. í eitt
eintak af helgarútgáfu New York
Times em menn famir að nota eitt
kíló af pappír. Þama hefur geð-
veikin náð hámarki. Pappír og
pappi em nálægt fjórðungi sorps-
íns, sem á haugunum lendir. Auk
þess er tíundi hluti sorpsins timb-
ur í einu eða öðm formi. Samtals
á því þriðjungur sorpsins á rusla-
haugum hins „siðmenntaða“
heims tijákenndan uppmna.
Langmest af þessum pappír
má endumýta eins og áður sagði
og mundi rétt verðlagning fmm-
hráefnisins ýta undir slíka iðju.
Málmur og gler, sem á haug-
ana fer, er víðast nálægt 10 %
sorpsins. Eins og mönnum er
kunnugt er ffamleiðsla beggja
þessara afúrða mjög orkufrek.
Þegar framleidd er ein áldós úr
hrááli þarf tíu sinnum meiri orku
en til að bræða þessa sömu dós
aftur.
Bandaríkjamenn fóm í áróð-
ursátak fyrir nokkra: „Með því að
endumýta eina einustu áldós spar-
ast sú orka sem þarf til 3 tíma
notkunar sjónvarps.“ Þar í landi
hefur því sá árangur náðst að
helmingumn af tómum áldósum
er bræddur og endumýttur eða
samtals 42.500.000.000 dósir á
síðasta ári. Hinn helmingurinn er
grafinn í jörðu niður. Það magn er
svo gríðarlegt, að úr þriggja mán-
aða urðun gætu Bandaríkjamenn
endurbyggt allan flugflota sinn.
Ef tekin væri afgerandi
ákvörðun hjá hinum leiðandi
drykkjarvömframleiðendum að
skipta um umbúðir hefði það í för
með sér verðhmn og þar með
framleiðsluhmn á áli um neim all-
an. Sænsku drykkjarvömlfam-
leiðendumir Pripps nafa gert sig
klára að skipta úr áli i plast innan
fjögurra mánaða. Vaxandi
áhyggjur, sem menn hafa orðið af
sambandi áls við sjúkdóminn
Alzheimer gætu líka orðið afger-
andi þáttur í þessari ákvörðunar-
töku.
Endumýting glers og jafnvel
ákveðinna tegunda af plastflösk-
um er líka mjög auðveldur og
raunhæfur kostur. Glerflöskur ma
einfaldlega þvo til að gera þær
jafngóðar og nýjar og ýmsar gerð-
ir af plasti, t.d. PET (póly-efylen-
tereþalat) má tæta í sundur, bræða
og móta úr ný ílát.
Stórfyrirtækið Procer & Gam-
ble hefur náð góðum árangri á
þessu sviði, sem og fleiri fyrir-
tæki. Önnur plastefni, t.d. PVC
(póly-vinyl-klóríð), sem em skað-
legri umhverfinu, er unnvörpum
verið að banna í umbúðaiðnaðin-
um hjá ábyrgum þjóðum.
Umbúðir utan um viðkvæmari
drykkjarvömr, t.d. mjólk, em líka
í gagnrýninni endurskoðun. Mik-
ilvægt er að geta staðlað slíkar
umbúðir, hvort sem um mjólk eða
bjór er að ræða.
I Svíþjóð horfa menn ákveðið
til 1,5 lítra PET endumýtingar-
flösku, sem verið er að prófa í
Þýskalandi og Hollandi hja Hein-
eken og PepsiCo. Þá flösku er
gert ráð fynr að nýta megi 10
sinnum áður en hún fer í tætarann.
Verðlagning á slíkum ílátum til
endumýtingar verður ætíð að vera
rétt og er gert ráð fyrir 25 kr. á
þessar flöskur.
Reyndar virðist skilagjald í
nágrannalöndunum vera orðið
mun hærra en hér á Islandi. í
Þýskalandi er plastflöskuverðið
komið í 50 pfenninga (18 kr.) og
erþað mun hærra hlutfall af heild-
arverði vömnnar en hér. Skila-
gjaldinu var komið á sem lið í
umhverfisvemd, og slái menn af
verðinu, slá menn af kröfunum
um hreinni náttúm, að mati
þeirra,,sem til þekkja.
A Italíu em menn nú famir að
selja burðarpoka úr plasti og þyk-
ir ekki duga að selja þá fyrir
minna en 200 lírar (9 kr.) til að
r r
gjaldtakan hafi tilskilin umhverf-
isverndaráhrif.
Italimir þckkja nú líka vel til
sorpvandamála frá fomu fari. Allt
ffá tímum Rómveija em til himin-
háir haugar af brotnum leirkrús-
um undan víni og olíu. Frægust er
hin 30 metra þykka brotahrúga
hjá Rómarborg, sem kölluð er
Monte Testaccio. Sorpvandamál
nútímans em óvíða verri en í
Rómarborg. Þar vita menn aðeins
um afdrif 5 prósenta af þeim eit-
urúrgangi sem til fellur. Öllu hinu
er fargað ólöglega. Margan ís-
lenskan ferðamanninn hefur líka
rekið í rogastans, þegar ýmis um-
hverfisvandamál Italíu hefúr bor-
ið fyrir augu.
Það er alls staðar verið að við-
urkenna að skattlagning eða
gjaldtaka til vemdar umhverfinu
er mjög heppileg leið til að beina
markaðinum í rétta átt. Græn-
ingjaflokkurinn þýski hóf baráttu
fynr umhverfisvemdarskajti (Ök-
osteuer) strax árið 1982. I fyrstu
vom þetta taldar ffáleitar hug-
myndir. Nú styðja allir flokkar
Þýskalands hugmyndina og sam-
tök þýskra iðnrekenda mega vart
vami halda fyrir hrifningu. Þau
beijast nú hatrammlega fyrir upp-
töku þessa skatts hjá Evrópu-
bandalaginu. Umhverfismálaráð-
herra EB, Carlo Ripa di Meana,
hefur komið fram með fimm ára
áætlun hvemig draga megi úr
sorpflaumnum, hreinsa til á ill-
ræmdum sorphaugum og hamla
gegn flutningum á sorpi yfir
iandamæri. Þama gæti verið um
að ræða sjóði, sem veittu fjár-
magni til tiltekinna hreinsunar-
verkefna, mengunarvamarbúnað-
ar eða landvemdaráforma.
Föstudagur 28. júní 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 21