Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.1997, Blaðsíða 17

MÁNUDAGUR 25. ÁGÚST 1997
ennmg
17
Börnin étin
Brú milli sagnfræði
og alþýðu
Fann hamingjuna aftur
Það sem gerir ljóð Hannesar svo máttug og minnisstæð
Ier togstreitan í þeim milli rómantískrar og tilvistarspeki-
legrar heimssýnar. Þrátt fyrir sundurtætta heimsmynd og
svarta sýn margra ljóða hans liggur undir æviverki hans
bjartsýn trú á lífið. í viðtali í Tímariti Máls og menning-
ar árið 1989 orðaði hann þetta svona: „Ég hef einhverja
tilfinningu fyrir því að það sem mér er sagt þegar ég yrki
komi mjög djúpt innra frá mér eða frá einhverri dulvit-
und sem er ekki bara mín heldur kannski mannkynsins
alls. ... Ég hef trú á að mannkynið hafi einhverja heildar-
vitund án þess að gera sér það ljóst, eitthvað sem brýst í
gegn þegar á reynir. Og sigri að lokum. Ég hef alltaf ver-
ið bjartsýnn á það - þó að ég hafi annars verið svartsýnn
- að bijóstvit mannsins sigri.“
Ég kynntist Hannesi þegar ég tók þetta viðtal við hann
fyrir TMM, þá nýkominn heim eftir aldarfjórðungs úti-
vist. Dagurinn með honum uppi á Akranesi þar sem hann
settist að er ógleymanlegur. Þegar slökkt hafði verið á
segulbandinu bauð hann upp á koníakstár og fylgdi mér
svo í Akraborgina. Það þurfti að vekja mig þegar hún
lagðist að höfn í Reykjavík, en Hannes reyndist hafa hafst
ólíkt að. „Þegar ég kom heim frá því að fylgja þér til skips
var ég í svo góðu skapi að ég áræddi að hringja í konu
sem ég hafði ekki talað við í nærri fjörutíu ár. Og veistu
hvað, hún tók mér vel,“ sagði hann þegar við hittumst
næst. Þetta var æskuástin hans, Guðný, stúlkan sem
Dymbilvaka var tileinkuð, eins og Jón Óskar upplýsir í
• minningargrein í Morgunblaðinu á fimmtudaginn. Það
var yndislegt að sjá hve hamingjusöm þau voru eftir allan
þennan tima. Fyrir hönd DV sendi ég henni og öðrum ást-
vinum Hannesar innilega samúðarkveðju.
Fjórði söngur Guðrúnar er nafn á
sviðsverki sem byggt er á nokkrum
Eddukvæðum. Leiktextinn er eftir Peter
Laugesen en tónlistin eftir Hauk Tómas-
son. Verkið var frumflutt í Kaupmanna-
höfn í fyrra, en síðastliðið fimmtudags-
kvöld mátti hlýða á tónlistina úr því í
Héðinshúsinu. Caputhópurinn sá um
hljóðfæraleikinn en hljómsveitarstjóri
var Christian Eggen. Einsöngvarar voru
Berit Mæland, Rudi Sisseck, Sverrir
Guðjónsson og fleiri. Einnig kom karla-
kórinn Fóstbræður við sögu.
Snemma í Fjórða söng Guðrúnar kem-
ur Sigurður Fáfnisbani úr vafurlogan-
einnig Atli bróðir Brynhildar og börn
hans.
Aðalpersóna verksins er Guðrún
Gjúkadóttir og tónlist Hauks Tómasson-
ar hefst á eintali hennar sem Berit Mæl-
and söng. Það var hrífandi fallegt; laglín-
urnar voru seiðandi og forneskjulegar,
og undirleikur Sigrúnar Eðvaldsdóttur
fiðluieikara jók mjög á dulúðuga stemn-
inguna.
Margt fleira í tónlist Hauks Tómas-
sonar hljómaði prýðilega. Nefna má sér-
staklega Dauða Gunnars undir lok
verksins, en þar var hörpuleikur Elísa-
betar Waage sérlega áhrifaríkur. Sömu-
allt og gengur því næst frá honum. Rudi
Sisseck var í hlutverki Atla, og hefði
rödd hans mátt hljóma betur fram í sal-
inn. En hvemig er hægt að gagnrýna
mann sem er nýbúinn að éta sín eigin
börn - óvart?
Gallinn við þessa konsertuppfærslu
var einmitt sá að þetta var konsertupp-
Tónlist
Jónas Sen
færsla. Sumir þættirnir hljómuðu frem-
ur flatneskjulega, sér-
staklega Brynhildur
unnin og Gildran; það
var eins og að fara í bíó
og fá ekki að upplifa
neitt nema tónlistina. Að
mati undirritaðs komu
Draumarnir verst út.
Þar var raddsetning
hljómsveitarinnar (or-
kestrasjónin) ansi loðin
og hefði Haukur mátt
vanda sig betur. Útkom-
an var dálítið eins og
hver hljóðfæraleikari
gerði það sem honum
sýndist, og það varð
þreytandi þegar á leið.
Reyndar er alltaf erfitt
að dæma verk eftir
fyrstu áheym, og getur
vel verið að Draumarnir
eigi eftir að hljóma mun
betur í eyrum undirrit-
aðs næst.
Hvað um það. Eins og
fram hefur komið er
Haukur Tómasson upp-
rennandi tónskáld. Við
eigum vonandi eftir að sjá Fjórða söng
Guðrúnar í heild á næstunni og heyra
tónlistina í sínu rétta umhverfi.
Nýlega var á dagskrá Sjónvarpsins
þátturinn Öld alþýðunnar (The People’s
Century) þar sem venjulegt alþýðufólk
var leitt á sviðið sem vitni að
merkisatburðum sög-
unnar. í ein-
sögurann- .
I sókn sinni
Menntun,
ást og sorg
gerir Sigurð-
ur Gylfi
Magnússon
hið sama með
öðrum hætti.
Undanfarin
ár hafa sagn-
fræðingar í aukn-
um mæli reynt að
nálgast heimildir
um daglegt líf
manna fyrr á öldum
og angi af sama
meiði er einsagan
(microhistory) þar
sem einstaklingurinn
er á nýjan leik hafinn
til vegs og virðingar í
sagnfræði. Ekki þó stór-
menni eða snillingar held- - , .,ot so-
ur er venjulegt fólk notað
sem vitnisburður um hið
almenna. í verki sínu fjallar
Sigurður Gylfi um lif nokk-
urra einstaklinga, einkum þó bræðr-
anna Níelsar og Halldórs Jónssonar frá
Tindi í Steingrímsfirði, og lætur það
varpa ljósi á íslenskt sveitasamfélag um
seinustu aldamót. Einstaklingurinn er í
öndvegi, hlutskipti hans í sveitasamfé-
laginu og hvernig samfélagið horfir við
honum.
Sigurður beinir kastljósinu að
nokkrum þáttum mannlegs lífs eins og
bókartitillinn bendir til, menntun,
ást og sorg. Um fyrirbæri af því
tagi hefur einmitt reynst erfitt að
fjalla með öðrum aðferðum í
sagnfræði, t.d. tölfræðirann-
sóknum eða hagsögulegum
aðferðum almennt. Kastljós-
ið er þvi ekki aðeins á
þessum einstáklingum og
samfélaginu sem þeir
heyrðu til heldur
einnig á einsögunni,
aðferðinni sem Sig-
urður notar.
Þetta er ný að-
ferð í sagnfræði
og bók Sigurð
ar fyrsta
viðamikla

verkið á íslensku
sem telst til einsögu. Rannsóknarað-
ferðin er því athyglisverð í sjálfri sér.
Með henni tekst Sigurði að nálgast for-
tíðina á nýjan hátt og nær að minni
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
hyggju betri árangri en annars væri
hægt að ná þegar um er að ræða fyrir-
bæri eins og menntun, ást og
sorg. Verður ekki ann-
að séð en til-
veru-
réttur
einsög-
unnar
teljist
hér með
sannaður.
Ekki
skiptir
minna máli
að þessi bók
er skemmti-
legur lestur
fyrir áhuga-
menn. Enginn
vafi leikur á aö
sagnfræðirit þar
sem einsögu er
beitt eru líklegri
til að njóta hylli al-
mennings en t.d. rit
þar sem línurit og
gröf eru í öndvegi.
" hefu Hlutskipti einstak-
linga stendur auk
heldur eflaust nær
venjulegum lesanda en
hagtölur. Einsagan gæti
því orðið til að brúa bilið milli sagn-
fræöinga og almennra lesenda og er þá
vel.
Slgurður Gylfi Magnússon. Menntun,
ást & sorg. Einsögurannsókn á íslensku
sveitasamfélagi 19. og 20. aldar. Sagn-
fræðistofnun og Háskólaútgáfan 1997
(Sagnfræðirannsóknir 131
Skáld hinna sterku orða
Hannes Sigfússon skáld lést 13. ágúst sl. Með honum er
fallinn í valinn einn af frumkvöðlum formbyltingarinnar
í íslenskri ljóðagerð um miðja öldina og eitt af höfuð-
skáldum okkar. Hann var sá atómskáldanna sem
óhræddastur var við orðin og ljóðmyndirnar, óhræddast-
ur við að sleppa böndum við jörðina og fljúga „milli
stjama / og glóandi heilafruma" í bergmálshellinum sem
tungumálið lýkur upp fyrir skáldunum, eins og segir í
ljóðinu „Kyrjálaeiði" í §amnefndri bók. Sú ljóðabók kom
út 1995 og var ein hans besta, enda tilnefnd til bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs. Hún varð líka hans síðasta
bók, og víða má sjá forspá þess í henni, meðal annars í
lokaljóðinu sem aðeins er þessar tvær línur:
Dyrum lokað:
Hurð fellur að stöfum
Hannes Sigfússon var djarfastur og jafnvel frainagjarn-
astur sinna samtímamanna meðal Ijóðskálda, svo ákveð-
inn og ástríðufullur
var hann í löngun
sinni til að skrifa.
Hann varð lands-
þekktur sextán ára
fyrir sögu og bréf sem
hann sendi Ríkisút-
varpinu, óskólaður
strákur en atorkumik-
ill við sjálfmenntun
frá unga aldri.
Fyrsta bókin hans
kom út þegar hann
var 27 ára og olli
straumhvörfum í ís-
lenskri ljóðagerð.
Dymbilvaka (1949) er
ekki safn smáljóða
eins og hæft hefði í
fyrstu bók heldur
ljóðabálkur í fimm
köflum, hástemmdur
og málskrúðugur,
merktur höfuðstefn-
um aldarinnar í evr-
ópskri ljóðagerð, súr-
realisma og ex-
pressjónisma, en þó
vandlega bundinn
stuðlum og jafnvel
rími.
Næsta bók Hannes-
ar, Imbrudagar, kom út töfraárið 1951 þegar mörg helstu
ungskáldin gáfu út tímamótaverk sín; sú bók er enn þá
myrkari í myndmáli sínu en Dymbilvaka en um leið
magnaðri kveðskapur og frumlegri, lituð af strandinu
óhugnanlega sem Hannes varð vitni að sem vitavörður á
Reykjanesi.
Hannes var fórumaðurinn meðal islenskra skálda.
Hann þvældist víða sem bam og ungur maður, eins og
hann lýsir af sjaldgæfri hreinskilni í minningabókum sín-
um tveim, Flökkulífi (1981) pg Framhaldslifi förumanns
(1985). Hann eignaðist norska konu, Sunnu, og bjó í aldar-
fjórðung i Noregi, á ýmsum stöðum, og sendi Ijóð sín það-
an til útgáfú heima. Til íslands kom hann aftur alkominn
1988 eftir aö Sunna var látin með ljóðabókina Lágt muld-
ur þrumunnar í farangrinum, mun einlægari og persónu-
legri bók en fyrri bækur hans, og þeim tóni hélt hann í
síðustu bókunum tveim, Jarðmunum (1991) og Kyrj-
álaeiði. Þó varðveitti hann myndmálið sem einnig er oft
mikilfenglegt í þessum síðustu bókum, djarft og ferskt.
Það var ástríða hans alla tíð að láta orðin hljóma.
Hannes Sigfússon.
DV- mynd ÞÖK
Hljóðfæraleikarar og söngvarar æfa Fjóröa söng Guðrúnar. DV-mynd EÓL
um fræga sem hann hefur riðið til Bryn-
hildar, og þau eru heitin hvort öðru. En
eftir að Sigurður hefur svarist í fóst-
bræðralag við bræðurna Gunnar og
Högna fær hann Guðrúnar Gjúkadóttur,
systur þeirra, en Brynhildur er göbbuð
til að giftast Gunnari. Með hrikalegum
afleiðingum, því Brynhildur fær Sigurð
myrtan, Gunnar og Högni deyja líka, og
leiðis var hápunkturinn magnaður:
Drykkjan - hefnd Guðrúnar. Þar er Atli
í aðalhlutverki, en hann verður eigin-
maður Guðrúnar eftir dauða Sigurðar.
Atli myrðir bræður Guðrúnar og hún
nær fram hefndum með því að drepa
syni þeirra Atla - svo matreiðir hún þá
og gefur Atla að borða án þess að hann
gruni nokkuð. Á eftir segir hún honum