Dagblaðið Vísir - DV - 31.05.1997, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 31. MAÍ 1997 i lV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 11,105
RVlK, SlMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverö á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins i stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Stríðið gegn Kúrdum
Tyrkir, bandamenn íslendinga í Norður-Atlantshafs-
bandalaginu, standa enn einu sinni fyrir stórfelldum
hernaðaraðgerðum gegn Kúrdum bæði innan eigin
landamæra og í þeim hluta Kúrdistans er telst til íraks.
Þar sem tyrkneska ríkisstjómin hefur bannað fjölmiðl-
um að koma nálægt átakasvæðunum er lítið vitað með
vissu um innrás tyrkneska hersins nema hvað hún er
stór í sniðum og hefur kostað mörg mannslíf. Að venju
mótmæla stórveldin með orðum, en láta þar við sitja.
Það er reyndar í fullu samræmi við fyrri afstöðu um-
heimsins gagnvart Kúrdum. Langvarandi barátta þeirra
fyrir sjáifstjórn hefur engan hljómgrunn hlotið í sölum
valdsins, enda hafa ýmsar þjóðir fengið að beita Kúrda
ofbeldi gegnum tíðina án þess að umheimurinn hafi talið
ástæðu til að hafa af því verulegar áhyggjur.
Kúrdar eru sérstök fjallaþjóð sem hefur lengi mátt búa
við undirokun. Landamæri ganga þvert í gegnum byggð-
ir þeirra í Kúrdistan, sem liggur að mestu innan írans,
íraks og Tyrklands. Þeir tala eigið tungumál, kúrdísku,
sem er af írönskum uppruna, og eru múslímar sem fram-
fleyta sér einkum á fábreyttum búskap.
Lengi vel var nokkuð almenn samstaða meðal Kúrda
um baráttu fyrir sjálfstæðu ríki, en þeir uppskáru fyrst
og fremst hörkulegar aðgerðir stjómvalda í írak, íran og
Tyrklandi. Saddam Hussein, einræðisherra í írak, gerði
hvað eftir annað tilraun til að yfirbuga Kúrda, m.a. með
eiturvopnum. Þegar Hussein var að tapa Persaflóastríð-
inu 1991 voru Kúrdar í norðurhluta íraks hvattir til að
rísa upp gegn einræðisherranum. Það gerðu þeir af
miklum krafti, en lentu síðan í alvarlegum hremming-
um vegna svika umheimsins.
Hin síðari ár hafa ólíkar fylkingar Kúrda tekist á um
stuðning þjóðarinnar og þær á stundum barist innbyrð-
is. Sú sundrung hefur að sjálfsögðu veikt verulega stöðu
þeirra og gert sigur í baráttunni enn ólíklegri.
Innrás Tyrkja beinist einkum gegn skæruliðasamtök-
unum PKK sem hafa barist við tyrkneska herinn í þrett-
án ár - bæði innan og utan landamæra Tyrklands. Full-
yrt er að í þessu stríði hafi 20-30 þúsund manns látið líf-
ið. Vegna stríðsátakanna hefur hluti Tyrklands verið
undir herstjórn síðasta áratuginn. Herinn hefur hvað
eftir annað ráðist yfir landamærin, en sjaldan með eins
miklum mannafla og vígbúnaði og nú. Markmiðið er
alltaf það sama - að þurrka út sveitir skæruliðanna. Það
hefur aldrei tekist. Átakasvæðið er hins vegar fyrir
löngu orðið efnahagslegt eyðiland, enda hefur framferði
tyrkneska hersins oft á tíðum verið grimmdarlegt.
Því miður virðast tyrkneskir ráðamenn eiga erfitt
með að átta sig á því að hernaður þeirra gegn Kúrdum
er ein þeirra styrjalda sem ekki er hægt að vinna.
Hið virta breska tímarit Economist gerði nýlega grein
fyrir þremur ástæðum þess að Tyrkir gætu aldrei farið
með sigur af hólmi í þessu stríði. í fýrsta lagi sé lands-
lagið eins og skapað fýrir skæruhernað. Kúrdarnir eigi
auðvelt með að gera tyrkneska hernum skráveifur í fjöll-
um heimabyggða sinna. í öðru lagi hafi nágrannaþjóðir,
einkum Sýrlendingar og íranir, hag af því að skæru-
hernaður Kúrda beinist gegn Tyrkjum, og veiti því liðs-
mönnum PKK stuðning á bak við tjöldin. í þriðja lagi
hafl framferði tyrkneska hersins magnað upp örvænt-
ingu og hatur meðal ungra Kúrda sem grípi til vopna. Á
meðan Tyrkir neita að horfast í augu við þessi sannindi
munu þjáningar Kúrda halda áfram.
Elías Snæland Jónsson
Sögulegt samstarfsskjal
undirritað í París
Fyrsta íslenska söguþinginu
lýkur í dag. Við upphaf þess síð-
astliðinn miðvikudag flutti Ar-
thur Marwick, prófessor við The
Open University í Bretlandi,
fyrsta fyrirlesturinn, sem kennd-
ur er við Jón Sigurðsson. Þar
sagði hann meðal annars, að í
sagnfræði væru menn ekki að lýsa
einhverju, sem þeir vildu að væri
eða hefði átt að vera heldur stað-
reyndum. Þess vegna hefði áhugi
á sagnfræðilegum gögnum og
skjölum verið svo mikifl eftir
hrun Sovétríkjanna. Fólk hefði
viljað vita, hvað raunverulega
gerðist en ekki hlusta á eitthvert
blekkingarhjal eða tilbúning.
Hrun stjómkerfis kommúnista í
Evrópu hófst í Austur-Þýskalandi
haustið 1989, siðan gaf Varsjár-
bandalagið, svar Sovétvaldsins
við stækkun Atlantshafsbanda-
lagsins með aðild Vestur-Þýska-
lands 1955, upp öndina, og árið
1991 liðuðust Sovétríkin loks í
sundur. Enginn hafði þá á orði, að
Atlantshafsbandalagið hlyti að
stækka eða öðlast nýtt hlutverk í
evrópskum öryggismálum. Leiðin
til þess var hins vegar mörkuð í
París þriðjudaginn 27. maí 1997,
þegar leiðtogar NATO-ríkjanna 16
og Boris Jeltsín, forseti Rússlands,
hittust I París og rituðu undir
„Grundvallarskjal um gagnkvæm
samskipti, samvinnu og öryggi
milli NATO og Rússlands."
Eðli Parísar-skjalsins
Eðli Parísar-skjalsins hefur ver-
ið líkt við Helsinki-lokasamþykkt-
ina, sem var ritað undir í höfuð-
borg Finnlands í ágúst 1975. Hún
varð grundvöllur Ráðstefnunnar
um öryggi og samvipnu í Evrópu
(RÖSE), sem nú er orðin að Örygg-
issamvinnustofnun Evrópu (ÖSE).
Þá töldu ýmsir, að Vesturlönd
hefðu gengið of langt til móts við
Sovétríkin með því að viðurkenna
landamæri og skiptingu
Evrópu í áhrifasvæði milli
austurs og vesturs. Loka-
samþykktin varð hins veg-
ar tæki í höndum þeirra
innan Sovétríkjanna og
annars staðar í Austur-Evr-
ópu, sem börðust fyrir
auknu tjáningarfrelsi og
mannréttindum. Hún stuðl-
aði þannig að því, að það
slaknaði á alræðisstjórn-
inni.
Lokasamþykktin stuðlaði
einnig að viðræðum milli
austurs og vesturs og smátt
og smátt dró úr spennu.
Parísar-skjalið kann að
skapa væntingar, sem mega
sín meira að lokum en það,
sem í því stendur. Ráða-
menn í Moskvu eiga erfitt
meö að losa sig við gamlan
Erlend tíðindi
Björn Bjamason
ótta við NATO. Þeir, sem hafa
heyrt ofsafengna rússneska þjóð-
emissinna hella úr skálum reiði
sinnar yfir Vestur-Evrópubúa og
saka þá um að flytja vírus komm-
únismans til Rússlands í gervi
Leníns, skynja, hve heiftin er mik-
il. Á heimavelli slær Jeltsín
einnig úr og í, þegar hann skil-
greinir samband sitt viö NATO og
áform um að stækka bandalagið.
Hvorki Helsinki-lokasamþykkt-
in né Parísar-skjalið eru lagalega
bindandi. Hins vegar er ljóst, að
eftir fundinn í París geta NATO
og Rússland þróað nána hemaðar-
lega samvinnu sín á milli. Einnig
hafa verið gefnar yfirlýsingar um
beitingu kjarnorkuvopna, sem em
til þess fallnar aö efla traust, en
verða lítið annað en orð sé hætta
á ferðum.
Stefnubreyting
hjá NATO
Leiðtogar NATO-ríkjanna sam-
þykktu nýja vamarstefnu banda-
lagsins á fundi sínum í Róm í nóv-
ember 1991. Þar var mótuð stefna
NATO, sem tók mið af gjörbreytt-
um aðstæðum í evrópskum örygg-
ismálum. Álfan skiptist ekki leng-
ur í tvo andstæða hluta með jám-
tjald um hana þvera og óvíga heri
við hvora hlið þess. í nýju vamar-
stefnunni felst, að unnt er að
bregðast við hættuástandi með
sveigjanlegum herafla og síðan
hefur verið komið á fót herstjórn-
um, sem eiga bæði að geta þjónað
NATO og Vestur-Evrópusamband-
inu (VES). Þá hefur bandalagið í
fyrsta sinn í tæplega 50 ára sögu
sinni beitt vopnum, það er við
friðargæslu í Júgóslavíu fyrrver-
andi.
Eftir að ritað hefur verið undir
samstarfsskjal með Rússum, þarf
NATO að líta í eigin barm, ekki
aðeins vegna áforma um stækkun
þess, heldur einnig til að endur-
meta varnarstefnuna frá 1991.
Javier Solana, hinn spænski fram-
kvæmdastjóri NATO, hefur sýnt
dugnað, útsjónarsemi og þraut-
seigju í samningaviðræðunum við
Rússa. Það á þó líklega eftir að
reyna enn meira á þessa hæfileika
hans við breytingar á NATO og
stækkun bandalagsins.
í upphafi var minnt á hvatn-
ingu breska sagnfræöiprófessors-
ins, um að sagnfræðingar héldu
sig við staðreyndir sögunnar en
lýstu henni ekki eins og þeir
vildu, að hún væri. Fyrir stjóm-
málamenn skiptir ekki síður
miklu, að þeir átti sig á staðreynd-
um og taki mið af þeim við
ákvarðanir sínar. Hvergi er þetta
mikilvægara en þegar fiailað er
um öryggismál. Nýskjalfest sam-
starf NATO og Rússlands byggist í
senn á raunsæju mati á aðstæðum
og væntingum, um að aukið traust
leiði til sögulegra breytinga í evr-
ópskum öryggismálum.
Frá undirritun samstarfsskjals NATO og Rússlands í París í vikunni. Clinton og
Chirac klappa fyrir Jeltsín. Símamynd Reuter
skoðanir annarra
Breytingar í íran
„Kjör Khatamis (í embætti forseta írans) kann að
; leiöa til krafna um að slakaö verði á ströngum refsi-
: aðgeröum Bandaríkjanna gegn íran, sem flestir banda-
menn Bandaríkjanna í Evrópu styðja ekki. Áður en
fariö verður að huga að stefhubreytingu af hálfu
i Bandaríkjanna, verða sfiórnvöld í Teheran að sýna og
í sanna að þau séu reiðubúin aö láta af stefnunni sem
jleiddi til þessara refsiaðgeröa, einkum hvað varðar
í hryðjuverkastarfsemi og kjamorkuvopn. íranska þjóð-
in sem hefur lengið búið við kúgun hefur krafist
i breytinga, svo ekki verður um villst."
Úr forystugrein New York Times 27. maí.
Því miður
„Því miður fyrir Chirac (Frakklandsforseta) - og á
vissan hátt fyrir Frakkland líka - eru kjósendur
ekki bara vonsviknir meö Juppé (forsætisráðherra).
: Nærri þriðjungur þeirra sem fóru á kjörstað, lét óá-
' nægju sína í ljós með því að kjósa hina hálffasisku
Þjóðarfylkingu, hinn mjög svo gamaldags kommún-
istaflokk eða fiölda smáflokka, einkum græningja.
Höfuðboðskapur kosninganna er á margan hátt sá
að franskir kjósendur eru afskaplega lítið hrifnir af
stjórnmálamönnunum sínum.“
Úr forystugretn Politiken 27. mai.
Paula Jones gegn Clinton
„Smáatriðin í ásökunum Paulu Jones eru vel þekkt
og ekki var komist að niðurstöðu í úrskurði hæstarétt-
ar. Hún fékk aöeins rétt til að fara með mál sitt fyrir
dómstóla. Vegna eðlis embættis forsetans er samt bú-
ist við að honum verði sýnd viröing og sveigjanleiki.
Dómararnir mæltu svo fyrir að tekið skyldi tillit til
dagskrár forsetans og hann yfirheyrður í Hvíta hús-
inu. Þeir vísuðu því hins vegar á bug aö fresta þyrfti
réttarhöldunum til 2001 vegna þjóöaröryggis eða
vandamála vegna skiptingu valds. Réttarhöld verða
líklega vandræðaleg hver sem niðurstaðan verður.
Það er hins vegar ekki næg ástæða til að neita al-
mennum borgara eðlilegan aðgang að dómskerfinu.
Þetta var hluti af skilaboðum hæstaréttar og við telj-
um skilaboðin vera rétt.“ Úr forystugrein Washington