Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.1996, Blaðsíða 28

36
Hugsunin hreyfir sig í stökkum
Frá því ákvörðun um tlltekna hreyfingu er tekln og þar tll hún er
framkvæmd líða um 0,9 sekúndur.
HW mm HPfk
i/j£3JjJ iJj JJJJ 'j^^JjjJJ ■
MANUDAGUR 16. DESEMBER 1996
1 Hugsunin um gjörning fer frá sæti viljans til hreyfimiöstöövarinnar í ennisblaöinu.
V S3f . A næstu u.þ.b. 0,6 sek- úndum flyst hugsunin til svokallaös tengslabark- ar þar sem taliö er aö hreyfingar séu skipu- lagöar í smáatriöum.
h | x/ / m -££■ A næstu 0,20 sekúnd- um flyst hugsunin til „forsalar" hreyfingarinnar.
m. ~r- Á slöustu 0,1 sekúndunni flyst hugsunin til þess svæöis sem sér um aö hreyfa fingur hægri hand- ar. Þangað kemur hún 0,02 sekúndum áöur en
■ 1 hreyfingin er framkvæmd.
Hugsunin æðir áfram
með 216 m hraða
á klukkustund
*A
<ts.

Hugsun okkar er nú ekki með al-
besta viðbragði sem þekkist. Dansk-
ir vísindamenn hafa sem sé komist
að því að hugsunin æðir af stað með
um það bil sex sentímetra hraða á
sekúndu. Það mundi vera um 216
metra hraði á klukkustund. En það
sem kannski er meira um vert er að
þessir sömu vísindamenn hafa
einnig fundið staðinn þar sem hugs-
unin að baki tiltekinni hreyfingu á
upptök sín.
Setjum nú sem svo að við ætlum
NÓ
að hreyfa vísifingur hægri handar.
Ekkert virðist einfaldara en að baki
þessari hreyfingu liggur mikil und-
irbúningsvinna í heilanum. Hugs-
unin á upptök sín í vinstri hluta
þess hluta heilans sem heitir ennis-
blað, 900 millísekúndum áður en
hreyfmgin verður að veruleika. Eft-
ir 600 millísekúndur flytur hugsun-
in sig til svokallaðs tengslabarkar.
Næstu 200 millísekúndumar skipu-
leggur svo heilinn út í æsar hvern-
ig hreyfingin verður útfærð. Þessu
næst hoppar hugsunin yfír
á forsvæði hreyfimiðstöðv-
arinnar áður en hún held-
ur áfram yfir í hreyfimið-
stöðina sjálfa á síðustu 100
millísekúndunum áður en
fingurinn hreyfist. Þangað
kemur hugsunin 20
millísekúndum áður en
fingurinn fer af stað.
Þeir sem kortlögðu
svona leið hugsunarinnar
um heilann þar til hún
varð að hreyfingu eins
fingurs voru vísindamenn
við borgarspítalann í Árós-
um og tækniháskóla Dan-
merkur, DTU.
„Hraðinn er ekki svo
mikilvægur. Hann tengist
því verkefni sem á að
framkvæma og er mismun-
andi fyrir hverja hreyf-
ingu,“ segir Peter Johann-
sen læknir við taugadeild borg-
arspítala Árósa í samtali við danska
blaðið Jyllands-Posten. Hann er
einn fjögurra danskra vísinda-
manna sem hafa rannsakað hraða
hugsunarinnar frá haustinu 1995.
„Það sem er nýtt I þessu er að við
höfum fundið staðinn í heilanum
þar sem viljinn fyrir meðvitaðar
hreyfmgar hefur aðsetur. Margir
rannsóknarhópar hafa leitað að
honum í 25 til 30 ár en það er fyrst
núna sem við getum bent á hann.“
Johannsen segir að ekki megi
rugla saman meðvitaðri hreyfingu,
þegar maður ákveður að hreyfa t.d.
vísifingur hægri handar, og ómeð-
vitaðri, eins og þegar maður kippir
hendinni að sér ef maður brennir
sig á heitri plötu.
„Það eru bara viðbrögð sem eru
allt annað mál. Hér hugsar maður
ekki, heldur hara framkvæmir,"
segir Johannsen.
Dönsku vísindamennirnir kynntu
niðurstöður sínar á ráðstefnu heila-
fræðinga í Washington í síðasta
mánuði. Við rannsóknimar notuðu
þeir tvenns konar tækni við að ná
heilamyndum, annars vegar MEG-
skanna og hins vegar PET-skanna.
Með MEG er hægt að mæla ná-
kvæmlega hvenær eitthvað gerist í
heilanum en ekki nákvæmlega
hvar. Því er aftur á móti öfugt farið
með PET-skannann. Með því að
leggja saman þessar tvær mælingar
fundu vísindamennimir svo stað-
inn í ennisblaðinu.
„Uppgötvunin hefur mikla vís-
indalega þýðingu," segir Peter Jo-
hannsen. „Með því að kortleggja
fyrst leið hugsunarinnar hjá heil-
brigöu fólki getum við síðar rann-
sakað sjúkdóma í ennisblaðinu, eins
og t.d. geðklofa og þunglyndi eða
heilaskaða eftir umferðarslys."
Nýjar upplýsingar um FOamanninn:
Ekkimeð
sjúkdóm sem
við'
Fílamaðurinn
þjáðist ekki af
sjúkdóminum
sem við hann er
kenndur, heldur
allt öðrum og fá-
gætum sjúk-
dómi. Fílamað-
urinn, sem svo
hefur verið kall-
aður, hét Joseph
Merrick og lifði
í Lundúnum á
síðari hluta 19.
aldrinnar, lést
árið 1890. Saga
hans hefur verið
sögð bæði á leik-
sviði og í kvik-
myndum.
Það var röntgenlæknirinn Amita
Sharma við Konunglega sjúkrahúsið í
Lundúnum sem komst að þessum nið-
urstöðum eftir rannsóknir á beina-
greind Merricks sem eru varðveittar á
sjúkrahúsinu. Sharma segir að sjúk-
dómurinn sem að öllum líkindum hafi
valdið vansköpun Merricks sé svokall-
að Próteus heilkenni, afar sjaldgæfur
sjúkdómur sem veldur ofvexti á bæði
beinum og vefjum I líkamanum. Þekkt
tilfelli af sjúkdómi þessum ná ekki eitt
hundrað í heiminum öllum en hann var
ekki greindur fyrr en fyrir um tveimur
áratugum. Sharma kynnti niðurstöður
sínar á ársfundi samtaka röntgenlækna
í Bandarikjunum fyrir skömmu.
Neurofibromatosis, eða filamanns-
sjúkdómurinn, sem talið var að hefði
þjakað Merrick, hrjáir um eitt bam af
hverjum
fjögur þús-
und sem
fæðast.
Þetta er
erfðasjúk-
dómur í
taugakerf-
inu sem
veldur
óeðlilegum
vexti í vefj-
um líkam-
ans.
Merrick
fæddist árið
1862 og
hann var
ekki nema
21 mánaðar
gamall þegar hinn óeðlilegi vöxtur
hófst. Ummál höfuðs hans varð t.d. 91
sentimetri en hjá flestum karlmönnum
er það ekki nema um 61 sentimetri. Lík-
ami hans var einnig þakinn ofvexti ým-
iss konar og af þeim sökum varð hann
utangarðsmaður í samfélagi síns tíma.
Hann vingaðist hins vegar við lækni
við sjúkrahúsið í Lundúnum og bjó þar
síðustu æviárin.
Sharma segir að Próteus heilkennið
hafi birst í sinni öfgakenndustu mynd í
Merrick en hann valdi því stundum að
t.d. önnur hönd fórnarlambs verður
risastór.
„Hann hefur margar birtingarmynd-
ir. Þess vegna er hann kenndur við
gríska guðinn sem gat breytt sér í allra
kvikinda líki til að komast hjá þvi að
vera gripinn,“ segir Amita Sharma.
Bakteríur farnar að
nærast á lyfjunum
Þegar bakteríumar hreinlega
nærast á fúkalyfjunum sem ætl-
að er að drepa þær þá fyrst þyk-
ir manni nú skörin vera farin
að færast upp í bekkinn. En
þannig er það nú og ekki bara í
vísindaskáldskap.
Breskir læknar urðu vitni að
þessum ósköpum og skrifuðu
bréf til læknablaðsins Lancet til
að deila reynslu sinni.
Ian Eltringham og starfs-
bræður hans við sjúkrahús
heilags Georgs í Lundúnum
segja frá tveimur mönnum sem
höfðu gengist undir miklar
skurðaðgerðir og fengið sýkingu
í skurðinn. Mennimir fengu
fúkalyf til að vinna bug á sýk-
ingunni. í fyrstu vann lyfið á
bakteríunum en ekki leið á
löngu áður en ástand mannanna
fór að versna aftur. Það breytt-
ist svo ekki til batnaðar fyrr en
þeir höfðu verið teknir af fúka-
lyfjunum.
„Bakteríurnar þrifust ekki
nema þeim væru gefin fúkalyf.
Það sem átti að eitra fyrir bakt-
eríuna varð að næringu henn-
ar,“ segja læknarnir í skrifi
sínu.
Bakteriurnar sem hér áttu
hlut að máli em algengar í
þörmum fólks og ákveðin teg-
und fúkalyfs vinnur vel á þeim
aUa jafna, þó að í þessum tveim-
ur tilvikum hafi bakteríunum
tekist að stökkbreyta sér það
fljótt að lyfið virkaði öfugt við
það sem til var ætlast.
Margir læknar óttast að bakt-
eríur séu að verða ónæmar fyr-
ir öllum fúkalyfjum vegna mik-
illar notkunar þeirra og að þá
verði svipað ástatt fyrir mann-
kyninu og fyrr á öldum þegar
milljónir manna dóu af völdum
sýkinga sem nú eru taldar
óverulegar.
Rykský ollu líka
hækkun hitastigs
Ryki hefur til þessa oft verið
kennt um að hafa átt þátt í
lækkun hitastigs á jörðinni
með því að byrgja fyrir geisla
sólarinnar. Þar með urðu ísald-
ir jarðarinnar verri en þær
voru, þótt varla hafi verið á það
bætandi. Nú halda nokkrir vís-
indamenn hins vegar hinu
gagnstæða fram og segja að
rykið kunni einnig að hafa orð-
ið til þess að hitastigið hækk-
aði.
Jonathan Overpeck, séfræð-
ingur í sögu loftslags til foma,
og félagar hans við háskólann í
Colorado beittu tölvutækni til
að herma eftir eyðimerkursand-
byljum og þeir komust að því
að rykið gat verkað eins og
þægileg ábreiða sem hélt hitan-
um á yfirborði jarðar.
Vísindamennirnir skýra frá
þessu í tímaritinu Nature og
segja að niðurstöðurnar geti
skýrt áður óútskýrðar snöggar
breytingar á loftslagi.
Ef menn era eins og mýs
hafa vísindamenn hugsanlega
færst skrefinu nær því að fram-
leiða lyf gegn offitu. Málið
snýst um það hvort efni sem
finnst í heila manna og músa
verkar á sama hátt.
Vísindamenn við Was-
hingtonháskóla rannsökuðu
mýs sem voru ekki með horm-
ónið leptín en það er talið
hafa áhrif á matarlyst og
efnaskipti. Mýs sem ekki
höfðu þetta hormón blésu
út þar sem þær vissu ekki
hvenær þær höfðu borðað
nægju sína. Ef heilaefnið
peptíð-Y vantaði hins vegar
einnig í mýsnar urðu þær ekki
nærri eins feitar og hinar.
Óvíst er hvort hið sama gild-
ir um mennina.
Samband milli
fóstureyðinga og
sjálfsvíga
Konur sem hafa gengist und-
ir fóstureyðingu eru mun lík-
legri en aðrar konur til að
svipta sig lífi, segir í niðurstöð-
um könnunar sem finnskir vís-
indamenn gerðu og sagt er frá í
Breska læknablaðinu.
Finnarnir könnuðu tíðni
sjálfsvíga kvenna í allt að eitt
ár eftir lok meðgöngu, óháð því
hvort konan fæddi bamið,
gekkst imdir fóstureyðingu eða
missti fóstrið. í ljós kom að
konur sem höfðu látið eyða
fóstri voru þrisvar sinnum lík-
legri til að taka eigið líf en kon-
ur almennt og sex sinnum lík-
legri en þær sem ólu bam.
Vísindamennirnir segja að
niðurstöðumar geti orðið mik-
ilvægur þáttur í því að koma í
veg fyrir sjálfsvíg.