Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1995, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1995
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aöstoðarritstjóri: ELIAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjóm, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114, 105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: httpJ/www.skyrr.is/dv/
Ritstjóm: dvritst@ismennt.is - Auglýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, slmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasðluverð 150 kr. m. vsk., helgarblaö 200 kr. m. vsk.
Rannsóknir og hættumat
íslendingar hafa vaknað upp við vondan draum á
þessu ári. Hamfarimar á Flateyri og Súðavík hafa sýnt
að byggt hefur verið á hættusvæði og það hefur kostað
fjölda manns lífið. DV birti fréttir í síðustu viku um
norska skýrslu er sýndi raunhæft hættumat á Flateyri.
Sú skýrsla. var geymd í skúffum og kom ekki til umræðu.
Hluti byggðar víða á landinu, á VestQörðum, Norður-
landi og Austfjörðum, er í hættu vegna snjóflóða. Rann-
sókn á hveijum stað er nauðsynleg og um leið úrbætur.
Tryggja verður öryggi íbúanna.
En byggð á íslandi stafar hætta af fleiru en snjóflóðum.
í úttekt í DV í dag segir að sagan kenni okkur að tvennt
sé öruggt hérlendis með reglulegu millibili, annars veg-
ar snjóflóð og hins vegar jarðskjálftar. Fram kemur að
jarðeðlisfræðingar spá Suðurlandsskjálfta á næstu árum.
Taldar eru 90 prósent líkur á að skjálftinn verði innan 20
ára. Suðurland er mesta jarðskjálftasvæði landsins og
skjálftar þar geta orðið stórir. En það er eins með jarð-
skjálftana og snjóflóðin, viðbúnaður og hættumat er í
lágmarki.
Þegar litið er til Suðurlandsskjálfta kemur Selfoss
fyrst upp í hugann. Þar eru þekkt upptök jarðskjálfta.
Sprungur eru á svæðinu, bæði vestan og austan við
byggðina. Ekki er vitað hvort sprungusvæði er innan
bæjarins en það er þó talið líklegt. Páll Halldórsson jarð-
eðlisfræðingur segir líklegt að einhver hús á Selfossi
standi á sprungum. Hann segir almennt mjög slæmt að
byggja á svæðum þar sem eru sprungur. í jarðskjálfta
verði ójöfii hreyfmg á sprungubörmum. Það geti farið
mjög illa með byggingar sem á þeim standa.
Páll Einarsson, prófessor í jarðeðlisffæði við Háskóla
íslands, segir brýna nauðsyn bera til þess að rannsaka og
kortleggja sprungusvæðið við Selfoss með tilliti til skipu-
lags og áætlana úm framtíðarbyggð á þessu svæði. Pró-
fessorinn segir upptök misgengisins, sem valdi jarð-
skjálftanum, liggja í gegnum bæjarlandið á Selfossi.
Jarðeðlisfræðingamir hvetja til rannsókna á sprung-
um í bænum og í sama streng tekur Kristján Einarsson,
framkvæmdastjóri almannavamanefndar Selfossbæjar.
Hann segir að hættumat liggi ekki fyrir og það þurfi að
vinna. „Við vitum að Suðurlandsskjálftinn kemur, það er
bara spuming hvenær við þurfum að vera tilbúin,“ seg-
ir ffamkvæmdastjóri almannavamanefhdar Selfoss en
bætir við: „Viö hér á Selfossi erum ekkert að fLytja héð-
an burtu. Heldur þurfum við að læra að lifa með þeirri
staðreynd að hér er hætta á jarðskjálftum og skipuleggja
bæinn í samræmi við þær niðurstöður sem jarðvísinda-
menn og aðrir, sem koma að þessii máli, komast að.“
Undir þetta skal tekið. Hér er ekki verið að reka neinn
hræðsluáróður heldur hvetja menn til vísindalegra rann-
sókna og varúðarráðstafana í framhaldi af þeim. Við eig-
um hæfa vísindamenn til þess að sinna þessum rann-
sóknum. Rannsóknir á snjóflóða- og jarðskjálftasvæðum
víða um land kosta peninga en það fé verður að koma úr
sameiginlegum sjóði landsmanna. Sú vinna er fljót að
borga sig ef koma má í veg fyrir tjón eins og við höfúm
orðið fyrir á þessu ári. Mest um vert er þó að tryggja ör-
yggi fólksins.
í umræðum vegna snjóflóðanna mannskæðu hefur
komið í ljós að hætta vegna hugsanlegra náttúruhamfara
hefur verið vanmetin eða að meintir hagsmunir hafa
komið í veg fyrir umræðu og aðgerðir. Dæmin hörmu-
legu sýna okkur að það getum við ekki leyft okkur. Því
er aðgerða þörf.
Jónas Haraldsson
Á sumum stöðum ó landinu virðast bændur eiga mjólkurbúin, sums staðar bændur og neytendur, á enn öðr-
um stöðum kaupfélögin..., segir m.a. f grein Jóhannesar.
Milljarðar í einskis-
manns landi
Meðan fjármálaráðherra leggur
upp með það markmið að skila
fjárlögum næsta árs með „aðeins"
4 milijarða króna halla liggja mikl-
ir fjármunir á vergangi. Fjármun-
ir sem enginn veit hver er eigandi
að. Hér á ég við mjólkurbúin í
landinu. Tillaga mín er að þessi
fyrirtæki, eigendalaus mjólkurbú-
in, verðí að þjóðareign og þeim
breytt í hlutafélög í eigu aUs al-
mennings. Væntanlega gæti Frið-
rik Sophusson nýtt þessi munaðar-
lausu verðmæti til aö fjármagna
búvörusamninginn og um leið að
minnka fjárlagagatið verulega, um
3 milljarða á ári næstu fjögur árin
að ég best fæ séð.
Vafi á eignarhaldi
Nú kunna ýmsir að telja að hér
sé um ranghermi að ræða. Allt er
einhveijum eignað, þar á meðal
mjólkuriðnaðurinn á íslandi. Svo
er þó ekki.
Mikill vafi leikur á eignarhaldi
mjólkurbúanna, svo mikill að þessi
iðnaður hlýtur að teljast eign allrar
þjóöarinnar, ekki tiltekinna afla,
sem hafa þó sölsaö undir sig eignir
og völd á afar hæpnum forsendum.
Togstreitan um eignaraðildina hef-
ur valdiö misklið i ýmsum héruð-
um. Nú er lag aö nýta mjólkurbúin
í þágu allra landsmanna og um það
verður að nást þjóöarsátt. Það yrði
öllum til heilla.
Einkennileg samsuða
Mjólkurbú landsins eru fyrir-
tæki með eigið fé upp á 8 milljarða
króna. Án efa yrði söluverðmætið
til muna hærra þegar þau koma á
frjálsan hlutabréfamarkað. Sala
bréfanna þyrfti að vera á breiðum
grundvelli þannig að margir gætu
komið að málinu. Viöskiptamenn
mjólkuriðnaðarins eru bókstaflega
hvert einasta heimili í landinu.
Enginn veit með vissu hver á
þessi fyrirtæki. Á sumum stöðum
Kjallarinn
Jóhannes Jónsson
kaupmaður í Bónusi
á landinu virðast bændur eiga
mjólkurbúin, sums staðar bændur
og neytendur, á enn öðrum stöðum
eru kaupfélögin sögð eiga þau, en
eins og í ljós kom í Borgamesi eru
mikil áhöld um hvað var hvers.
Sama er uppi á teningnum í
Skagafirði og hjá KEA. Þar eigá
neytendur og bændur, allir félagar
í KEA, mjólkurbúið. Eða hvað?
Hver á Mjólkursamsöluna í
Reykjavík? Eða Mjólkurbú Flóa-
manna? Eða Osta- og smjörsölima?
Ekki bændur. Ekki neytendur á
þéttbýlasta svæði landsins. Ekki
kaupfélögin. En hver á þessar
miklu eignir?
Rekstrarform mjólkurbúanna er
einkennileg samsuða. Þegar upp
er staðið hefur þessum rekstri ver-
ið jafnað út. En hvort eitt mjólkur-
bú gengur betrn- en annað er afar
óljóst. „Eigendur" geta ekki selt
„eignaraðild" sína, þeir hafa ekk-
ert í höndum til að sanna hana.
Kerfið er „svínarí"
Hér er í raun um að ræða duld-
ar eigur á einskismanns landi. Nú
gefst tækifæri til að nýta þetta fé,
sem enginn eða allir eiga, í þágu
allrar þjóðarinnar. Þama skapast
grundvöllur og þjóðarsátt um að
eignimar komi fram og nýtist þá
þjóðinni í heild. Þetta gæti snar-
lagað hallann á ríkissjóði og bætt
rekstur mjólkuriðnaðarins og er
þá til nokkurs að vinna.
Ég var að lesa það í norsku við-
skiptablaði að þar í landi væri ver-
ið að brjóta upp þessa einokun og
það var í fyrsta skipti í heila öld
sem ráðist var gegn þessu mónó-
póli sem Norömenn kaila „sikke
noet svineri".
Ég held að ungir bændur átti sig
vel á því að núverandi kerfi geng-
ur ekki. Gagnvart þeim og öðmm
er það „svínarí". Þeir vilja horfa
fram í framtíðina og vilja vita
hverjir það era í raun sem þeir
eiga viðskipti við. Og þeir vilja
vita hvar þeir standa gagnvart
„fyrirtækjum bænda“.
Jóhannes Jónsson
„Nú gefst tækifæri til að nýta þetta fé,
sem enginn eða allir eiga, í þágu allrar
þjóðarinnar. Þarna skapast grundvöllur
og þjóðarsátt um ^ð eignirnar komi fram
og nýtist þá þjóðinni í heild.“
Skoðanir annarra
Greiðslubyrði í námslánakerfinu
„Mikil greiðslubyrði er án efa einn versti fylgi-
fiskur núverandi námslánakerfis. Ætla má að flest-
ir geti verið sammála um að fyrirkomulag sem
krefst þess að fólk greiði allt að tæplega tíunda hluta
ráðstöfunartekna sinna í afborganir og vexti að
námi loknu þarfnist gaumgæfilegrar endurskoðun-
ar... Núverandi fyrirkomulag er einungis viöbót við
þá óhóflegu tekjutengingu sem ríkir hér á landi á
öllum sviðum."
Sverrir H. Geirmundsson hagfr. i 44. tbl. Vísbendingar.
Fjandskapur frændþjóða
„Deilurnar um veiðiréttindi í Smugunni í Bar-
entshafi og á Svalbarðasvæðinu hafa reynt mjög á
gott samband milli Norðmanna og íslendinga. Þegar
þar viö bætist yfirgangur eins og sá sem Norðmenn
sýna með einhliða ákvörðun um kvóta og skiptingu
aflaheimilda í síldarsmugunni úr stofhi sem til
þessa hefur verið talinn sameign þjóðanna lýsir það
fjandskap og fyrirlitnin'gu fremur en góðum sam-
skiptum gamalla vinaþjóða... Hér er um meira að
tefla en einhverjar þúsundir tonna af þorski og síld.
Vináttuböndin sem tengt hafa íslendinga og Norð-
menn í gegnum aldimar mega ekki slitna vegna eig-
ingjaraar skammtímastefhu i fiskveiðimálum."
Úr forystugrein Tímans 17. nóv.
Forsjárhyggjan
„Það er forsenda þess að lýðræðislegt samfélag
þrífist að einstaklingar sem teljast fullorðnir sam-
kvæmt lögum fái ráðiö sínu lífi sjálfir án sífefldra
afskipta ríkisvaldsins af jafnvel þeirra smæstu at-
höfnum. Forsjárhyggja þeirra sem telja aö stöðugt
verði að hafa vit fyrir fólki því þaö geti ekki hugsað
sjálft er því ekki einungis móðgun við þá einstakl-
inga sem veröa fyrir barði hennar heldur hefur hún
beinlínis skaðleg áhrif á þróun samfélagsins með
því að draga úr frumkvæði og sjálfstæðri hugsun."
Elsa B. Valsdóttir í Mbl. 17. nóv.