Dagblaðið Vísir - DV - 18.01.1999, Qupperneq 24

32
MÁNUDAGUR 18. JANÚAR 1999

UJJJjJiJj JJ Jj Á23j'<JJJ
Lífsbaráttan getur stundum verið hörð:
Fyrstu landnemar Ástralíu
eyddu dýrum í kjarreldum
(I
Geðsjúkir ekki
ofbeldishneigðari
en aðrir menn
Geðsjúkir eru ekkert líklegri
en aðrir til að fremja ofbeldis-
verk. Þetta kemur fram í yfir-
lýsingu sem Rodrigo Munoz,
forseti bandaríska geðlæknafé-
lagsins, sendi frá sér fyrir
skömmu.
Munoz segir að fjölmargar
rannsóknir hafi sýnt fram á að
fólk með geðsjúkdóma sé ekk-
ert ofbeldishneigðara en geng-
ur og gerist.
„Aðs'tæðurnar sem auka lík-
umar á ofbeldi eru hinar sömu
hvort sem menn eru heilbrigð-
ir á geði eða ekki,“ segir
Munoz.
Tilefni yfirlýsingar Munoz er
að geðsjúkur maður er sakaður
um að hafa hrint konu fyrir að-
vífandi lest í jarðlestakerfl
New York borgar. Konan lést
samstundis.
Svo virðist sem fyrstu mennirnir
sem settust að í Ástralíu hafi þurrk-
að út margar tegundir stórra fugla
sem þar lifðu, svo og önnur stór dýr,
með miklum kjarreldum. Eldarnir
ollu breytingum á vistkerfinu með
þessum afleiðingum.
Visindamenn segja að rannsóknir
á leifum eins fugls sýni aö hann hafi
orðið útdauður fyrir um 50 þúsund
árum og að ekki séu neinar vísbend-
ingar um að loftslagsbreytingum sé
um að kenna og ekki heldur veiðum
mannanna.
Gifford Miller og félagar hans við
Kóloradóháskóla í Boulder segja
bestu skýringuna vera kjarrelda af
manna völdum, elda sem komu í
veg fyrir að dýrin fengju nægilegt
æti.
„Ástralía missti stóran hluta
stórra og meðalstórra landdýra
sinna á síðísöld," segja vísinda-
mennirnir i grein í tímaritinu Sci-
ence.
„Öll pokadýr sem voru meira en
100 kíló, eða nítján tegundir, og 22 af
38 tegundum sem vógu milli 10 og
100 kíló dóu út, svo og þijú stór
skriðdýr og fuglinn genyornis
newtoni sem var á stærð við strút.
Tveir aðrir ófleygir fuglar, emúinn
og kasúinn, höfðu það af,“ segja vís-
indamennirnir enn fremur í grein
sinni.
Rannsakaðar voru leifar eggja-
skurns hins risavaxna genyomis og
kom þá i ljós að fuglinn dó út á
þremur stöðum í Ástralíu um það
bil á sama tíma. Aðrar vísbendingcir
gefa til kynna að loftslagsbreytingar
á þessum tima hafi verið fremur
litlar, að minnsta kosti ekki nægi-
lega miklar til að útrýma genyornis-
inum.
Miller segir vísindamennina
gruna að kjarreldamir sem fyrstu
landnemar Ástralíu hafi kerfisbund-
iö kveikt, til að tryggja sér fæðu, til
að örva vöxt nýrra plöntutegunda
og til að senda merki til annarra
hópa manna, hafi verið nægilega
frábragðnir eldum af náttúrannar
völdum að vistkerfið hafi ekki náð
sér á eftir.
Rannsóknir á leifum fuglsins
sýna að hann hafi lagt sér til munns
ýmiss konar plöntur, þar á meðal
lauf og kjarr, einmitt þær jurtir sem
urðu eldinum að bráð í kjarreldun-
um. Það varð til þess að fuglamir
hurfu af sjónarsviðinu og síðan
kjötætumar sem lifðu á þeim.
Margar tegundir stórvaxinna
dýra lifðu í Ástralíu áður en maður-
inn kom þangað. Auk áðurnefnds
fugls má nefna frænda vambans
sem var á stærð við flóðhest, skjald-
böku á stærð við Volkswagen-bif-
reið og risasnák, átta metra langan
og metra i þvermál.
Mörg þessara dýra hurfu af sjón-
arsviöinu skömmu eftir komu
mannsins, rétt eins og mörg dýr-
anna sem eitt sinn reikuðu um slétt-
ur Norður-Ameríku.
Afísingarvökvi
drepur vatnalíf
Vökvar sem notaðir era til
að afisa flugvélar hafa svo
mengað grunnvatn nærri flug-
völlum í Bandaríkjunum að líf
í vötnum er í stórhættu.
Breska tímaritið New Scient-
ist greindi nýlega frá því að
vísindamenn frá Western Was-
hington háskóla hefðu komist
að raun um að sökudólgurinn
væri efnablöndufjölskylda sem
kallast tolytriazoles. Efni af
þeirri fjölskyldu eru einnig
notuð til afisingar í bflum.
Vísindamaðurinn Devon
Cancilla gerði tilraun í á einni
sem tók við frárennsli frá flug-
velli í borginni Milwaukee í
Wisconsin. í ljós kom að í þrjú
skipti drápust öll síli og
vatnaflær sem höfðu verið sér-
staklega sett í vatnið fyrir tU-
raunina eftir mikla notkun af-
ísingarvökva. Á sumrin
komust hins vegar 80 prósent
þessara lífvera af.
Stofnfrumur í
dýraheilum
Sænskir vísindamenn segj-
ast hafa fundið stofnfrumur,
þaö er að segja ósérhæfðar
frumur sem geta orðið að hvers
kyns frumum, í heUum dýra.
í grein í vísindaritinu Cell
(Frama) segja þeir að uppgötv-
unin geti leitt til þess að lækna
megi sjúkdóma á borð við park-
insons og alzheimer sem or-
sakast af skemmdum í heUa. Þá
er hugsanlegt að hægt verði að
bæta skaða á heUa og mænu.
Jonas Frisen við Karolinska
sjúkrahúsið í Stokkhólmi segir
að hópur hans sé sá fyrsti sem
hafi fundið stoðframur í heila
fuUorðins dýrs.
Stoðfrumur era æ meira not-
aðar við meðferð á sjúkdómum.
Blóðstofnfrumur sem er að
finna í beinmerg era til dæmis
notaðar við meðferð á hvít-
blæði og öðram blóðsjúkdóm-
um.
Svona ímynda menn sér að tvö útdauðra dýra frá Ástralíu hafi litið út á sínum tíma. Annars vegar má sjá á teikning-
unni átta metra langa eðlu og hins vegar ófleyga fuglinn genyornis sem var svipaðar strúti að stærð.
Geimsjónaukinn Hubble uppgötvar nýjar stjörnuþokur:
Nýliðarnir margir í laginu
eins og dönsk vínarbrauð
Eins og dönsk vínarbrauð með
rúsínum. Þannig lýsir einn stjarn-
vísindamaður lögun nýrra stjörnu-
þoka sem hinn ógurlegi Hubble
geimsjónauki hefur fundið á suður-
himninum.
Myndavél um borð i geim-
sjónaukanum tók myndir af suður-
himninum í október síðastliðnum.
Á grandvelli þess sem þar sást
áætla vísindamenn að allt að 125
milljarðar stjömuþoka séu í alheim-
inum, um það bil 45 milljörðum
fleiri en áður var talið.
Hubble tók sams konar myndir af
norðurhimninum árið 1995. Þá var
fjöldinn áætlaður um 80 milljarðar.
Harry Ferguson, einn þeirra
stjamvísindamanna sem rannsaka
myndir frá Hubble, segir að þegar
suðurhiminninn hafi verið myndað-
ur, hafi verið horft lengra aftur í
tímann en þegar norðurhiminninn
var skoðaður. Horft var 12 milljarða
ljósára aftur í tímann. Þaö er um
það bil einum milljarði ára eftir
miklahvell sem margir telja að
marki upphaf alheimsins.
Ekki var það nú stór hluti him-
insins sem var skoðaður þarna í
október, eða sem svarar einu sand-
komi sem haldið er með útréttum
handlegg, eins og Ferguson lýsti því
fyrir fréttamönnum á fundi banda-
ríska stjarnfræðingafélagsins í
Austin í Texas á dögunum.
Á þessu agnarlitla bletti himsins
reyndust vera 620 stjörnuþokur.
Vísindmenn gera því þess vegna
skóna að alls séu þær því 125 millj-
arðar, eða þar um bil.
Margar stjömuþokumar sem
fundust á suðurhimninum eru und-
arlegar í lögun, eða eins og dönsk
vínarbrauð sem áður segir. Ekki
samhverfar eins og Vetrarbrautin
okkar, eða ellipsu- eða gormlaga
eins og margar aðrar stjörnuþokur
sem við þekkjum betur.
Vín og hvítlaukur
ir bakið.
Danskir visindamenn hafa
komist að raun um að hófleg
víndrykkja og hvílauksát eru
mjög heilsubætandi fyrir þá sem
hafa þurft að gangast undir upp-
skurð við brjósklosi. Sá sem
stóð fyrir rannsókninni er Claus
Rasmussen, aðstoðarlæknir við
sjúkrahúsið í Álaborg.
Rannsókn Rasmussens náði
til 148 sjúklinga sem höfðu verið
skomir upp við brjósklosi. Á
fyrstu tveimur og hálfa árinu
eftir aðgerðina voru fjórum
sinni meiri likur á að þeir sem
drukku hóflegt magn af víni
næðu góðum bata en hinir sem
drukku bjór eða alls ekki neitt.
Fimm árum eftir aðgerðina var
munurinn enn meiri. Þá voru
batalikur víndrykkjumanna sex
sinnum meiri.
Við rannsóknina fimm árum
eftir aðgerðina var einnig könn-
uð naysla á hvítlauk, lýsi og
ólífuolíu. Niðurstöðurnar voru
ótvirætt þær að hvítlauksætur
náðu betri bata en aðrir. Að
ekki sé nú talað um þá sem
drukku vin með hvítlauknum.
„Líkumar á að sá hópur næði
góðum bata vora átta sinnum
meiri en hinna,“ segir Claus
Rasmussen í viðtali við danska
blaðið Politiken.
Rasmussen telur skýringuna
á þessu vera þá aö bæði vín og
hvítlaukur koma í veg fyrir
æðakölkun. Það hefur svo aftur
áhrif á flutning blóðs til litlu
brjóskplatnanna milli hryggjar-
liðanna.
Það kemur einnig ágætlega
heim og saman við þá tilhneig-
ingu sem sjá mátti í niðurstöð-
unum að bati reykingamanna
var ekki eins góður og annarra.
Reykingai' auka jú líkurnar á
æðakölkun.