Þjóðviljinn - 13.09.1991, Side 4

Tilgangslaust nudd
Fyrr í sumar hélt Jón Baldvin Hannibalsson því fram
að ef ekki næðist samkomulag um Evrópskt efna-
hagssvæði fyrir sumarfrí í Brussel væri málið úr sög-
unni. Svo fór að kontórum Evrópubandalagsins var
lokað án þess að samningar næðust, en ekki er hug-
myndin um EES dauð af þeim sökum enn. Á hinn
bóginn gerist nú Ijósara með hverjum deginum sem
líður að Evrópubandalagið er algerlega ófært um að
semja ef samningar þurfa að fela í sér einhvern af-
slátt frá grundvallarstefnu bandalagsins. Því virðist
komin upp sú staða nú að ekkert verði af Evrópsku
efnahagssvæði nema því aöeins að EFTA-löndin,
einkum Noregur og ísland, gefi enn meira eftir þann-
ig að Evrópubandalagið fái nánast öllum sínum kröf-
um framgengt.
Ingvar Carlsson, forsætisráðherra Svíþjóðar, tók
mjög í þennan streng fyrir skömmu og eggjaði
granna sína að gefa meira eftir til að ná samkomu-
lagi. Þessi afstaða Svía er skiljanleg, en ekki að
sama skapi heppileg fyrir íslenska og norska hags-
muni. Svíar eru á leið inn í bandalagið. EES er því
einungis millistig fyrir þá, því nær sem EES-samn-
ingurinn er kröfum Evrópubandalagsins því betra fyr-
ir þá. Með þessari áskorun setti Ingvar Carlsson
flokkssystur sína í Noregi, Gro Harlem Brundtland, í
mikinn vanda. Norski Verkamannaflokkurinn er klof-
inn í afstöðu sinni til EES og/eða aðildar að Evrópu-
bandalaginu. Gro hefur reynt að stýra málum þannig
að ekki komi til samskonar uppgjörs í flokknum og
varð þegar Norðmenn höfnuðu aðild að EB í þjóðar-
atkvæðagreiðslu, en þá snerist stór hluti flokks;
manna gegn forystunni sem mælti með aðild. Úrslitin
í norsku sveitarstjórnarkosningunum á dögunum
staðfesta enn frekar þann vanda sem norska ríkis-
stjórnin og Verkamannaflokkurinn eru komin í. Kosn-
ingar til sveitarstjórna snerust upp í uppgjör milli
þeirra sem eru hlynntir EES og hinna sem eru á
móti. Niðurstaðan varð ótvíræð. Flokkarnir sem for-
takslaust eru andvígir EES tvöfölduðu fylgi sitt, en
Verkamannaflokkurinn fékk verstu útkomu frá stríðs-
lokum.
Þetta þýðir að svigrúm Norðmanna til að verða við
óskum Svía um meiri tilslakanir í EES- samningum
er bókstaflega talað ekki neitt. Forsætisráðherra
Noregs er ekki í aðstöðu til að bjóða meira öðru vísi
en að taka þá áhættu að flokkurinn tapi varanlega
öflugustu vígjum sínum í landinu og Verkamanna-
flokkurinn hreinlega klofni.
Því bendir nú margt til þess að norskir kjósendur hafi
greitt EES- hugmyndinni náðarhöggið þar í landi,
ekki séu nein skilyrði til þess að halda áfram á þeirri
braut sem mörkuð hefur verið. En er þá EES úr sög-
unni?
Um það skal ekkert fullyrt að svo stöddu en vissu-
lega má leiða að því líkur. Eins og áður sagði virðist
Evrópubandalagið ófært um að gera nokkra samn-
inga sem fela í sér tilslakanir af þess hálfu. Um þetta
vitna ekki aðeins samningarnir um EES, heldur einn-
ig samningar við ríki Austur-Evrópu. Hafi þau ríki bú-
ist við einhverjum rausnarskap af hálfu bandalagsins
þá hafa þau orðið fyrir miklum vonbrigðum. í hörðum
heimi viðskiptahagsmuna er EB eins og hver önnur
brjóstvörn evrópskra stórfyrirtækja fyrir utan að verja
landbúnað aðildarríkjanna af hörku, en hið síðar-
nefnda kemur einnig fram í afstöðu bandalagsins í
GATT-viðræðunum.
Norskir kjósendur hafa komið EES- samningunum í
hnút. Sú hætta blasir auðvitað við að með því aukist
þrýstingurinn á íslensk stjórnvöld að gefa meira eftir.
Hvað ríkisstjórnin hyggst fyrir í þeim efnum er ekki
Ijóst. Henni væri vissulega trúandi til þess að beygja
sig í stað þess að taka þá einu afstöðu sem rétt er -
að hætta því tilgangslausa nuddi sem EES-samning-
arnir hafa sýnilega verið frá upphafi.
hágé
Útgefandi:
Útgáfufélagið
Bjarki h.f.
Framkvæmdastjóri:
Hallur Páll Jónsson
Ritstjórar:
Árni Bergmann,
Helgi Guðmundsson.
Ritstjórnarfulltrúar:
Árni Þór Sigurðsson,
Sigurður Á.Friðþjófsson
Umsjónarmaður
Helgarblaðs:
Sævar Guðbjörnsson
Auglýsingastjóri:
Steinar Harðarson
Afgreiðsla:
»68 13 33
Auglýsingadeild:
»68 13 10-68 1331
Símfax:
68 19 35
Verð:
17 0 kr. I lausasölu
Setning og umbrot:
Prentsmiðja
Þjóöviljans hf.
Prentun:
Oddi hf.
Aðsetur:
Síðumúla 37, 108
Reykjavík
Helgarpistill
sem allt
Fátt er jafn leiðinlegt
og niðurdrepandi og
tískan.
Ekki endilega fatatísk-
an sem manni finnst
stundum gefast upp á
að vera til vegna þess
að við lifum í stílleys-
inu miðju sem segir:
allt getur gengið.
Heldur miklu fremur
hugmyndatískan.
Hugmyndatískan sem
leggur undir sig nýja
kynslóð, lætur hana
dansa með sér langt
út í fáránleikann, ræn-
ir menn hugsun og
sjálfstæði.
Vegna þess að þeir
vilja berast með
straumnum, hvað sem
hann heitir.
Tískan
Stundum er það
byltingin
Stundum er byltingin í tísku.
Ekki endilega Sovétríkin eða þá
seinna Kína eða eitthvert slíkt ríki,
heldur Byltingin. Að velta við hveij-
um steini. Að afneita sem harðast
mælikvörðum samfélagsins. Að af-
neita áhrifavaldi, borgaralegum sið-
um, neyslugleði og hvaðeina. Vera
öðruvísi en foreldrakynslóðin, vera
frjáls, gera hvað sem manni sýnist,
lesa sem allra róttækastar bækur.
Svo allt í einu er tískan búin og
eitthvað allt annað tekið við. Sú
formúla sem ný tíska hefúr á lofti er
ekki bylting og sameign, heldur kap-
ítalískur markaðsbúskapur, sem mun
allan vanda leysa með sínum miklu
afköstum. Og rétt eins og róttækling-
arnir sköpuðu sér „fronta“ með
klúbbum og útgáfúm og lærimeistur-
um og trúboði, þá gera frjálshyggju-
menn slíkt hið sama, að minnsta
kosti á uppsveiflutímum sinnar tísku.
Marx, Hayek
og Michael
Og maður sem kemur til tísku-
borgar eins og Kaupmannahafnar, til
dæmis upp úr 1970, hann getur ekki
þverfótað fyrir Karli Marx, allir eru
að lesa Marx, kenna Marx, draga af
honum lærdóma, leita að skástu læri-
sveinum hans í samtíðinni. Og svo
framvegis. Og sá sami maður getur
komið til þeirrar sömu Kaupmanna-
hafnar nokkrum árum síðar, og þá er
eins og Karl þessi Marx hafi aldrei
verið til og aldrei sagt neitt af viti og
eins dónalegt að nefna karlgreyið og
að koma vitlaust til fara í uppasam-
kvæmi.
í staðinn fyrir Karl eru þá komn-
ir markaðsgarpar eins og Hayek og
Friedman, og svo þegar menn eru
orðnir þreyttir á þeim, þá koma ný-
aldarspámenn: galdur, stjömuspeki,
taó, jógi, Michaelsfræði, miðlar....
Og loks er eins og ekkert hafi
gerst.
Ríkra manna tíska
Eitt er mjög í tísku um þessar
mundir og það er ríkidæmi og vel-
gengni.
Að minnsta kosti verður ekki
betur séð en Ijölmiðlaheimurinn snú-
ist hring eftir hring í kringum þá sem
eru að gera það gott. Gera það gott í
íssölum, gosframleiðslu, hlutabréfa-
galdri, tískusýningum, fýrirsætuhlut-
verki, pólitík. Eru ofan á í samfélag-
inu. Geta staðið undir fallegum
myndum með fallegri fjölskyldu í
ríkulegum umbúnaði. Geta reitt fram
eitthvað jákvætt og banalt um atorku
og einbeitni og trú á sjálfa sig og
sjálfsþroskann og margt þesslegt.
Þetta fólk er ekki bara í viðtölunum
endalausu, það er náttúrlega (á al-
þjóðlegu plani) persónur í öllum
sápuóperum heims, öllum þessum
endalausu sjónvarpsþáttum sem eru
öðrum þræði fatasýning og mublu-
sýning og innréttingasýning.
Blygðunarleysið nú
Þetta fólk hefúr alltaf verið til og
það hefúr alltaf verið áberandi á
þeim vettvangi sem áður var nefnd-
ur. En nú er kominn nýr tónn í það
allt saman. Kommúnisminn er hrun-
inn og sósíalisminn (eins þótt kra-
tískur sé) feiminn og ráðvilltur og
þorir varla að brydda upp á sköttum
á efnafólk hvað þá meir, þá fá jafn-
vel allra stilltustu sósíaldemókratar
orð í eyra fyrir að vilja leggja aftur
af stað í langferð rnn í Gúlagið Rúss-
anna. Og þeir ríku, þeir eru í fyrsta
skipti síðan á Viktoríutímanum ekki
feimnir við ríkidæmið. Þeim finnst
þeir ekki hafa neitt að óttast. Þeir
draga þá ályktun af hruni rússneska
ríkiskommúnismans að tekjuskipt-
ingin eins og þeir riku vilja hafa
hana sé náttúrulögmál sem aldrei
verði haggað. Þeir eru ekki í felum.
Og enginn er sá til sem hafi þor eða
myndugleika til segja að ekki sé allt
með felldu. Eins og þegar til dæmis
bandarískir forstjórar þéna hundrað
sinnum meira en meðallaunþegi í
Bandaríkjunum gerir. (Og hafa aukið
sinn hlut mikið: á miðjum áttunda
áratugnum þénuðu þeir 34 sinnum
meira en meðallaunþeginn - að því
er skýrt er frá í nýlegri grein í Morg-
unblaðinu).
Að forðast spurningar
Það er í tísku að dást að þeim
ríku. Það er ekki í tísku að tala um
að þeir beri minnstu ábyrgð á með-
bræðrum sínum. Það er ekki í tísku
að minna á þá einföldu staðreynd að
það er ekki þeim ríku „að þakka“ að
þeir eru ríkir. Ekki nema nokkrum
hluta þess liðs kannski. Það er heldur
ekki þeim snauðu að kenna að þeir
eru fátækir. En sem fyrr segir: þetta
eru allt óþægilegar spumingar og
þeim er strax vísað út í hafsauga.
Það er margt sem minnir á þessa
tísku. Til dæmis sjónvarpsheimsókn
bresks fréttamanns til Rio de Janeiro
í Brasilíu. Hann kom reyndar aðeins
við í fátækrahverfi. En hann gerði
þar stuttan stans. Hann var mest að
drepur
tala við það fólk sem leigir sér glæsi-
legar svítur til kvennafars á siest-
trnni, sem stundar rándýra fegrunar-
lækna og býr í villum. Býr í villum í
hverfúm sem eru lokuð bak við múra
og vopnaðir menn og hundar og
jámgrindur veija fyrir eymdinni allt
um kring. Og þegar sjónvaipsflakk-
arinn breski spurði eina villufrúna
(það er aðeins til að spurt sé) hvort
henni þætti ekkert að því að lifa í
slíkum munaði með alla eymdina f
kringum sig, þá brást hún gröm við.
Er ekki allt í lagi að vera ríkur,
sagði hún, ef maður hefur ekki brotið
lög?
Ríki maðurinn
og Lasarus
Jú, mundu flestir segja. Það hlýt-
ur að vera í lagi. Lög eru lög.
Og allir virðast búnir að gleyma
einni merkilegri hefð sem gefur ekki
mikið fyrir hið formlega réttlæti lag-
anna „sem í hátign sinni banna jafht
ríkum sem fátækum að betla á göt-
unum og sofa undir brúnum“.
Hér er átt við þá kristilegu hefð
sem byggir á þeim augljósa fjand-
skap sem Jesús ffá Nasaret sýnir
auðsöfnun. Og nægir í því sambandi
að vitna í eina sögu: söguna um Las-
arus sem betlaði mola af borði hins
rika manns og fór til himna og ríka
manninn sem fór raldeitt til heljar og
píndist þar.
Þetta er afskaplega grimm saga.
Hún segir nefnilega ekkert um það
hvemig sá riki komst yfir sín auðæfi.
Hvort hann var ræningi eða heppinn
í viðskjptum eða hvaðan það var sem
honum kom auðurinn. Dómurinn
grimmi sem dæmisagan fellir yfir
honum, hún byggir á því blátt áffam
að hann lifði í munaði og lét neyð
annarra afskiptalausa.
Eins og þeir gera í Ríó og svo
mörgum borgum öðrum.
Og við erum stödd mitt í svo öfl-
ugri tísku að hvers sá sem fer'að
leggja í alvöru út af þessari grimmd
og dómhörku Krists, hann mun fá á
baukinn fyrir að trufla andann í
elskulegu samkvæmi. Misnota guð-
spjöllin í pólitískum tilgangi. Eða
eitthvað þaðan af verra.
Þar erum við á vegi stödd - eins
og er.
NYTT HELGARBLAÐ
4 FÖSTUDAGUR 13. SEPTEMBER 1991