Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1998, Side 25

Þrátt fyrir að bækur Elmore Leonards séu skrifaðar eins og þær hafi verið þegar
kvikmyndaðar - þær einkennist eins og bíómyndir af stuttum setningum og hlutlægni
- þá hafa flestar myndir sem gerðar hafa verið eftir bókum hans verið hálfmislukkaðar.
Því er ofit haldið fram að sjoppu-
bókmenntir henti betur fyrir
kvikmyndaformið en fagurbók-
menntir. Mikil bókmenntaverk
hafa sterka sýn og sá sem aðlagar
verkið nýjum miðli stendur
frammi fyrir þvl erfiða verki að
kreista kjamann úr bókinni, sem
oftar en ekki reynist fugl í skógi
en ekki í hendi. Útkoman verður
þannig oft stirðbusaleg og ósann-
færandi, auk þess sem erfítt er að
uppfylla væntingar lesenda og
jafnvel enn verra ef menn reyna
það um of. Annars flokks bækur
gefa á hinn bóginn hugmyndarík-
um handritshöfundi frjálsari
hendur varðandi þema og upp-
byggingu, án þess að hann þurfi
að hafa of mikið samviskubit yfir
að hafa valtað ruddalega yfir ein-
hver úrheilög orð. En í tiifelli
sagnamannsins Elmore Leonards
kemur hið gagnstæða einnig í
ljós: að til eru höfundar hvurs eig-
inleikar eru svo lágstemmdir að
erfitt getur reynst að finna hlið-
stæður í myndmáli. Leonard ætti
að vera kjörinn til kvikmyndun-
ar. Bækur hans eru stútfullar af
knöppu orðfæri og beinskeyttum
lýsingum á framvindu mála. Eng-
ar tilraunir eru gerðar til að kafa
ofan 1 vitundarlíf persónanna og
jafnvel viðeigandi lýsingarorðum
sýnist ofaukið. „Ef það hljómar
eins og það væri skrifað," sagði
Leonard eitt sinn, „þá endurskrifa
ég það.“
Það er eins og spennusögur
hans séu þegar orðnar að kvik-
myndum, þær einkennast af stutt-
um setningum og hlutlægni sem
jafnan er aðal höfunda kvik-
myndahandrita. En af einhverjum
ástæðum hafa flestar myndir sem
byggðar eru á bókum hans mis-
heppnast. Má þar nefna The
Ambassador (1984), Glitz (1988) og
The Touch (1997), auk þeirra
þriggja sem hann skrifaði sjálfur
handrit að: Stick (1985), 52 Pick-up
(1986) og Cat Chaser (1989). Og ein-
um helsta aðdáanda Leonards,
Quentin Tarantino, varð sömu-
leiðis nokkur fótaskortur í Jackie
Brown (1997), sem gerð var eftir
Rum Punch, þó að óneitanlega
væru þar góðir sprettir innan um,
sérstaklega hvað varðar lýsinguna
á sambandi Jackie við skilorðs-
mann sinn. En ef til vill er það hin
frísklega mynd Barrys Sonnen-
felds, Get Shorty (1995), sem hefur
lánast hvað best að grípa það and-
rúmsloft sem einkennir bækur
hans; Travolta sýnist að minnsta
kosti sem fæddur til að leika hinn
siðlausa handrukkara sem leggur
Hollywood áreynslulaust að fótum
sér en myndin líður samt nokkuð
fyrir ópersónulega leikstjóm og
framsetningu.
Fáguð grunnhyggni kallar á
sérstakan aga og þar stendur hníf-
oiaoreynair urn
UUl OT dlQnl
heiti: Out of Sight/Úr sjónmáli. Byggt
á samnefndri skáldsögu Elmore Le-
onards. leikstjóri: Steven Soder-
bergh (Sex, lies and videotape,
Kafka, King of the Hill) handrit:
Scott Frank (Get Shorty). aðalhlut-
verk: George Clooney (One Fine Day,
ER), Jennifer Lopez (U-Turn), Ving
Rhames (Mission: Impossible, Pulp
Fiction), Albert Brooks (Broadcast
News). sagan: Jack Foley (Clooney)
brýst úr fangelsi með aðstoð vinar
síns, Buddys Braggs (Rhames). Lög-
reglukonan Karen Sisco (Lopez) kem-
ur á vettvang og hyggst stöðva flótt-
ann en er yfirbuguð og stungið inn í
bíl með þeim félögum. Þeir losa sig
við hana nokkru síðar og hyggjast
halda til Chigaco þar sem kunningi
þeirra úr fangelsinu segist hafa falið
hlass af demöntum. En Karen Sisco
hefur ekki enn gefist upp og ýmsir
fleiri vilja eiga við þá orð.
urinn í kúnni þegar komið er að
kvikmyndun verka hans. Það
nægir ekki að endursegja sögu-
þráðinn og hnyttnu gullkornin
sem hrjóta af vörum persóna
hans. TU að andi sagnanna komi
fram þarf handritshöfundurinn að
ná utan um þetta útreiknaða
kæruleysi í allri meðferð sinni.
Hetjur Leonards láta ekki mikið
uppi og sama máli gegnir um
hann sjálfan. Bækur hans eru
blátt áfram og svalar hvað varðar
stíl, hugmyndir og persónugerð.
Þetta útskýrir sjálfsagt að miklu
leyti hvers vegna svo margir
halda upp á hann. Á meðan mikill
rithöfundur getur víkkað út
skynjun okkar á umheiminum
þrengir Leonard hana inn á ná-
kvæma bylgjulengd. Sögur hans
gerast gjarnan í dreggjum mann-
lífsins, innra sem ytra, eru sjálf-
um sér nægar og siðferðilega létt-
vægar. Vera má að hinn straum-
línulagaði og áreynslulausi stíll
hans blekki því gríðarleg einbeit-
ing liggur að baki þessara þyngd-
arlausu setninga. Nálgun hans er
hárnákvæm, hann meitlar orðin
uns ekkert stendur eftir nema
svipleysið sjálft. Þetta eru ekki að-
eins stílleg einkenni heldur
einnig lífsviðhorf.
Steven Soderbergh var umsvifalaust titlaður undrabarn eftir að mynd hans „Sex, Lies and Videotape" vann guli bæði á
Sundance- og Cannes-kvikmyndahátíðunum. Eftir þessa hvellbyijun hefur hins vegar farið minna fyrir Soderbergh - í
það minnsta minna verið húrrað yfir myndunum hans.
Glataður snillingur
snýr aftur
Stjarna Steven Soderbergh reis
undraskjótt þegar fyrsta mynd
hans, Sex, Lies and Videotape,
vann Sundance-kvikmyndahátíð-
ina árið 1989 og hlaut nokkrum
mánuðum síðar Gullpálmann í
Cannes. Einhvern veginn tókst
Miramax-fyrirtækinu að gera
myndina að miklum smell og segja
má að hún hafi komið þessu
merkilega kvikmyndaapparati,
sem framan af sérhæfði sig í ódýr-
um og „óháðum" myndum, á kort-
ið. Sundance-hátíðin naut sömu-
leiðis góðs af hinni miklu athygli
sem myndin fékk og breyttist upp
úr því úr samkomu fyrir sérvitr-
inga í inntökupróf fyrir
Hollywood. Myndin fékk fljótlega
„íkoníska" stöðu og náði að greypa
sig inn í huga hins breiða fjölda.
Þetta er því undarlegra þegar haft
er i huga að Sex, Lies and Vid-
eotape er mynd um firringu og ein-
manaleika, gerð af kaldri form-
festu ekki fjarri skóla ítalska
meistarans Michelangelo Anton-
ioni. Snilldarlega vel gerð að
mörgu leyti en á lítið skylt með
hefðbundnum Hollywood-mynd-
um. Soderbergh var umsvifalaust
stimplaður undrabarn og beðið
var með öndina í hálsinum eftir
hans næsta verki.
En eins og títt er um undraböm-
in fór hann sínar eigin leiðir.
Hann fylgdi velgengni sinni eftir
með kvikmyndinni Kafka (1991)
þar sem Jeremy Irons var í hlut-
verki hins þekkta rithöfundar sem
lendir í hremmingum í Prag upp
úr seinna stríði. Myndin sú fékk
litla athygli og áhuginn á Soder-
bergh dofnaði þegar menn áttuðu
sig á því að hann var ekki til í að
fara beina og breiða veginn. Hann
hefur síðan sent frá sér myndir
jafnt og þétt en engin þeirra hefur
notið velgengni þar til Out of Sight
var ffumsýnd nú í haust. King of
the Hill (1993) var afar vel gerð
mynd um tólf ára dreng sem beitir
öllum tiltækum ráðum til að halda
fjölskyldu sinni saman á dögum
kreppunnar miklu. Hún hlaut góða
dóma gagnrýnenda en fór fyrir
ofan garð og neðan hjá bíógestum.
Tveimur árum síðar fékk hann
Peter Gallagher (úr Sex, Lies,
and Videotape) aftur til liðs við sig
í The Underneath, sótsvartri mynd
um þráhyggju og svik - og i fyrra
sendi hann frá sér tvær myndir;
Schizopolis, hræódýra kómedíu í
anda Bunuels og Gray’s Anatomy,
kvikmyndun á samnefndri ein-
ræðu rithöfundarins Spalding
Gray um reynslu hans af heimi
læknavísinda eftir að hafa greinst
með sjaldgæfan augnsjúkdóm.
Auk þessara mynda hefur Soder-
bergh á síðustu árum notað stöðu
sina til að liðka fyrir öðrum ung-
um leikstjórum. Hann var einn af
framleiðendum The Daytrippers
eftir Greg Mottola sem sýnd var í
fyrra og nú í ár framleiddi hann
Pleasantville eftir Gary Ross, sem
spáð hefur verið velgengni við
næstu óskarshátíð og aðstoðaði
einnig danska leikstjórann Ole
Bornedal að endurgera mynd sína
Nattevagten í Bandaríkjunum,
undir heitinu Nightwatch með
Ewan McGregor í aðalhlutverki.
Valið á Soderbergh sem leik-
Steven Soederberg við tökur á Out
of Sight ásamt Ving Rhames.
stjóra á Out of Sight eftir sögu
reyfarahöfundarins Elmore Leon-
ard, kann að koma spánskt fyrir
sjónir þar sem hér er um tiltölu-
lega hefðbundna formúlusögu að
ræða. En þegar betur er að gáð
koma ýmsir sameiginlegir þættir í
ljós. Frásagnarstíll Soderberghs
einkennist af kaldri formfestu
meðan stíll Leonards er meitlaður
af nákvæmni. Saman eru þeir
kannski ekki ólíkir Fred Astaire
og Ginger Rogers; Soderbergh
mætir til leiks með fágun og glæsi-
leika, Leonard teflir fram léttleik-
andi hrynjandi og seiðandi sveiflu.
Andstæður dragast saman og út-
koman er óneitanlega forvitnileg.
Ásgrímur Sverrisson
Vinsældir og virðing Titanic eftir
James Cameron hefur leitt af sér
að nú eru allar myndir teygðar
út yfir öll mörk - í það minnsta
þolgæði áhorfenda.
Mijida
langlokur
Peter Bart, ritstjóri hinnar
virtu kvikmyndabiblíu, Variety,
tekur oft að sér að skamma vini
sína í Hollywood fyrir ýmsa ósiði.
Á nýlegri netútgáfu blaðsins tek-
ur hann fyrir langar bíómyndir og
segir of margar þeirra ofvaxnar
úr öllu hófi og bendir á að engum
líki við þessa langhunda, ekki bíó-
unum, ekki kvikmyndaverunum
og enn síður áhorfendum. Undan-
tekningar sé þó að finna. Allir
gátu umborið þrjár klukkustundir
og fjörutíu og tvær mínútur af
Lawrence of Arabia eftir David
Lean á sínum tíma og fáir gengu
út af Titanic þrátt fyrir að þurfa
að þola hallærissamtöl í þrjá tima
og fjórtán mínútur. Bart segir
öðru máli gegna um mynd á borð
við Meet Joe Black með Brad
Pitt, sem væntanleg er hingað
innan tiðar og bendir á að hug-
myndin bak við myndina gangi
upp svo framarlega sem þú hafir
ekki tíma til að hugsa um hana.
Vandamálið er hins vegar að þú
hefur nákvæmlega þrjá tíma til að
hugsa um hana og má það teljast
með ólíkindum þegar hún er
byggð á kvikmyndinni Death
Takes a Holiday sem var sjötíu og
átta mínútur.
Forsvarsmenn kvikmyndaver-
anna kenna Titanic um þessa þró-
un, en hún hefur staðið lengur þó
að myndirnar séu stöðugt að
lengjast. Af nýlegum myndum
sem hefðu mátt vera mun styttri
má til dæmis nefna Sleepers (2.26
klst.), The English Patient (2.41
klst.) og Contact (2.29 klst.) svo
einhverjar séu nefndar. Og Bart
bætir því við að mynd Roberts
Redfords, Hestahvíslarinn, hefði
alveg mátt vera 20 mínútum
styttri, sem og Mask of Zorro og
jafnvel hefði There’s Something
about Mary þolað töluverðan nið-
urskurð. Myndir sem ekki ganga
upp sýnast einnig yfirleitt lengri
en þær eru og nefnir hann þar
Godzilla og Midnight in the Gar-
den of Good and Evil. Á sama
tíma segist hann engan hafa séð
líta á klukkuna meðan á sýningu
Saving Private Ryan stóð.
Þrátt fyrir nýjustu tölvutækni
sem gerir klippurum kleift að
sýna leikstjórum breytingar og
styttingar á ótrúlega skömmum
tíma, heldur þróunin áfram og
bíógestir þjást á meðan. Flestir
leikstjóranna nota huglæg og af-
stæð rök fyrir langhundum sínum
en stöku maður, sem jafnframt
hefur fulla stjórn á gerð mynda
sinna, getur leyft sér að segja það
sem þeir allir eru að hugsa: „Þetta
er myndin mín og þið getið hopp-
að upp í afturendann á ykkur.“
Hestahvíslarinn eftir Robert
Redford: Hefði mátt vera
20 mínútum styttri.
20. nóvember 1998 f Ókus
25